محصولات کشاورزی در یک بازه زمانی مشخص و کوتاه برداشت می‌شوند ولی زمان مورد نیاز برای مصرف این محصولات، طولانی است از این رو صنایع تبدیلی و تکمیلی یک استراتژی است که به حل این مشکل کمک می‌کند و امکان مصرف محصولات کشاورزی را در طول سال امکان پذیر می‌سازد و مهم‌تر اینکه قدرت حضور و رقابت در بازارهای منطقه‌ای و بین المللی را افزایش می‌دهد.
فرآوری محصولات کشاورزی به کمک تکنولوژی مزایای متعددی دارد و سبب کاهش ضایعات، افزایش اشتغال، توسعه صادرات و ارزآوری و تکمیل زنجیره بازاریابی می‌شود و استقرار این مولدهای اقتصادی با توجه به پتانسیل‌های هر منطقه می‌تواند کمک شایانی به اقتصاد و توسعه روستاها کند.
البته این موضوعی که در نگاه اول شاید بسیار ایده آل و آسان به نظر برسد ولی همواره عوامل بازدارنده و چالش‌هایی پیش روی سرمایه گذاران این بخش وجود دارد.
"آذربایجان شرقی، قطب صنایع تبدیلی در کشور است و در حال حاضر ۷۸۰ کارگاه و کارخانه صنایع تبدیلی در استان با ظرفیت تولید سالانه بیش از ۴ میلیون و ۲۰۰ تن فعالیت دارند" این را مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان می‌گوید و ادامه می‌دهد: ۱۱۵ سردخانه با ظرفیت تولید سالانه ۳۸۵ هزار تن، ۴۲ سیلو با ظرفیت تولید یک میلیون و ۵۰ تن، ۲۷ کارخانه رب گوجه فرنگی با ظرفیت تولید ۴۵۰ هزار تن، ۲۷ کارخانه آرد با ظرفیت تولید ۲ میلیون تن و ۱۱۹ واحد فرآوری آجیل و خشکبار در سطح استان فعال هستند.
فرآوری ۹۰ درصد نخود مورد نیاز جهان در ممقان
ایاز برنو می‌افزاید: ۹۰ درصد فرآوری نخود آجیلی جهان در ممقان فرآوری می‌شود که هزار و ۲۰۰ واحد صنایع تبدیلی این محصول با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن در سال فعالیت دارند و محصول خود را به کشورهایی همسایه چون عراق، ارمنستان و گرجستان و تا کشور کانادا صادر می‌کنند.
او اضافه می‌کند: در حال حاضر لپه مورد نیاز کشور در آذرشهر فرآوری می‌شود و علاوه بر رفع نیاز داخلی به کشورهایی همچون افغانستان صادر می‌شود، در زمینه فرآوری لپه در آذرشهر ۱۵۰ واحد فعال با ظرفیت ۲۰۰ هزار تن در سال کار می‌کنند.
ظرفیت اسمی ۳۰ هزار تنی کارخانه‌های فرآوری گل محمدی در استان
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان ادامه می‌دهد: ۱۵ کارخانه صنایع تبدیلی گل محمدی در استان عرقیات تولید می‌کنند که از این تعداد در ۴ واحد اسانس تولید می‌شود و ۱۵ کارخانه دیگر نیز مربا تولید می‌کنند که در مجموع ظرفیت اسمی این کارخانه‌ها ۳۰ هزار تن در سال است.
به گفته مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان، هزار و ۷۸۰ نفر در استان به صورت مستقیم در واحدهای صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی مشغول به کار هستند و برای ۵ هزار و ۳۴۰ نفر نیز به صورت غیر مستقیم اشتغال ایجاد شده است.
برنو می‌افزاید: در حال حاضر سیب زمینی و هویج از جمله محصولاتی در استان هستند که مازاد مصرف تولید می‌شوند و نیازمند سرمایه گذاری صنایع تبدیلی و فرآوری هستند.
پرداخت تسهیلات معادل ۸۰ درصد طرح توجیهی
او در خصوص حمایت‌های جهاد کشاورزی استان از سرمایه گذاران بخش صنایع تبدیلی می‌گوید: ما هیچ گونه تعهدی در برابر پرداخت تسهیلات نداریم ولی به طور معمول معادل ۸۰ درصد طرح توجیهی تسهیلات داده می‌شود.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان می‌افزاید: تمامی واحدهای دامی، کشاورزی، مرغداری و گلخانه‌ای که در حال حاضر در استان فعالیت دارند بدون استثنا همگی تسهیلات بانکی دریافت کرده‌اند.
او ادامه می‌دهد: مسلماً هر کاری که بشر بخواهد انجام دهد نیاز به زمان دارد و دریافت تسهیلات بانکی نیز از این قاعده مستثنا نیست، بانک‌ها نیاز دارند تا تحقیقات لازم را انجام دهند و پس از استعلام اهلیت فرد، اقدام به اعطای تسهیلات کنند.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان می‌افزاید: سرمایه گذاری داشتیم که ظرف مدت ۳ ماه تسهیلات بانکی را دریافت کرده و در مقابل سرمایه گذاری داشتیم که ۲ سال طول کشیده تا بتواند تسهیلات بگیرد.
برنو بیان می‌کند: در استان شهرک اختصاصی صنایع تبدیلی نداریم ولی در همه شهرک‌های صنعتی، کارخانه‌های فرآوری محصولات کشاورزی فعالیت دارند.
فعالان اقتصادی کشور در بازارهای هدف، جایگاهی ندارند
مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی استان می‌گوید: در سال ۹۷ ارزش محصولات کشاورزی صادر شده از استان ۲۹۰ میلیون دلار بود که در سال ۹۸ به ۴۱۷ میلیون دلار رسید و برای صادرات ۴۲۰ میلیون دلاری محصولات کشاورزی استان در سال ۹۹ برنامه ریزی کرده‌ایم.
جواد زینالی مهر ادامه می‌دهد: هنوز آمار چهار ماه ابتدای سال را از گمرک دریافت نکردیم ولی بر اساس اعلام اتاق بازرگانی کشور در سه ماه اول سال نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۳۶ درصد کاهش صادرات محصولات کشاورزی وجود دارد که ویروس کرونا عامل اصلی این کاهش است.
او بیان می‌کند: عمده محصولات صادر شده استان کشمش، سبزیجات، صیفی جات، گوجه فرنگی، خشکبار، لبنیات، تخم مرغ و… هستند که به کشورهایی همچون عراق، ترکیه، افغانستان و سایر کشورهای همجوار صادر می‌شوند.
نقش ناچیز صنایع تبدیلی در صادرات استان
مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی استان در خصوص نقش صنایع تبدیلی در میزان صادرات استان می‌گوید: عمده محصولات صادر شده از استان محصولات باغی هستند که ۶۷ درصد صادرات را به خود اختصاص می‌دهند و نقش صنایع تبدیل در صادرات کم است به طوری که در سال گذشته، ۱۳ تا ۱۵ درصد صادرات استان را به خود اختصاص داد و این در حالی است که به طور مثال خرما محصول استان نیست ولی چون در استان فرآوری و بسته بندی می‌شود جزو آمار محصولات صادراتی استان در نظر گرفته می‌شود.
زینالی مهر با تاکید بر اینکه صادرات کشور ما نوسانات زیادی دارد، ادامه می‌دهد: صنایع تبدیلی به اندازه کافی در استان فعال هستند ولی تعرفه‌های تجاری سنگین گمرکی و تغییر یک شبه قوانین و تصمیم‌های آنی و بدون فکر صادراتی باعث می‌شوند تا صادرات مقرون به صرفه نباشد و فعالان اقتصادی در بازارهای هدف جایگاهی نداشته باشند و قدرت رقابت را از دست بدهند و این عوامل سبب می‌شوند تا کشورهای ثالث که هزینه تمام شده در آنها پایین است، بازار صادرات را از ما بگیرند.
کاهش نقدینگی مشکل اصلی تولیدکنندگان
یکی از تولیدکنندگان عرقیات گیاهی در استان می‌گوید: در کنار همه مشکلاتی که از سوی بهداشت، استاندارد و دارایی پیش می‌آید در حال حاضر عمده مشکل ما کمبود نقدینگی است.
ایوب قدیمی که ۱۰ سال سابقه و ۵۰ نفر پرسنل دارد، ادامه می‌دهد: هر روز که صبح از خواب پا می‌شویم نسبت به روز گذشته نقدینگی ما کمتر شده و مجبور هستیم مواد خام اولیه کمتری خریداری کنیم.
او می‌افزاید: در حال حاضر نمی‌توانیم با ظرفیت تولید کامل کار کنیم و مجبور شده‌ایم ظرفیت را به یک سوم برسانیم و به ویژه بعد از عید امسال ۱۰ درصد تولیدمان را کم کرده‌ایم.
این تولیدکننده بیان می‌کند: بی سر و سامانی نظام اقتصادی در جهان و کشور و تحریم‌ها و ویروس کرونا از سوی دیگر باعث می‌شوند که تولید کنندگان فشار اقتصادی زیادی را تحمل کنند و لازم است دولت فکری به این کاهش نقدینگی بکند.