کشت دوم برنج طی یک دهه اخیر در مازندران رونق یافت و به روش ثابتی برای افزایش درآمد برخی کشاورزان تبدیل شده است ، ولی نگاه افراطی به این روش بدون توجه به خط قرمزهای تعیین شده از سوی کارشناسان هر ساله تبعاتی را در پی دارد که طغیان آفت کرم ساقه خوار نسل سوم و چهارم در سال جاری از جمله آن است.
پارسال نیز سرمای زودرس شهریور ماه کشت دوم برنج مازندران را در معرض تهدید قرار داده ، بخشی از شالیزارها را بی ثمر گذاشته بود ولی با این وجود و به رغم هشدار رسمی جهاد کشاورزی مازندران و مرکز تحقیقات برنج ایران مستقر در آمل ، امسال نیز بسیاری از شالیکاران به توصیه های کارشناسان بی توجهی کردند تا این روزها مجبور شوند چند برابر نیاز معمول شالیزار سموم مختلف خریداری کرده و مصرف کنند ، در حالی که نتیجه بخشی این کار هم با تردید مواجه شده است.
طبق اظهارات رسمی کارشناسان موسسه تحقیقات برنج ایران و همچنین مدیریت حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران ، کرم ساقه خوار نسل اول و دوم که برای کشت نخست برنج تهدید محسوب می شود ، با عملی کردن توصیه های کارشناسان از سوی کشاورزان نظیر شخم زمستانه و از بین بردن علف های هرز کنار مزرعه طی چند سال گذشته نه تنها به مرحله طغیان نرسید ، بلکه حتی مصرف سم دیازینون و گرانوله نیز در این مدت بشدت کاهش یافت به طوری که امسال مصرف این سم تا ۵۰ درصد در اراضی استان کمتر گزارش شده است.
آمار رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران نشان می دهد که امسال ۲۱۴ هزار و ۳۰۰هکتار از زمین های استان زیر کشت اول برنج رفته و تاکنون بیش از ۹۰ درصد محصول نیز برداشت شد و همزمان بیش از ۵۰ هزار هکتار از همین اراضی که عمده آن درحوزه آبریز هراز واقع است به روش نشای مجدد زیر کشت دوم رفت. با این که سطح زیر کشت نشای مجدد کمتر از یک چهارم از سطح زیر کشت اول است ، ولی گزارش های رسمی سم فروشان و جهاد کشاورزی و همچنین مشاهدات عینی خبرنگار ایرنا نشان می دهد که مصرف سم علیه کرم ساقه خوار در این اراضی تا ۲ برابر بیشتر از کل میزان مصرف کشت اول بوده است.
کشت دوم برنج در مازندران به دو روش پرورش ساقه و نشاء مجدد انجام می شود ولی برای هر دو روش علاوه بر وجود آب کافی ، شرایط آب و هوایی مناسب و گرمای تابستانی مهم تلقی می شود ، موضوعی که امسال نیز همانند سال گذشته مورد بی توجهی قرار گرفته است.
جهاد کشاورزی مازندران و مرکز تحقیقات برنج امسال هم مانند سال گذشته بیستم ماه مرداد را پایان زمان کشت دوم برنج اعلام کردند ، ولی مشاهدات عینی نشان می دهد که بسیاری از کشاورزان این خط قرمز را تنها به خاطر فراوانی آب و بدون توجه به وضعیت آب و هوایی و انجام اقدامات پیشگیرانه علیه آفت کرم ساقه خوار نادیده گرفته اند.
از نظر کارشناسی شرائط آب و هوایی گرم تابستان و تداوم آن در نخستین ماه از فصل پائیز برای به بار نشتن خوشه های برنج کشت دوم ضروری است، ضمن این که کشاورزان باید نسبت به طغیان کرم ساقه خوار نسل سوم و چهارم هم هوشیار بوده و اقدامات پیشگیرانه لازم را انجام دهند.
طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی مازندران پارسال حدود ۱۰۵هزار هکتار از زمین های شالیزاری استان به دو روش پرورش ساقه یا دونوچ و نشاء دوباره زیر کشت رفته بود و امسال هم پیش بینی ها فراتر از سال گذشته است.
کشت دوم برنج به روش نشاء مجدد همانند کشت اول نیازمند صرف هزینه های شخم و شیار، دستمزد نشاکاری، آبیاری و سمپاشی و دیگر کارهای ضروری برای نگهداری است ولی امسال تاکنون هزینه ها برای تهیه سموم و کم اثر بودن آن در از بین بردن آفت کرم ساقه خوار هزینه اضافی زیادی را به کشاورزان تحمیل کرده است.
سمپاشی‌های کم اثر
این که شرایط و میزبانی تخم ریزی نسل اول و دوم کرم ساقه خوار از سطح حدود ۲۱۵ هزار هکتار به کمتر از ۵۰ هزار هکتار برسد و امروز کشاورزان شاهد طغیان این آفت در اراضی شالیزاری استان باشند به گونه ای که حتی سمپاشی‌های مداوم هم تاثیری نداشته باشد ، امری دور از انتظار نیست ، اما نکته ای که مهم است علاوه بر خطر پذیری و ضرر قابل توجه کشاورزان ؛ ضریب ماندگاری سموم باقی مانده در محصول و افزایش آلودگی خاک بسیار نگران کننده است.
کارشناسان حفظ نباتات در مازندران توسعه کشت دوباره برنج را به لحاظ فنی اصلا توصیه نمی کنند ، اما در عین حال می گویند بی‌توجهی کشاورزان در مدیریت خزانه‌گیری برای کشت دوم سبب شد تا ضریب آسیب‌پذیری در اثر طغیان آفت کرم ساقه‌خوار برنج چندین برابر شود.
مشاهدات عینی خبرنگار ایرنا از حضور شالیکاران در فروشگاههای سموم کشاورزی آمل، بابل، محمودآباد، بابلسر و فریدونکنار برای خرید و انجام سمپاشی‌های چند باره نشان می‌دهد که کشت دوم موجب شیوع بیماری و آفات بویژه کرم ساقه خوار شده است و شالیکاران برای مهار آن مجبور به مصرف سموم بیشتر شدند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در آمل به خبرنگار ایرنا گفت : رطوبت مناسب و نشاء سبز همواره از عوامل مهم تداوم نسل کرم ساقه خوار در شالیزارها است و امسال به دلیل وجود آب بیشتر و افزایش قابل توجه نشا کاری مجدد ، شاهد طغیان این آفت در شالیزارهای استان مازندران هستیم.
مهرداد طبری با بیان اینکه تا ۷۰ درصد نسل سوم کرم ساقه خوار در زمان خزانه گیری مجدد برای کشت دوم قابل مهار و مدیریت بوده است، توضیح داد : بی توجهی کشاورزان در مدیریت خزانه گیری بویژه نکشیدن توری روی خزانه با هدف جلوگیری از تخم ریزی پروانه های نسل دوم کرم ساقه خوار روی بوته نشاء سبب شد تا با انتقال بوته نشا به زمین اصلی شاهد طغیان این آفت باشیم.
وی در عین حال به اهمیت سم پاشی صحیح و مدیریت در مبارزه با آفت کرم ساقه خوار اشاره کرد و بیان داشت : اگر مقدار سم، زمان سمپاشی و اصل بودن سم مورد توجه قرار بگیرد ، می توان محصول شالی را از حمله این آفت نجات داد.
طبری که دکترای گیاه پزشکی و حشره شناسی کشاورزی دارد ، گفت : مهیا نبودن شرایط لازم از جمله کشت هماهنگ، ارقام یکسان ، تسطیح و یکپارچه سازی زمین های شالیزاری و از همه مهم تر پائین بودن سرانه زمین سبب شده است تا همواره شاهد حضور کرم ساقه خوار بالغ، نابالغ و پروانه در یک منطقه باشیم و در نتیجه سم پاشی ها هم کارایی لازم را ندارند.
میزبانی مستمر
یک کشاورز شالیکار از آمل با بیان اینکه نشای مجدد را در حدود یک هکتار انجام داد ولی پس از گذشت ۲۰ روز اکنون کرم ساقه خوار به جان نشای سر سبز افتاده است، گفت: تا کنون دو بار سم پاشی کردم اما همچنان نشاء معرض آفت قرار دارد.
سیروس خدابخشی افزود : متاسفانه هر یک از شالیکاران با فاصله سه تا ۱۰ روز نشای مجدد را انجام دادند و این کار سبب شد تا کرم ساقه خوار به راحتی از یک زمین به زمین دیگر منتقل شود و در واقع به دلیل عدم سمپاشی همزمان ، مبارزه کارایی لازم را ندارد.
این کشاورز با اظهار این که در زمان کشت نخست فقط یک بار و حتی با مقدار کم و برای پیشگیری علیه کرم ساقه خوار نسل اول و دم سمپاشی کرده بود ، گفت : هزینه های کشت دوم در زمینه تهیه بذر و خزانه گیری ،شخم و شیار ، دستمزد نشاکاری و تهیه نهاده ها شامل کود و سم برایم ۲ برابر کشت اول تمام شده است اما با همه این هزینه ها حمله کرم ساقه خوار مهار نشده است و نگرانم که نتوانم محصولی برداشت کنم.
بازار پر رونق سم فروشی
مسئول یکی از فروشگاههای سموم کشاورزی در منطقه لاله آباد بابل هم با بیان اینکه شمار زیادی از شالیکاران در یک بازه زمانی کمتر از یک ماهه اخیر ۲ تا سه بار سم دیازینون تهیه کرده اند، گفت: طغیان کرم ساقه خوار سبب شد تا شالیکاران در فاصله کم اقدام به سمپاشی چند باره کنند.
یحیی موسوی افزود : از آنجایی که شالیکاران هزینه هنگفت شخم و شیار و دستمزد نشاکاری را متقبل شدند، اکنون در هر شرائطی می خواهند محصولشان به ثمر بنشیند و به همین دلیل هم مبارزه شیمیایی تنها راهی است که برایشان باقی مانده است و مجبورند بابتش هزینه کنند.
وی توضیح داد : قیمت تقریبا مناسب برنج در سال جاری و وجود آب فراوان سبب شد تا انگیزه شالیکاران به کشت دوم چند برابر شود و با وجود این که قیمت سم نسبت به زمان کشت اول ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش یافته است ، اما باز هم کشاورز به راحتی هزینه خرید سم را متقبل شده و در صدد نجات محصول خود است.
مدیر حفظ و نباتات جهاد کشاورزی مازندران با تایید طغیان نسل سوم و چهارم کرم ساقه خوار ، گفت : اینکه این آفات در زمین هایی که سرسبز و زمینه مساعدتری برای تخم ریزی داشته باشند، طغیان کند ، امری طبیعی و نشانگر بی توجهی کشاورزان به توصیه های کارشناسان است.
عبدالرحمان زاغی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بارها هشدارهای لازم نسبت به لزوم رعایت تقویم زراعی برای کشت دوم به کشاورزان ارائه شده است ولی مورد کم توجهی قرار گرفته و امروز شالیزارهایی که از بیستم مرداد به بعد زیر کشت دوم برنج به روش نشای مجدد رفته است، مورد حمله آفت کرم ساقه خوار قرار گرفته است.
وی توضیح داد: به هر حال آفت برای ماندگاری نسل خود و برخورداری از غذای مناسب روی گیاه سبز و سالم تخم ریزی می کند و به طور یقین زمین هایی که دیرتر نشاء شدند ،شرائط بسیار مناسبی برای آفت کرم ساقه خوار دارند.
مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران با اعلام این که مبارزه شیمیایی علیه این آفت سخت است و حتی سمپاشی چند باره نیز جوابگو نخواهد بود، گفت : سمپاشی بیش از حد با توجه به قیمت بالای سموم علاوه بر افزایش هزینه تولید، آفت را مقاوم می کند و خطر زیست محیطی جدی دارد.
وی تصریح کرد: این که گفته شود طغیان نسل سوم و چهارم کشت اول سال آینده را به مخاطره می اندازد و به همین خاطر هم برخی از کشاورزان تمایل بیشتری به استفاده از سموم برای از بین بردن آن دارند ، صحیح نیست ، چرا که کرم ساقه خوار بشدت در سرما آسیب پذیر می شود و سرمای زمستان و انجام شخم و شیار زمستانه این آفت را از بین می برد.
این کارشناس حفظ نباتات در مورد افزایش مصرف سم و خطر ماندگاری سم روی محصول برنج نیز گفت : اگر کشاورزان مقدار سم و دوره کارنس را رعایت کنند ، باقی مانده سم روی برنج معنی ندارد و در واقع برنج تولیدی کشت دوم نیز سالم و عاری از سم است ، اما به هر حال این خطر دور از انتظار نیست.
برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد شالیکاران استان است. مازندران با تولید بیش از یک میلیون تن برنج سفید ، ۴۲ درصد نیاز کشور را تامین می کند.