شیوع کرونا هر چند که از نظر بازه زمانی پس از فصل برداشت مرکبات و پیش از آغاز کشت برنج بود، اما تأثیر منفی آن بر اقتصاد کشاورزی و باغی استان دیده شد و به اعتقاد فعالان و کارشناسان بخش کشاورزی تا ماه‌ها بعد پیامدهای منفی آن در بازار و اقتصاد کشاورزی مشاهده خواهد شد.
کشاورزی جزء جدا نشدنی از اقتصاد مازندران است که نقش مهمی در رونق اقتصادی و اشتغالزایی این استان ایفا می‌کند. اما چرخه سنتی این فعالیت درآمدزا در مازندران و روند کند مکانیزاسیون در اجزای مختلف آن سبب شده بهره‌وری مطلوبی که در این استان ظرفیت آن وجود دارد از این اقتصاد سودآور انجام نشود.
با توجه به پایان نیافتن شیوع کرونا در دنیا و هشدارهایی که مسئولان درباره همه‌گیری آن در پاییز و زمستان بیان می‌کنند، برای خروج از بحرانی که ممکن است در ماه‌های آتی به واسطه شیوع کرونا بر اقتصاد کشاورزی مازندران وارد شود، باید راهکارها و زیرساخت‌هایی در نظر گرفته شود.
تأثیر کرونا بر مؤلفه‌های کشاورزی
دکتر «بابک مؤمنی» استادیار دانشگاه پیام نور مازندران و پژوهشگر اقتصاد کشاورزی معتقد است که با توجه به پایداری پایین محصولات کشاورزی و محدودیت‌هایی که کرونا در مؤلفه‌های اساسی کشاورزی مانند تأمین نیروی کار و حمل‌ونقل ایجاد کرده، رشد توسعه در تولید و عرضه و فرآوری محصولات کشاورزی در کشورهای توسعه‌یافته افزایش خواهد یافت و اگر استانی مانند مازندران قصد پیشگیری از زیان‌های اقتصادی ناشی از کرونا بر بخش کشاورزی را دارد، باید هر چه زودتر نسبت به ایجاد زیرساخت‌های مکانیزه مربوط به بخش‌های مختلف کشاورزی از تولید تا عرضه برنامه‌ریزی کند.
مدیر گروه فناوری و مهندسی دانشکده کشاورزی دانشگاه پیام نور گفت: بخش قابل توجهی از فرآورده‌های اقتصاد کشاورزی فسادپذیر است و این قضیه یک تهدید جدی در شرایط رکود یا توقف فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود. در کشور ما خصوصی‌ترین بخش اقتصاد مربوط به کشاورزی است. کشاورزی خصوصی‌ترین بخش اقتصاد در ایران است و از این نظر آسیب‌پذیرترین بخش اقتصاد هم می‌تواند باشد.
وی با بیان این که کرونا هم بر تأمین، تقاضا و نقدینگی در کشاورزی اثرگذار است و هم بر عرضه نیروی کار، اظهار کرد: اگر بخواهیم بررسی کنیم که وقوع و شیوع کرونا چه تاثیری بر بخش کشاورزی گذاشت، از دو منظر می‌توانیم این موضوع را مد نظر قرار دهیم. یکی از نظر بنگاه‌ها و اقتصاد حاکم بر بخش کشاورزی که بر همه شئون زنجیره تأمین، تقاضا و نقدینگی اثرگذار بود. شاخه دیگر تأثیر بر عرضه نیروی کار است.
کرونا و امنیت غذایی
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: معمولا پس از شیوع یک بیماری همه‌گیر، نخستین بحث جلوگیری از ترددها و اختلال در سیستم حمل‌ونقل و جابه‌جایی عوامل انسانی است که این قضیه علاوه بر حمل‌ونقل و نظام توزیع، عرضه نیروی کار را هم متأثر می‌کند. در این شرایط با توجه به تعریفی که از امنیت غذایی به عنوان مهم‌ترین دستاورد بخش کشاورزی می‌توانیم داشته باشیم، تهدیدهایی که کرونا داشت امنیتی هم می‌توانند باشند.
مؤمنی افزود: امنیت غذایی سه مؤلفه شامل دسترسی فیزیکی، دسترسی اقتصادی و سلامت غذایی دارد که همه‌گیری کرونا به نوعی بر هر سه مؤلفه تأثیر گذاشت. در دسترسی فیزیکی به غذا با تأثیر بر حمل‌ونقل اثرگذار بود. کرونا میزان دسترسی فیزیکی به غذا را در نقاط مختلف کشور محدود کرد. چون برای مدتی نمی‌توانستیم ترانزیت عادی محصولات غذایی خام و فرآوری شده را داشته باشیم.
وی اظهار کرد: از نظر دسترسی اقتصادی هم با توجه به این که فعالیت‌های اقتصادی در همه شئون کاهش می‌یابد، توان اقتصاد خانوارها تحت تأثیر قرار می‌گیرد و در حوزه تولید هم توان تولید کم می‌شود. بنابراین دسترسی اقتصادی در توان تولید و توان خرید کم می‌شود. نکته سوم هم سلامت غذاست که دستخوش تأثیرپذیری می‌شود. معمولا در چنین مواقعی در حوزه سلامت غذا با چالش‌های اخبار و شایعات مواجه می‌شویم که حجم گسترده‌ای از اختلالات را در سلامت غذایی ایجاد می‌کند.
دکتر بابک مؤمنی: امنیت غذایی سه مؤلفه شامل دسترسی فیزیکی، دسترسی اقتصادی و سلامت غذایی دارد که همه‌گیری کرونا به نوعی بر هر سه مؤلفه تأثیر گذاشت.
فشار کاهش توان خرید بر اقتصاد مزرعه
مؤمنی تصریح کرد: از سوی دیگر در بخش توان خرید در جامعه‌ای مثل کشور ما که معمولا با توان اقتصادی محدود خانوارها مواجه هستیم، مسلما اقلامی که در سبد خانوار قرار می‌گیرند در این شرایط تغییر می‌کنند. به طور ویژه اقلام بهداشتی باید در سبد خانوار جا پیدا کنند و ورود این اقلام تازه‌وارد با توجه به محدودیت و آسیب‌پذیر بودن سبد اقتصادی خانوارهای ما منجر به خارج شدن بخش‌هایی از اجزای این سبد اقتصادی که سبد غذایی را هم شامل می‌شود خواهد شد. یعنی باید اقلام بهداشتی را وارد کنیم و عملا بخشی از اقلام غذایی خارج می‌شود که این موضوع به اقتصاد کشاورزی آسیب وارد می‌کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران با این استدلال‌های ارائه شده معتقد است کرونا هم بر تأمین، تقاضا و نقدینگی به عنوان مؤلفه‌های اقتصاد بنگاه‌های اقتصادی بخش کشاورزی تأثیر گذاشت و هم بر عرضه نیروی کار در فرآیند تولید و زمان ارائه محصول بر مصرف کالاهای بخش کشاورزی اثرگذار بود.
ضرورت روزآمدی نظام توزیع
وی با اشاره به ضعف نظام توزیع محصولات کشاورزی در کشور و به ویژه مازندران گفت: متأسفانه نظام توزیع در کشور ما کاملا سنتی و مبتنی بر شرایطی است که در ۵۰ و حتی ۷۰ سال گذشته وجود داشت. هنوز تغییری در شرایط نظام سنتی به وجود نیاوردیم. این نظام سنتی توزیع که در شئون استانی متأثر از بازارهای هفتگی هم هست، در چنین شرایط خاصی کلا دچار اختلال می‌شود. دیدیم که نظام عرضه بازار کشاورزی ما متوقف شد و سکته‌ای را در اقتصاد کشاورز به وجود آورد. چون این بازارهای اولیه مختل می‌شوند، بازارهای ثانویه مثل فروشگاه‌های میوه و تره‌بار که در سطح خرده‌فروشی‌ها وجود دارند معمولا قیمت‌های عرضه را به شدت بالا می‌برند.
مؤمنی معتقد است در این شرایط که جامعه با کاهش قدرت خرید مواجه شده و بازارهای اولیه مختل شده و نمی‌توانند عرضه مناسب داشته باشند، بازارهای ثانویه به هر دلیلی قیمت‌ها را افزایش داده و مجموعه این عوامل حجم قابل توجهی از کاهش مصرف را رقم می‌زند. آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس نیز نشان می‌دهد در اسفند ۱۳۹۸ کاهش ۷.۸ درصدی مصرف بر بخش کشاورزی تحمیل شد.
پژوهشگر اقتصاد کشاورزی با اشاره به سهم مازندران از تولیدات گیاهی و کشاورزی کشور اظهار کرد: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد آثاری که همه‌گیری این بیماری بر اقتصاد کشاورزی گذاشت مثل خیلی از بخش‌های دیگر تا چند ماه پایدار بماند. به نظرم عمده پیامدهایی که عنوان شد دست‌کم بین ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده پایدار باقی می‌ماند. در سطح ملی، تأثیرات و لطمات جدی به لحاظ فسادپذیری، محدودیت عرضه در بازار داخلی و خارجی، کاهش قدرت خرید به دلیل کوچک‌تر شدن سبد خانوارها و ورود اقلام جدید بهداشتی باعث شده اقتصاد کشاورزی آسیب‌های جدی ببیند.
مکانیزاسیون دیگر یک فرآیند مدرن نیست و یک ضرورت مدرن محسوب می‌شود. یعنی مکانیزاسیون دیگر یک ضرورت برای تولید بیشتر نیست، بلکه به ضرورتی برای مفهوم تولید تبدیل شده است.
مکانیزاسیون، ناجیِ کشاورزی
وی خاطرنشان کرد: در کشاورزی سه نکته مهم وجود دارد، یک بخش در فرآیند تولید و یکی در نظام عرضه و دیگری در نقدینگی است. در نظام تولید چه در سطح استانی و چه ملی، باید توجه کنیم که مکانیزاسیون دیگر یک فرآیند مدرن نیست و یک ضرورت مدرن محسوب می‌شود. یعنی مکانیزاسیون دیگر یک ضرورت برای تولید بیشتر نیست، بلکه به ضرورتی برای مفهوم تولید تبدیل شده است.
مؤمنی تصریح کرد: وقتی قرار است تولید اقتصادی باشد نمی‌صرفد که با نیروی انسانی یدی فرآیند کشاورزی ادامه یابد. همین الان در عرصه‌های شالیزاری ما وقتی با فقر شدید نیروهای کارگری مواجه شدیم چطور باید نیروی نشاکار تأمین می‌کردیم؟ اگر مکانیزاسیون اجرا می‌شد، کشاورز انقدر برای نشاکاری و کشاورزی در محدودیت‌های کرونایی با مشکل و استرس و افزایش هزینه مواجه می‌شد؟ پس باید مکانیزاسیون اولویت اصلی در بخش کشاورزی باشد و از امروز باید به عنوان یک ضرورت جدی برای کشاورز در نظر گرفته شود.
این استاد دانشگاه یادآور شد: اولویت دوم نظام عرضه محصولات باغی و کشاورزی است. ما برای نجات اقتصاد کشاورزی از بحران‌های اینچنینی باید از این نظام عرضه سنتی دل بکنیم. چرا باید نظام عرضه ما صرفاً مبتنی بر عرضه فله محصولات در بازارهای کاملاً بی نام و نشان باشد؟ چرا نباید یک نظام عرضه تفکیکی و سورت شده از مبدأ داشته باشیم؟ تا زمانی که نظام عرضه ما همین ساختار سنتی را داشته باشد دچار فلاکتیم. اگر نظام عرضه ما اصلاح نشود اقتصاد استان مازندران در فصل عرضه مرکبات با مشکل اساسی مواجه می‌شود.
دکترای علوم و مهندسی آب افزود: مطمئناً دنیای قبل و بعد از کرونا متفاوت خواهد بود. حتی در اقتصاد کشاورزی هم شیوه‌های مدرن عرضه و روش‌های مبتنی بر عرضه غیر مستقیم مطئمناً در دنیا توسعه جدی‌تری پیدا می‌کند. اگر تغییراتی را در نظام تولید، فرآوری و عرضه محصولات کشاورزی‌مان اعمال کنیم می‌توانیم بگوییم در اقتصاد کشاورزی، ایران پس از کرونای متفاوتی داریم. اما اگر مثل خیلی از بحران‌های دیگر که شاهد آن بودیم و از بحرانی تا بحران دیگر وضعیت را تحمل کنیم و کاری انجام ندهیم، شرایط‌مان تغییری نخواهد کرد.
طبق آمارها نزدیک به ۱۹.۵ درصد اشتغال مازندران و حدود ۲۷ درصد تولید ناخالص داخلی استان مازندران مربوط به بخش کشاورزی است. همچنین ارزش افزوده بخش کشاورزی در مازندران حدود ۲۱.۷ درصد است که به مراتب بالاتر از میانگین ۸ درصد کشوری است.
شیوع کرونا از ابتدای اسفند تا کنون بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی از جمله کشاورزی را در کشور با اختلال مواجه کرد و در مازندران نیز سبب تأخیر در فصل کشت برنج شد که به گفته کارشناسان ممکن است با توجه به احتمال از دست رفتن فرصت برای کشت دوم، بر میزان تولید برنج مازندران در فصل زراعی جاری تأثیر منفی بگذارد.
ویروس کرونا زمستان ۱۳۹۸ از کشور چین به دیگر کشورهای جهان سرایت کرد و ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع را تحت تاثیر قرار داد.
به گفته رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا ظهر روز جمعه نهم خرداد ۱۳۹۹، ۱۴۶ هزار و ۶۶۸ نفر به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده و تعداد جان باختگان کرونا در کشور به هفت هزار و ۶۷۷ تن رسید.
وضعیت استان خوزستان، همچنان قرمز است و استان‌های خراسان رضوی، آذربایجان‌های شرقی و غربی، لرستان، کردستان، کرمانشاه، هرمزگان و مازندران در وضعیت هشدار قرار دارند.