پس از فاصله قیمتی که میان گواهی سپرده زعفران، قیمت بازار و همچنین سررسیدهای آتی ایجاد شد، فرصت آربیتراژی جذابی بین بازارها شکل گرفت. به‌طوری که این شائبه که آربیتراژگران با حضور در بازار اقدام به تهیه محصول کرده و آن را تبدیل به گواهی سپرده می‌کردند یا تعهد فروش در سررسیدهای آتی می‌گرفتند مطرح شد. همین مساله منجر به ایجاد فشار فروش قدرتمندی در بازار آتی و گواهی سپرده شد که ثمره آن ریزش بسیار سنگین قیمتی در سررسیدهای آتی‌بود، به‌طوری که سررسیدهای آبان‌ماه از قیمت ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان تا ۱۲ هزار تومان افت قیمت داشت. هنگامی که بازار آتی که با تضمین همراه است در مسیر ریزش قیمتی قرار می‌گیرد، نتیجه آن فشار فروش در بازار این محصول است. باتوجه به رخدادهای پیرامونی در بازار و امیدواری به افزایش جذابیت صادراتی به کشورهایی همچون چین در کنار نزدیک شدن به فصل برداشت زعفران و همچنین بهبود نسبی بازار داخلی در کنار تکانه‌های ارزی شاهد هستیم که بهای زعفران در بازار گواهی سپرده کالایی افزایش یافته اما بازار آتی این محصول هنوز در کانال کاهشی قرار دارد. از این‌رو «دنیای اقتصاد» به بررسی دقیق این موضوع و گفت‌وگو با کارشناسان این حوزه پرداخت که در ادامه متن این گفت‌وگوها را می‌خوانید.
شایان کرمی، کارشناس بازار زعفران در این گفت‌وگوجوانب این بازار داخلی را مورد بررسی قرار داده است. کرمی در ابتدا به شرح بازار زعفران پرداخت و عنوان کرد طی هفته اخیر تاکنون قیمت‌های گواهی سپرده که تا حدودی متعادل شده بود در روز گذشته روند افزایشی به خود گرفت. به‌طوری که گواهی سپرده هر گرم زعفران نگین در قیمتی نزدیک به ۱۰ هزار تومان مورد معامله قرار گرفت. سررسیدهای آتی زعفران نگین شهریورماه در کانال ۱۰ هزار و ۷۷۰ تومان و سررسید آبان‌ماه آن در ۱۲ هزار و ۵۰ تومان مورد معامله قرار می‌گیرند. همچنان فرصت آربیتراژی برای سررسیدهای شهریور و آبان‌ماه در بازار وجود دارد. اما در گواهی سپرده زعفران نگین به دلیل متعادل شدن قیمت بازار و بهای گواهی سپرده، فرصت آربیتراژی برای این محصول دیده نمی‌شود، چنانکه گویی همان قیمت بازار آزاد مورد دادوستد قرار می‌گیرد. سررسیدهای آتی همچنان برای آربیتراژ جذاب هستند زیرا فاصله قیمتی خوبی برای آن با گواهی‌های سپرده وجود دارد. اما به دلیل اینکه این روزها شاهد قیمت‌های نسبتا آرام‌تری برای گواهی سپرده هستیم، دورنمای رشد قیمت همچنان برای آنها متصور است. براین اساس سررسیدهای آتی با فاصله قیمتی هنوز هم در بین اهالی بازار با جذابیت قابل قبولی همراه است و مورد معامله قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد، پیش‌بینی دورنمای این بازار بستگی به شرایط صادراتی این محصول دارد. در کنار این موضوع عرضه محصول زعفران از سوی شرکت تعاونی روستایی بحث بسیار مهمی است. درحال حاضر خبری مبنی بر عرضه مابقی محصولات این تعاونی در روزهای آتی در دست نیست. به این ترتیب اگر این موضوع تداوم یابد و همچنان تا پایان سال جاری اقدام به عرضه نکنند با وجود مهیا بودن فرصت‌های صادراتی، رشد بهای محصول زعفران بدیهی خواهد بود و با افزایش قیمت زعفران تا پایان فصل این محصول یعنی اواسط مهر تا ابتدای آبان‌ماه مواجه خواهیم بود. در نتیجه این موارد به‌عنوان چندین محرک اثرگذار و قدرتمند در بازار محصول زعفران مطرح هستند که نوسان بهای ارز، میزان عرضه محصول از سوی تعاونی روستایی و حجم و امکان پذیری صادرات زعفران تا پایان فصل از جمله مهم‌ترین این متغیرها بر قیمت به‌شمار می‌روند.
شایان کرمی در پایان عنوان کرد: لازم به ذکر است که اخیرا اقدامات بسیار خوبی از جمله کاهش نرخ گمرکی زعفران صورت گرفت که زمینه رونق و افزایش صادرات محصول زعفران را فراهم کرد. پیش از این نرخ گمرکی زعفران حدود یک هزار و ۲۰۰ دلار بود. درحالی که قیمت جهانی برای فروش زعفران فله افت محسوسی را تجربه می‌کرد. براین اساس شائبه افزایش قاچاق این محصول از مبادی غیررسمی شنیده می‌شد. همچنین این فرضیه نیز وجود دارد که چنانچه در کنار کاهش نرخ گمرکی، محصول زعفران معاف از محدودیت‌های بازگشت ارز حاصل از صادرات نیز باشد، پتانسیل بهبود شرایط صادراتی برای این محصول از مبادی رسمی وجود دارد. البته محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا و گمانه‌زنی‌های شروع موج دوم آن در کشور ما و سایر کشورهای دنیا را نباید فراموش کرد، زیرا از این طریق رونق بازار صادراتی می‌تواند تضعیف شده و با تاثیر بر تقاضا به دنبال محدودیت‌های ارتباطی و حمل و نقل، سبب کاهش حجم تقاضای صادراتی خواهد شد و بازار مصرف خارجی را محدود خواهد کرد. برآیند این موارد اثر متناقضی بر این بازار خواهد داشت و دورنمای صادراتی بازار زعفران را با اما و اگرهایی روبه رو خواهد کرد.
موشکافی فرصت‌های صادرات زعفران
«دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با سینا غلامی فعال بازار صادراتی زعفران نیز به موشکافی وضعیت صادراتی طلای سرخ پرداخت. غلامی در توضیح بازار صادراتی به هاب‌های واسط صادراتی زعفران اشاره کرد و ادامه داد، اولین هاب (پایانه) بزرگ صادراتی زعفران تولیدی ما، اسپانیا است. پس از آن، هاب امارات، هاب هنگ‌کنگ و چین که به‌عنوان هاب هنگ‌کنگ معروف است. سایر بازارها، تحت عنوان بازارهای ثانویه در نظر گرفته می‌شود. بخش عظیم ارسال محموله‌های صادراتی ما که به هاب واسط اسپانیا منتقل می‌شود، از آنجا به سایر کشورهای مصرف‌کننده نظیر کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و استرالیا و برخی کشورهای دیگر فرستاده می‌شود. محصولاتی که برای هاب امارات ارسال می‌شود به کشورهایی نظیر هند، عربستان عمان، قطر، بحرین صادر می‌شود. همچنین محصولاتی که به هاب واسط هنگ‌کنگ ارسال می‌شود به مقصد چین، ویتنام، کره، تایوان، مالزی و اندونزی ارسال می‌شود. متاسفانه محصول زعفران ما به دلایل مربوط به تحریم‌ها، امکان ارسال مستقیم از ایران با سایر نقاط دنیا را ندارد از این‌رو با استفاده از هاب‌های واسط اقدام به صادرات می‌کنیم.
وی افزود، محصول زعفران ما شامل زعفران نگین، سرگل و پوشال است. زعفران نگین مورد مصرف هاب بازار چین یا هنگ‌کنگ، زعفران سرگل مصرف هاب واسط امارات و پوشال توسط هاب واسط اسپانیا تقاضا می‌شود. در حال حاضر بازه قیمتی زعفران تولیدی ما از ۶ تا ۱۸ میلیون تومان به ازای هر کیلوگرم است. پس از ورود محصول زعفران به هاب‌های واسط اقدامات برندسازی انجام گرفته و به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد. غلامی بیان کرد، به‌رغم اینکه بیش از ۹۰ درصد تولید زعفران در دنیا در کشور ما انجام می‌شود، میزان فروش و تجاری‌سازی بین‌المللی محصول زعفران از سوی کشورمان کمتر از ۱۰ درصد است که با برندهای ایرانی به فروش می‌رسد. باقی زعفران تولیدی ما، یعنی بالغ بر ۸۰ درصد آن مجددا از سوی سایر کشورها برندسازی شده و تحت عنوان برندهای خارجی به دست مصرف‌کنندگان نهایی می‌رسد. این نکته به این معنی است که عمده صادرات ما به شکل فله یا عمده است. براین اساس در فروش نهایی و تجارت میلیارد دلاری این طلای سرخ که سهم هاب‌های واسطه‌ای است ما به سهم میلیون دلاری اکتفا کرده‌ایم. البته نه به این معنا که عزمی برای این امر صورت نگرفته باشد بلکه به دلایل مربوط به محدودیت‌های تجاری و نقل و انتقال مالی که به دنبال تحریم‌ها فشار عظیمی بر تجار کشور وارد می‌کند. این فعال بازار زعفران به بررسی سایر کشورها پرداخت و گفت، اسپانیا هر ساله ۱۸۰ تن صادرات زعفران دارد که از این میزان ۱۷۹ تن را وارد می‌کند و تنها به میزان یک تن در داخل خاک خود تولید می‌کند. بخش عمده میزان واردات این کشور همان محصول تولیدی ایران است که از کشور ما به مقصد اسپانیا خارج می‌شود که در نهایت به نام زعفران اسپانیا بین متقاضیان معروف است و مورد معامله قرار می‌گیرد. ایتالیا نیز حدود ۲۰۰ کیلوگرم تولید زعفران دارد. واردات زعفران این کشور از ایران نزدیک به ۱۰ تن برآورد می‌شود که صادرات این کشور را تامین می‌کند. پس از ایران تنها کشوری که به اندازه ۳۰ تا ۴۰ تن زعفران تولید می‌کند، افغانستان است که با برند افغان به سایر کشورها صادر می‌شود و ۵ درصد از زعفران دنیا را تامین می‌کند. هند نیز مقداری زعفران با برند کشمیری تولید می‌کند. علاوه بر این کشورها حجم تولید زعفران از سوی سایرین مقدار قابل توجهی نیست.
مقایسه قیمتی
غلامی در مقایسه قیمت‌های زعفران فله و بسته‌بندی عنوان کرد، از تفاوت‌های فروش زعفران فله‌ای با فروش آن به شکل بسته‌بندی علاوه بر ارزش افزوده‌ای که برای محصول به‌‌واسطه بسته‌بندی خلق می‌شود، به دلیل اینکه مستقیم به دست مصرف‌کننده می‌رسد تفاوت قیمتی برجسته‌ای دارد. به‌طوری که در حال حاضر زعفران فله‌ای با قیمت نازل حدود ۳۰۰ دلار برای هر کیلو معامله می‌شود. اما اگر همین محصول زعفران به شکل بسته‌بندی مورد معامله قرار گیرد، حداقل به کیلویی ۲ هزار دلار افزایش می‌یابد. گرچه حاشیه سود فروش به شکل بسته‌بندی بسیار بیش از فروش فله است، اما باید در نظر گرفت که تمام این اختلاف قیمت به‌عنوان حاشیه سود محسوب نمی‌شود، زیرا هزینه‌های بسته‌بندی نسبت به فروش فله‌ای بسیار بیشتر بوده و در کنار آن سایر هزینه‌های سربار نیز وجود دارد. البته این موضوع را نیز باید درنظر گرفت که بالغ بر ۵۰ درصد زعفران دنیا به شکل فله مورد معامله قرار می‌گیرد. زیرا موارد مصرف آنها در شرکت‌های بزرگ داروسازی و سایر شرکت‌هایی است که در فرآیند تولید خود از آن استفاده می‌کنند. باقی محصول زعفرانی که به شکل بسته‌بندی به فروش می‌رسد، عمدتا در بسته‌های ۵، ۱۰، ۱۵ و ۲۰ گرمی به دست مصرف‌کننده می‌رسد.
این کارشناس بازار صادراتی زعفران در پایان صحبت‌های خود به ۳ شاخصه مهم زعفران اشاره کرد و گفت در این محصول بحث طعم‌دهی، عطردهی و رنگ‌دهی زعفران مطرح است که خواصی یگانه برای این محصول به شمار می‌رود. تا حدی که می‌توان از آن به‌عنوان طلای سرخ یاد کرد. براین اساس این موضوع را باید در نظر گرفت که زعفران در مرحله اول به‌عنوان یک ادویه قابل تعریف است. در کنار مصرف آن به شکل ادویه، زعفران ماده‌ای حیاتی به نام کروسین دارد که از حدود ۳ هزار سال قبل در ایران باستان به نام اکسیر شناخته می‌شد. کروسین ماده‌ای نشاط‌آور و ضد افسردگی طبیعی دنیا است که با اثرگذاری طولانی‌تر، بدون اثرات جانبی همراه است. بنابراین موارد مصرف گوناگونی برای آن قابل معرفی است از جمله در شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های تولیدکننده لوازم آرایشی و بهداشتی به دلیل رنگ طبیعی که در حد رنگ‌های شیمیایی ماندگاری بالا دارد، شرکت‌های عطر و ادکلن‌سازی به واسطه رایحه خوش زعفران، همچنین به‌عنوان ادویه برای طبخ غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چاره‌گشایی زعفرانی
غلامی در پایان به مجموعه مشکلاتی که بر سر راه تجار ایرانی وجود دارد، پرداخت و گفت که مسیر برندسازی محصول زعفران تولیدی با چالش‌های بسیاری مواجه است، در ابتدا محدودیت‌های مربوط به قواعد اولیه تجارت جهانی از جمله حساب بانکی، انعقاد قراردادهای بین‌المللی، بیمه و ارسال محصول معامله شده است که بدون این موارد تجارت امکان‌پذیر نخواهد بود. مساله بازاریابی بسیار برای تاجران زعفران مشکل‌ساز شده است. زیرا به دلیل بحث تحریم‌ها در نمایشگاه‌های بین‌المللی به شکل شخصیت حقوقی و حقیقی ایرانی نمی‌توانیم وارد شویم. همچنین از طرف نهادهای متولی داخل کشور حمایت‌های لازم صورت نمی‌گیرد. براین اساس خیلی از مردم دنیا محصولی به اسم زعفران را حتی نمی‌شناسند. بحث دیگر مربوط به عدم مدیریت تولید و عرضه این محصول است. زیرا بدون اهتمام به مساله فروش، بازاریابی و صادرات، بدون وضع قوانین حمایتی از صادرکننده، میزان تولید را افزایش داده‌اند. طبق گزارش‌های وزارت جهاد کشاورزی در سال زعفرانی گذشته بالغ بر ۳۵۰ تن تولید زعفران داشتیم که در سال ماقبل آن میزان تولید نزدیک به ۲۰۰ تن بود یعنی بیش از دو برابر تولید زعفران افزایش یافته آن هم طی یک سال. سوال اساسی اینجاست آیا فروش زعفران هم دو برابر شده است!
اما و اگرهای صادراتی
بهروز روشن ضمیر، کارشناس بازار صادراتی زعفران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در ابتدا به قوانین و مقرراتی که به‌جای ایجاد انگیزه در بین صادرکنندگان به دغدغه‌های این روزهای تاجران تبدیل شده است اشاره کرد و افزود که ثبات در قوانین وضع شده از سوی نهادهای متولی می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که فعالان بازار صادراتی بتوانند برای عملکرد بلندمدت خود برنامه‌ریزی کرده و با تکیه بر آن به بسط و گسترش حوزه فعالیت خود بپردازند. از طرف دیگر بحث بازگشت ارز حاصل از صادرات محصول زعفران مطرح است. زیرا این کار با مشکلات بسیاری همراه است که مزید برعلت شده و به دغدغه‌های گسترده حوزه صادراتی افزوده است. بر این اساس عدم شفافیت داخلی لطمه جدی می‌تواند به بدنه صادراتی نه تنها محصول زعفران بلکه سایر کالاهای صادراتی تولید داخل وارد کند که در شرایط فعلی اهتمام جدی برای رفع مسائل اینچنینی را می‌طلبد.
روشن ضمیر همچنین به بحث کرونا و محدودیت‌های صادراتی اشاره کرد که از اوایل اسفندماه سال گذشته تاکنون صادرات زعفران از این مسیر تضعیف شده است. درحال حاضر که تا حدودی محدودیت‌های ابتدای سال مرتفع شده شاهد این موضوع هستیم که حجم صادرات ما به میزان مشابه سال‌های گذشته بازنگشته است.
طبقه‌بندی مصرف‌کنندگان زعفران
این کارشناس بازار زعفران در بررسی حجم بازار جهانی زعفران، ایران را بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده محصول زعفران در عرصه بین‌المللی خواند و گفت، به‌رغم این مساله از لحاظ تراکنش‌های مالی سهم بزرگی در دنیا نداریم. این مشکل اصلی است که به آسیب‌شناسی از سوی تصمیم‌سازان نیازمند است. وی ادامه داد در دنیا مصرف‌کنندگان زعفران به چند دسته طبقه‌بندی می‌شوند. برخی از متقاضیان، مصرف‌کنندگان صنعتی زعفران هستند، که زعفران تولیدی ما را به شکل فله خریداری می‌کنند. برخی دیگر از متقاضیان مصرف‌کننده نهایی محسوب می‌شوند که محصول زعفران را با بسته‌بندی‌های کوچک از فروشگاه‌های مواد غذایی تهیه می‌کنند.
رقابت‌پذیری صنایع بسته‌بندی
روشن‌ضمیر همچنین به موضوع صنعت بسته‌بندی داخلی برای محصول زعفران نیز اشاره کرد و گفت: در حال حاضر نوع بسته‌بندی‌هایی که برای محصول زعفران در داخل کشور به کار برده می‌شود بسیار از مورد مشابه خارجی بهتر و از لحاظ کیفیت محصول و ظاهر امکان رقابت بالایی دارد. درواقع مساله اصلی ارتقای سطح تراکنش‌های مالی صادرات زعفران، بحث محدودیت‌های مربوط به مبادلات بین‌المللی است نه ضعف صنعت بسته‌بندی داخلی. از این رو بازاریابی برای محصول زعفران با برند ایرانی هزینه‌های بسیاری را به همراه دارد. وی در جمع‌بندی نکات بیان شده اظهار کرد: صادرات محصول زعفران این روزها با اما و اگرهای تعهدات ارزی مواجه است. براین اساس صادرات این محصول را با ابهاماتی همراه ساخته است. تسریع در اعلام موضع نهاد متولی و تصمیم‌سازان این حوزه بسیار می‌تواند راهگشا باشد. همچنین تکانه‌های ارزی در کنار محدودیت‌های مربوط به شیوع ویروس کرونا اثرات متناقضی بر حجم صادرات زعفران برجا گذاشته است که نیازمند توجه بیش از پیش است.