هفته گذشته رئیس جمهور 34 هزار هکتار از «طرح 46 هزار هکتاری سیستان» را افتتاح کرد و قرار شد 14 هزار هکتار تا زمان کشت پاییزه افتتاح شود.
این در حالی بود که نمایندگان مردم سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی طی بیانیه‌ای به آقای روحانی رئیس جمهور اعلام کردند که تا رفع محدودیت‌ها و مشکلات موجود از افتتاح پروژه حتی در سطح محدود خودداری شود. این نمایندگان به عدم شفافیت در سهم آب کشاورزان، عدم توجه عوامل اجرایی پروژه به نیازها و توانمندی‌های کشاورزان و تشکیل گروه‌های هم‌آب و نیز بالا بودن هزینه‌های اجرای پروژه و برخی مشکلات دیگر اشاره کرده بودند.
برای روشن شدن موضوع و اینکه دلایل اعتراض این نمایندگان مجلس و دلیل افتتاح زودهنگام دولت برای اجرای این پروژه و نیز جزئیات این طرح با علیمراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی صحبت کردیم.
*آب برای 46 هزار هکتار است نه 200 هزار هکتار
اکبری در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس گفت: واقعیت این است که 400 میلیون مترمکعب آب برای این پروژه اختصاص یافته که ما باید این میزان آب را برای 46 هزار هکتار تخصیص بدهیم. بنابراین آب محدودی داریم که به همه کشاورزی 200 هزار هکتاری آن منطقه نمی‌رسد. مشکل اصلی این است که کشاورزان منطقه انتظار دارند به زمین‌هایی که در کنار و گوشه‌های آن منطقه هم وجود دارد آب برسد و این شدنی نیست.
به گفته این مسئول، دشت سیستان 200 هزار هکتار زمین کشاورزی دارد که تنها حدود 50 هزار هکتار آن قابل کشت است و قرار است آب این پروژه به 46 هزار هکتار اختصاص یابد.
اکبری در اهمیت این پروژه گفت: اجرای این پروژه، در حقیقت امنیت آبی منطقه سیستان را تضمین کرده و چشم انداز آن در حقیقت نگین طلایی برای منطقه خواهد بود.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: طرح 46 هزار هکتاری سیستان مورد حمایت مقام معظم رهبری است و در سفر سال 93 رئیس جمهور به منطقه سیستان و بلوچستان به مردم این منطقه قول اجرای آن داده شد.
وی با بیان این که منطقه سیستان 50 میلی متر بارش سالانه و 4 هزار میلی متر تبخیر دارد گفت: اجرای این پروژه اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد که با تضمین امنیت آبی این منطقه از مهاجرت آنها جلوگیری کرده و در حقیقت اکوسیستم انسانی و طبیعی منطقه را حفظ می‌کند و به همین دلایل بود که دولت تصمیم گرفت تا این طرح اجرایی شود.
اکبری گفت: اجرای این پروژه با توسعه بخش کشاورزی برای منطقه تولید ثروت هم خواهد کرد.
به گفته معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی دشت سیستان 200 هزار هکتار است که منابع آبی که در این طرح اختصاص یافته 400 میلیون مترمکعب است و باید برای 46 هزار هکتار این منطقه توزیع آب شود. بنابراین مشکلاتی که برخی نمایندگان اعلام کرده‌اند که حقابه آب کشاورزان رعایت نشده، به این دلیل است که آب محدود قرار است به زمین محدود برود و امکان مشروب کردن تمامی زمین‌های آن منطقه وجود ندارد.
*استفاده از مهندسی معکوس در طرح 46 هزار هکتاری
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در اهمیت این پروژه گفت: 16 ایستگاه پمپاژ آب با مدرن‌ترین و پیچیده‌ترین تکنولوژی‌های آب دنیا در این پروژه استفاده شده است که حتی با استفاده از مهندسی معکوس و با کمک سازندگان ایرانی برای اولین بار در کشور پمپ‌های فوق‌العاده پیشرفته را ساخته‌اند و در این پروژه استفاده شد.
اکبری تأکید کرد که 32 هزار هکتار از این طرح 46 هزار هکتاری افتتاح شده و 14 هزار هکتار آن برای کشت پاییزه در فاصله مهر تا آبان آماده تحویل خواهد شد.
*اعتبار 3400 میلیارد تومانی طرح 46 هزار هکتاری
وی میزان اعتبار این پروژه را 850 میلیون دلار اعلام کرد که 100 میلیون دلار آن سهم وزارت نیرو بوده و بقیه معادل ریالی آن یعنی 3 هزار و 400 میلیارد تومان دریافت شده است.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به اهمیت اقتصادی این طرح در منطقه اشاره کرد و گفت: پیش از این میزان تولید کشاورزی 400 هزار تن بود که با اجرای این طرح تولید دو برابر شده و به 960 هزار تن خواهد رسید.
به گفته اکبری، 2 هزار و 800 نفر در این پروژه که 80 درصد آنها افراد بومی بوده کار کرده‌اند و 800 دستگاه سنگین به کارگیری شده است. همچنین کارخانه تولید لوله با سرمایه حدود 140 میلیون دلار در منطقه توسط بخش خصوصی راه اندازی شده که 400 نفر در این کارخانه مشغول هستند و تولیدات آن حتی به خارج از کشور صادر می‌شود.
*دلیل افتتاح مرحله ای طرح 46 هزار هکتاری
وی در پاسخ به این سوال که نمایندگان سیستان و بلوچستان به افتتاح ناقص این پروژه اعتراض کرده‌اند پاسخ داد: برنامه دولت افتتاح پروژه‌ها به صورت مرحله به مرحله بوده و به این دلیل 32 هزار هکتار از این پروژه افتتاح شد و 14 هزار هکتار از آن به زودی افتتاح می‌شود، حتی در طرح 550 هزار هکتاری هم همین طور بود. زمانی که پروژه‌ای آماده شده و مردم می‌توانند استفاده کنند چرا باید بهره برداری از آن را به تأخیر انداخت؟
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: دولت همچنان هست و نیازی به افتتاح زودهنگام پروژه وجود نداشت و تنها اصرار ما بر افتتاح بهره برداری زودتر کشاورزان از این طرح بوده است.
اکبری همچنین اضافه کرد که پروژه به این عظمت نیاز به آزمایش هم دارد تا به مرور موارد نقایص احتمالی و یا نشتی‌های آن نیز برطرف شود، به طوری که در این طرح 5 هزار و 600 کیلومتر لوله که به اندازه مسافت تهران تا پاریس است، استفاده شده است. اقطار این لوله‌ها از 100 میلیمتر تا 2 هزار میلیمتر بوده که از انواع جنس‌های فولادی، پلی اتیلن و فایبر گلاس استفاده شده است.
*سهمیه آب کشاورزان رعایت نشده است؟
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی همچنین در باره انتقاد نمایندگان این منطقه مبنی بر این که سهمیه آب کشاورزان رعایت نشده است، گفت: واقعیت این است که محدودیت آب وجود دارد و قرار است 400 میلیون مترمکعب آب به 46 هزار هکتار برسد و برخی کشاورزان انتظار دارند مثلاً نیم هکتار زمینی که در گوشه‌ای از این دشت وجود دارد نیز مشروب شود و با توجه به محدودیت پروژه چنین امکانی وجود ندارد.
وی اضافه کرد: توزیع عادلانه آب بر اساس ماده 18 انجام می‌شود که در سال 1344 پس از اصلاحات ارضی و با توجه به میزان زمین افراد درج شده و سوابق آن در سازمان امور اراضی کشور نیز وجود دارد. بنابراین سهمیه آب کشاورزان مشخص است و در طی این مدت اگر زمین به افراد دیگری محول شده است، سهمیه آب نیز با آن منتقل خواهد شد.
*تشکیل 2076 گروه هم آب
اکبری در پاسخ به این سوال که نمایندگان مجلس به تشکیل شدن گروه‌های هم آب اشاره کرد و گفت: اتفاقا در این طرح 2 هزار و 76 گروه هم آب تشکیل شده است و 20 هزار ساعت افراد آموزش دیده و توانمند شده‌اند و جلسات همه آنها از سطح دهیار تا فرمانداران صورتجلسه و امضا شده‌اند.
*تجمیع اراضی در طرح 46 هزار هکتاری
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: حتی در این طرح تجمیع اراضی کشاورزی هم انجام شده و زمین‌های کشاورزی در قطعات 5 هکتاری تجمیع شده‌اند تا حداقل پرت آب و حداکثر آن راندمان نیز وجود داشته باشد.
وی با تأکید بر این که 65 هزار بهره بردار در این طرح وجود دارد گفت: این طرح از پیچیده‌ترین طرح‌ها به دلیل عدم تناسب آب و زمین، حقابه، پراکندگی اراضی، و تکنولوژیکی است،اما انتظاراتی که برخی از کشاورزان دارند در چارچوب قانون نمی‌گنجد.
*آیا طرح 46 هزار هکتاری پرهزینه بود؟
از اکبری در باره هزینه این پروژه سؤال شد که گفته می‌شود بالا بوده است که وی پاسخ داد: برای تأمین، پمپاژ، انتقال، توزیع و سیستم داخلی این طرح هکتاری معادل 72 میلیون تومان هزینه شده است که جزو ارزان‌ترین پروژه‌ها محسوب می‌شود. همچنین این طوری تنظیم شده است که در صورت وجود مازاد آب، به سیستم سنتی سرازیر می‌شود. در حقیقت این طرح انعطاف کافی دارد که از شبکه سنتی به شبکه نوین و بالعکس شیفت داده شود.
*اگر اعتبار بود طرح یکسال زود افتتاح می شد
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی همچنین توضیح داد: این طرح 13 ماه بدون اعتبار بوده و همچنین بیماری کووید 19 اخیر نیز اختلالاتی ایجاد کرد وگرنه این طرح یک سال قبل آماده اجرا می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که نمایندگان مجلس مطالعات خاک‌شناسی آن ایراد وارد کرده‌اند گفت: اتافقات مؤسسه تحقیقات آب و خاک مطالعات نیمه تفصیلی دقیق برای این طرح داشته و همه موارد را لحاظ کرده‌اند.
*انعطاف طرح در شیفت از مدرن به سنتی و بالعکس
اکبری در پاسخ به این سوال که از آنجایی که آب این طرح از آب‌های مازاد سرازیر شده از منطقه افغانستان تأمین می‌شود و اگر زمانی این آب قطع شد آیا این طرح متوقف می‌شود، گفت: ایران با افغانستان بر اساس پروتکل سال 52 حقابه دارد و ما این طرح را بر اساس میزان حقابه‌ای که داریم طراحی کرده‌ایم و این آب همچنان وجود خواهد داشت، اما اگر به هر دلیلی افغانستان اجازه ورود آب به کشور ما را ندهد، این یک مسأله دیپلماسی است که باید در سطح دیپلماسی سیاسی حل و فصل شود.
*دلیل مخالفت نمایندگان
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به این سوال که با وجود این مزایایی که مطرح کردید چرا نمایندگان سیستان و بلوچستان در مجلس با افتتاح این طرح مخالف بودند، گفت: متأسفانه فشارهایی از سوی مردم بر آنها وارد می‌شود و علت آن هم این است که انتظار دارند همه زمین‌هایی که دارند با این آب مشروب شود که امکان آن وجود ندارد و نمایندگان مجلس هم مجبور هستند حرف آنها را منتقل کنند، اما واقعیت این است که این نمایندگان در تمام پروژه‌های اجرا با ما بودند و به اهمیت طرح هم واقف هستند.
وی ادامه داد: در اجرای این پروژه 20 مشاور پایه یک و 20 پیمانکار پایه یک حضور داشتند و همکاری کردند که در نوع خود بی نظیر است و در اجرای این طرح بالاترین تکنولوژی آب دنیا به کارگیری شده است و در آینده این منطقه با وجود دارا بودن آب کشاورزی نگین تابناکی خواهد شد.