به طوری که در مدت زمان مورد بررسی مجموع صادرات صورت‌گرفته از نظر وزنی بیش از ۲ هزار تن بوده و از لحاظ ارزشی نیز بیش از یک ۲/ ۱ میلیارد دلار برآورد شده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال روند صادرات بخش کشاورزی و صنایع غدایی به لحاظ وزنی رشد ۱۹ درصدی داشته و از لحاظ ارزشی نیز افت یک درصدی را ثبت کرده است.
تجارت خارجی یکی از مولفه‌های مهم در توسعه اقتصادی و منبع تامین درآمدهای ارزی برای سرمایه‌گذاری در فناوری جدید و افزایش توان تولیدی اقتصاد کشور است. در سال‌های اخیر به‌دلیل تحریم‌های آمریکا و وجود نوسان قیمتی در بازار نفت، درآمد ارزی کشور با کاهش روبه رو شده است؛ بنابراین توجه به رونق تجارت بخش کشاورزی با توجه به اهدافی همچون خودکفایی و امنیت غذایی و امکان ارزآوری بالای این بخش، حائز اهمیت است.
اهمیت صادرات این بخش به‌خصوص پررنگ کردن جای پای تولیدکنندگان داخلی در این عرصه در حالی است که به اعتقاد فعالان این عرصه با اعمال تحریم‌های جدید، این بخش نیز با چالش‌ها و موانع بسیاری برای صادرات مواجه و این امر سبب شده تا صادرات این بخش با مشکلات بسیاری مواجه شود. احصای چالش‌های بخش کشاورزی بیانگر آن است که فعالان این بخش با چهار چالش «تولید»، «تامین»، «چالش‌های پشتیبانی و قوانین و مقررات صادراتی تا خروج محصول از کشور» و «چالش‌های صادرات در خارج از کشور و قوانین و مقررات کشور هدف» روبه‌رو هستند؛ چالش‌هایی که موجب شده این بخش نتواند به اهداف واقعی صادرات خود دست یابد. در کنار این مشکلات در سال‌جاری شیوع ویروس کرونا نیز بیش از پیش به مشکلات صادرکنندگان این بخش دامن زد و موجب شد تا از لحاظ ارزش صادراتی، صادرکنندگان بخش کشاورزی و صنایع غدایی با مشکلات بسیاری روبه‌رو شوند.
وضعیت صادرات
داده‌های اعلام شده بیانگر آن است که صادرات کشاورزی و صنایع غذایی در بهار امسال حدود 2 هزار و 70 تن و به ارزش حدود یک میلیارد و 250 میلیون دلاربوده است. رصد داده‌های اعلام شده روی محصولات «میوه و تره‌بار»، «خشکبار»، «صنایع تبدیلی»، «محصولات حیوانی و صنایع وابسته»، «محصولات لبنی»، «شیرینی، شکلات و فرآورده‌های غلات» و «گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی» صورت گرفته است. براساس ارزیابی‌ها ، مجموع صادرات «میوه و تره‌بار» در نخستین فصل امسال به لحاظ ارزشی برابر با 440 میلیون دلار بوده و در این مدت یک میلیون و 460 هزار تن میوه و تره‌بار صادر شده است.
با توجه به داده‌های اعلام شده، روند صادرات این بخش از لحاظ ارزش افت 7 درصدی و از لحاظ وزنی افت 24 درصدی داشته است. ارزش صادرات «خشکبار» نیز با توجه به داده‌های اعلام شده در مدت زمان مورد بررسی برابر با 252 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال رشدی 36درصدی داشته و صادرات وزنی خشکبار نیز در مدت زمان مورد بررسی 108 هزار تن بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشدی 29 درصدی را ثبت کرده است. صادرات «صنایع تبدیلی» نیز در مدت زمان مورد بررسی به لحاظ ارزشی برابر با 159 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 26 درصدی داشته است. مجموع صادرات این بخش از لحاظ وزنی نیز برابر با 171 هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال افت یک درصدی را ثبت کرده است.
بر اساس داده‌های اعلام شده، ارزش «محصولات حیوانی و صنایع وابسته» نیز 121 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشدی 50 درصدی داشته و این رشد به لحاظ وزنی نیز 35 درصد بوده است. مجموع صادرات محصولات حیوانی و صنایع وابسته به لحاظ وزنی برابر با 101 میلیون دلار بوده است. صادرات «محصولات لبنی» نیز در مدت زمان مورد بررسی به لحاظ ارزشی 110 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل افتی 13 درصدی داشته است. همچنین از لحاظ وزنی نیز 112 هزار تن ثبت شده که نسبت به دوره زمانی مشابه سال قبل افتی یک درصدی داشته است.
صادرات «شیرینی، شکلات و فرآورده‌های غلات» نیز در مدت زمان مورد بررسی برابر 101 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل افتی 9 درصدی داشته و از لحاظ وزنی نیز در مجموع 99 هزار تن شیرینی، شکلات و فرآورده‌های غلات در مدت زمان مورد بررسی صادر شده که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل افتی یک درصدی داشته است. ارزش «گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی» نیز در مدت زمان مورد بررسی برابر با 67 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ ارزشی افتی 15 درصدی برای این بخش ثبت و از لحاظ وزنی نیز در مدت زمان مورد بررسی در مجموع 19 هزار تن گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی صادر شده که نسبت به زمان مشابه سال قبل افتی 19 درصدی را ثبت کرده است.
از سوی دیگر بنابر گزارشی که گروه کشاورزی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران ایران منتشر کرده اقلام عمده صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در مدت زمان مورد بررسی شامل انواع سبزی و صیفی و محصولات جالیزی به ارزش ۳۵۰ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار با سهم ۲۸ درصدی، انواع میوه‌های درختی به ارزش ۳۴۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار با سهم ۷/ ۲۷ درصدی، شیر و فرآورده‌های آن به ارزش ۱۰۹ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار با سهم ۸/ ۸ درصدی، انواع شیرینی و شکلات به ارزش ۹/ ۷۳ میلیون دلار با سهم ۹/ ۵ درصدی، ماهی و میگو به ارزش ۶/ ۴۴ میلیون دلار با سهم ۶/ ۳ درصدی، زعفران ۶/ ۳۸ میلیون دلار با سهم حدود ۱/ ۳ درصدی، انواع آبمیوه و کمپوت ۲/ ۳۸ میلیون دلار با سهم ۱/ ۳ درصدی، رب گوجه‌فرنگی ۲/ ۳۲ میلیون دلار با سهم ۶/ ۲ درصدی، انواع نان (خشک، سوخاری و...) ۱۴ میلیون دلار با سهم ۱/ ۱ درصدی و انواع خمیرهای غذایی ۷/ ۱۳ میلیون دلار با سهم ۱/ ۱ درصدی از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده است.
راهکارهای رشد صادرات
به اعتقاد فعالان این بخش باید پنج راهکار را در دستور کار قرار داد تا بتوان به اهداف صادراتی پیش‌بینی‌شده دست پیدا کرد. نخستین راهکار در نظر گرفته شده به گسترش بازار و ورود به بازارهای جدید بازمی‌گردد. این نکته مدنظر قرار گرفته است که با توجه به تحولات ارزی و کاهش قدرت رقابت کالای ایرانی، دولت با پذیرش بخشی از هزینه تبلیغات و گسترش بازار و یارانه صادراتی امکان نفوذ کالای ایرانی در این بازار را فراهم کند. در راهکار دوم این نکته مورد توجه قرار گرفته است که ضعف اساسی در ورود به موافقت‌نامه‌های تجاری، شرایط ورود کالای ایرانی را به بازار در مقابل رقبا تضعیف کرده است و برخی از کالاها مشمول تعرفه تبعیض‌آمیز هستند، جدیت و پیگیری در امضای موافقت‌نامه تجاری با سایر کشورها با محوریت کاهش تعرفه کالاهای مشمول تبعیض تعرفه‌ای، صادرات ایران را تسهیل می‌کند. در سومین راهکار آمده است در بلندمدت برای ورود به بازار بزرگ محصولات کشاورزی و مواد غذایی استانداردهای سختگیرانه‌ای بر واردات وضع شده است و با این شرایط ایجاد یک مرکز لجستیک و پشتیبانی در نزدیک‌ترین نقطه ممکن با کشورهای هدف ضروری است.
در چهارمین راهکار نیز این نکته مورد توجه قرار گرفته است که نهادسازی و تقویت زنجیره عرضه، تداوم و پایداری صادرات کشاورزی را تضمین می‌کند و اعتماد طرف‌های تجاری را افزایش می‌دهد. به همین منظور تلاش برای ایجاد نهادهای تجاری مرتبط با تولیدکنندگان و حرکت به سمت زنجیره عرضه ورود و بقا در این بازار را افزایش می‌دهد. در پنجمین راهکار ورود به بازار پایدار صادراتی ضروری اعلام شده است. بر این اساس، برای پایداری صادرات کشاورزی، شناسایی و اولویت‌بندی بازارهای صرف صادراتی برای محصولات مهم صادراتی کشور الزام‌آور پیش‌بینی شده و از سوی دیگر برای تحقق این هدف، پایش مستمر وضع رقابتی و مزیت نسبی کالاها در مقابل رقبا در بازارهای هدف ضروری اعلام شده است. از سوی دیگر، تدوین و اجرای مجموعه‌ای از سیاست‌ها و مشوق‌های صادراتی برپایه روند مزیت رقابتی هر کالا تضمین‌کننده پایداری بازار صادراتی محصول هدف است.