بخش کشاورزی به عنوان تامین کننده امنیت غذایی کشور در دوران تحریم وظیفه حساسی را بردوش دارد که این امر محقق نمی شد مگر با اقدامات زیرساختی در اجرای طرح های آب و خاک کشاورزی که در سال های اخیر، موفقیت های چشمگیری در این بخش حاصل شده است.
ایران کشوری در منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد که سهم آن از کل منابع آب شیرین دنیا، اندک و سهم جمعیتی آن در مقایسه با جمعیت جهان حدود ۱.۱ درصد است که چنین شرایطی، لزوم استفاده بهینه از منابع آب موجود کشور در سطح ۸.۷ میلیون هکتار از اراضی آبی و حدود ۱۸.۵ میلیون هکتار از کل اراضی چرخه کشت کشور را می طلبد.
انجام اقدامات زیرساختی دولت تدبیر و امید در بخش آب و خاک کشاورزی از جمله توسعه شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی، سامانه های نوین آبیاری، تجهیز و نوسازی اراضی و زهکشی زیرزمینی طی هشت سال گذشته نقش موثری در افزایش تولیدات بخش کشاورزی داشته است.
طبق آمارهای موجود در مجموع یک میلیون و ۶۰۶ هزار هکتار شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی در کشور اجرا شده است که از این میزان یک میلیون و ۲۰ هزار هکتار مربوط به قبل از سال ۹۲ بود و ۵۸۶ هزار هکتار در سال ۹۲ تاکنون اجرا شده است.
این مقایسه رشد ۵۸ درصدی اجرای شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی را نسبت به سال ۹۲ نشان می دهد.
همچنین برای توسعه سامانه های نوین آبیاری قبل از سال ۹۲ حدود یک میلیون و ۲۹۰ هزار هکتار، عملیات اجرا شده بود در حالی که در سال ۹۲ تاکنون یک میلیون ۱۲۸ هزار هکتار عملیات اجرایی شده که رشد ۸۰ درصدی را نسبت به سال ۹۲ بیانگر است.
این بدان معناست که در بخش توسعه سامانه های نوین آبیاری در مجموع دو میلیون و ۴۱۸ هزار هکتار کار انجام شده است.
در بخش تجهیز و نوسازی اراضی قبل از سال ۹۲ حدود یک میلیون و ۳۶۶ هزار هکتار کار انجام شده بود که از سال ۹۲ تاکنون ۲۸۰ هزار هکتار اجرایی شد که این رقم در مجموع به یک میلیون و ۶۴۶ هزار هکتار رسید که ۲۱ درصد رشد را نسبت به قبل از سال ۹۲ نشان می دهد.
البته درصد پایین رشد در بحث تجهیز و نوسازی اراضی متاثر از رویکرد به سمت آبیاری تحت فشار بوده است.
همچنین در بخش زهکشی زیرزمینی قبل از سال ۹۲ حدود ۲۳۲ هزار هکتار عملیات داشته ایم که از سال ۹۲ تاکنون با اجرای ۱۹۵ هزار هکتار دیگر در مجموع این فرایند را به ۴۲۷ هزار هکتار رساند که نسبت به سال ۹۲ نزدیک ۸۴ درصد رشد داشته است.
اجرای طرح‌های شاخص و محوری
دولت تدبیر وامید توانست سال گذشته فاز اول طرح ۵۵۰ هزار هکتاری احیا و توسعه خوزستان و ایلام را در سطح ۲۹۵ هزار هکتار راه اندازی کند.
همچنین طرح جامع شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی غرب کشور در سطح ۲۲۷ هزار هکتار که ۵۹ هزار هکتار آن به بهره برداری رسید و حدود ۱۱۹ هزار هکتار تا پایان سال ۱۳۹۹ به بهره برداری می رسد، اجرایی شد.
با اقدامات صورت گرفته از مجموع طرح های شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غرب کشور، سامانه های گرمسیری و طرح احیای خوزستان و ایلام ۲۱۵ هزار هکتار از اراضی دیم به آبی تبدیل می شود که اقدام قابل توجهی است.
طرح انتقال آب با لوله به دشت سیستان در سطح ۴۶ هزار هکتار کلید خورد که ۳۲ هزار هکتار آن در اوایل خردادماه ۹۹ با حضور رییس جمهوری افتتاح شد و ۱۴ هزار هکتار آن برای کشت پاییزه افتتاح خواهد شد.
میزان کل سرمایه گذاری طی هفت سال گذشته در دولت های یازدهم و دوازدهم بیش از ۲۲۰ هزار میلیارد ریال بوده که حدود ۱۷۸ هزار میلیارد ریال آن از محل صندوق توسعه ملی تامین شده است.
اجرای ۲.۴ میلیون هکتار توسعه سامانه‌های نوین آبیاری
همچنین طرح توسعه سامانه های نوین آبیاری در سطح کشور بیش از ۲.۴ میلیون هکتار اجرا شده که بخش عمده آن در سطح یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار مربوط به دولت تدبیر وامید بوده است.
سرمایه گذاری از سال ۹۲ تا ۹۹ در توسعه سامانه های نوین آبیاری ۱۰۵۰ میلیون دلار و در سالجاری ۱۰۰ میلیون یورو پیش بینی شده است کل سرمایه گذاری در توسعه سامانه های نوین آبیاری در دولت تدبیر و امید معادل ریالی حدود ۷۴ هزار میلیارد ریال بوده است.
با اجرای طرح های مذکور به لحاظ افزایش بهره وری در حدود هشت درصد از سطح اراضی زراعی کاسته شده اما افزایش ۳۸ درصدی در تولیدات بخش زراعت را داشته ایم.
به طور خاص در کشت گندم حدود ۲۱ درصد از سطوح زیرکشت کاسته شده اما ۳۰ درصد افزایش تولیدات این محصول استراتژیک را طی این مدت شاهد بوده ایم.
اثربخشی طرح‌های آب و خاک در راندمان آبیاری و صرفه جویی آب
بنابراین اجرای توسعه ای طرح آب و خاک بخش کشاورزی طی سال‌های اخیر در افزایش راندمان، بهره وری و صرفه جویی آب تاثیر بسزایی داشته است، تاجایی که طبق آمارها راندمان آبیاری قبل از سال ۹۲ حدود ۲۹ درصد بود که از سال ۹۲ تاکنون ۶ درصد افزایش داشته است.
وضعیت موجود بخش کشاورزی در راندمان آبیاری اکنون ۴۵ درصد است.
همچنین بهره وری آب قبل از سال ۹۲ حدود ۹۲۰ گرم در مترمکعب بود که از سال ۹۲ تاکنون ۵۳۰ گرم در مترمکعب رسید و وضعیت موجود ۱۴۵۰ گرم در مترمکعب را نشان می دهد.
پتانسیل صرفه جویی آب قبل از سال ۹۲ حدود ۸.۶ میلیارد مترمکعب بود که از سال ۹۲ تاکنون ۵.۴ میلیارد مترمکعب افزایش داشته و وضعیت موجود ۱۴ میلیارد مترمکعب صرفه جویی است.
بنابراین اقدامات زیرساختی دولت تدبیر وامید در بخش آب و خاک کشاورزی بیانگر کاهش مصرف آب و استفاده بهینه از خاک در افزایش تولیدات کشاورزی در تامین امنیت غذایی کشور است که در کنار خود اشتغالزایی را برای این بخش حفظ کرده است.