در جریان تجارت خارجی ایران در ماه‌های گذشته آخرین آمار از این حکایت دارد که در پنج ماه ابتدایی امسال ایران حدود ۱۳ میلیون و ۸۳۴ هزار تن واردات داشته که ارزش دلاری آن به ۱۳ میلیارد و ۷۰۷ میلیون دلار می‌رسد که معادل ۱۲ میلیارد و ۶۴ میلیون یورو است.
در مقابل ۳۸ میلیون و ۶۶ هزار تن صادرات به ارزش ۱۰ میلیارد و ۸۷۵ میلیون دلار انجام شده که معادل یورویی آن ۹ میلیارد و ۵۷۱ میلیون یورو است.
اما در سال های اخیر در تجارت خارجی و در حوزه واردات همواره چالش ترخیص کالا وجود داشته و با وجود رایزنی ها و مصوباتی که در رابطه با تسهیل ترخیص کالا از گمرک در دستور کار قرار گرفته ، همچنان این مشکل به طور کامل حل نشده است، به هر صورت در چند ماه اخیر موضوع ترخیص کالا به طور جدی تری مورد پیگیری دستگاه‌های مربوطه قرار گرفت و بعد از آن با موافقت دولت مصوباتی در راستای تسهیل ترخیص کالا به ویژه کالاهای اساسی به مرحله اجرا رسید.
یکی از مسائل مربوط به ترخیص کالاهای مشکلات ارزی و دریافت اعلامیه ارز بود و تا هنگامی که این مشکل حل نمی‌شد گمرک امکان ترخیص نداشت، از این رو در رابطه با کالاهای اساسی مصوب شد تا به محض دریافت مجوز و اعلامیه تامین ارز به صورت اعتباری امکان ترخیص فوری داشته باشند. در مورد کالاهای غیر اساسی نیز قرار بود تا وزارت صمت بنا بر تشخیص خود نسبت به ترخیص آنها دستورات لازم را صادر کنند.
موجودی ۳.۲ میلیونی کالای اساسی
اما آخرین گزارش مربوط به وضعیت کالاهای موجود در بنادر و گمرک که از سوی گمرک ایران در رابطه با کالاهای اساسی، غیر اساسی غیر کانتیری و کالاهای کانتیری اعلام شده است نشان می‌دهد که از ابتدای امسال بیش از ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار تن کالای اساسی وارداتی به ارزش بیش از پنج میلیارد دلار از گمرک ترخیص شده است و در حال حاضر میزان موجودی کالاهای اساسی در بنادر و گمرک به بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار تن می‌رسد که بالغ بر دو میلیون تن آن در بندر امام خمینی دپو شده است.
آنطور که ارونقی - معاون فنی گمرک - می گوید «مشکل اصلی در کالاهای که هنوز ترخیص نشده به ارز برمی‌گردد و در انتظار تامین ارز هستند. این در حالی است که برخی از این اقلام به صورت اعتباری خریداری شده و به بنادر منتقل شده و اسناد مالکیت نیز در اختیار خریدار است و در خصوص بخشی از این کالاها هنوز مالکیت به صاحب کالا منتقل نشده است. »
عدم تمایل به ترخیص تا تامین ارز
اما چندی پیش بانک مرکزی، وزارت صمت و گمرک توافق کردند که ترخیص پنج قلم کالای اساسی شامل ذرت، جو، کنجاله سویا، دانه‌های روغنی و روغن خام بدون ارائه کد رهگیری بانک امکان ترخیص سریع داشته باشند، اما اعلام معاون فنی گمرک از این حکایت دارد که ظاهرا صاحبان این کالاها تمایلی به ترخیص اقلام تا زمانی که تامین ارز آن صورت نگرفت ندارند.
در حال حاضر نیز تعداد شناورهای منتظر در لنگرگاه بنادر ۱۶ فروند حاوی ۷۳۶ هزار تن کالای اساسی و تعداد شناورهای در حال تخلیه در بنادر ۶ فروند حاوی ۸۵ هزار تن کالای اساسی هستند که در حال تخلیه شبانه روزی قرار دارند.
تامین ارز مشکل اصلی ترخیص ۳.۴ میلیون تن کالای غیر اساسی غیر کانتینری
اما بخش دیگر کالاها مربوط به کالاهای «غیراساسی غیرکانتینری» است که بیش از ۸۰ درصد آن را مواد اولیه یا واسطه ای واحدهای تولیدی، ماشین آلات مرتبط با تولید، تجهیزات پروژه های راهبردی و ملی تشکبل می دهد که میزان این کالاها در بنادر و گمرک به بیش از سه میلیون و ۴۸۰ هزار تن می رسد.
طبق گفته ارونقی، «اصلی ترین مشکل جهت ترخیص این اقلام، قرار نگرفتن درصف تخصیص ارز و عدم تایید منشأ ارز این کالاها است. این در حالی است که هیچ اختیاری به گمرک در خصوص ترخیص اقلام در صف تخصیص ارز حتی به صورت درصدی داده نشده و این امر باعث ایستایی در انجام تشریفات گمرکی و ترخیص کالاهای این دسته شده است. از سویی تشخیص اولویت ترخیص کالاهای این دسته مرتبط با تولید ، با وزارت صمت است که فهرست اقلام مربوطه توسط گمرک و وزارتخانه احصاء و به بانک مرکزی اعلام شده که درصورت «تأیید منشأ ارز» ، ترخیص این کالاها در حداقل زمان ممکن انجام می شود.»
وضعیت کالاهای کانتینری
همچنین دسته دیگر کالاهای موجود در گمرک و بنادر کالاهای کانتینری هستند که تعداد این کانتینرها به بیش از ۲۳ هزار دستگاه می رسد که البته گزارش گمرک از این حکایت دارد که ممکن است داخل این کانتینرها کالاهای اساسی و یا غیراساسی غیرکانتینری هم موجود باشد که در انتظار تامین ارز قرار دارند.