نابسامانی در بازار این نهاده های کشاورزی از سه ماه پیش و با پایان کشت نخست برنج و آماده شدن کشاورزان برای کشت دوم این محصول راهبردی آغاز شد. قیمت کود و سموم شیمیایی در این مدت چند بار دچار افزایش قیمت شد تا جایی که بسیاری از کشاورزان مدعی شدند که نیاز خود در این زمینه را از بازار آزاد و یا به قیمت آزادتر از قیمت بازار آزاد از فروشندگان رسمی تهیه کرده اند.
بررسی ها هم نشان می دهد قمیت کود و سموم شیمیایی غیرسهمیه ای از اواخر سال گذشته تاکنون دستکم سه بار دچار تغییر قیمت شده است و برخی از این نهاده ها هم افزایش قیمت بیش از پنج برابری را پشت سر گذاشته است.
برای فهم وضعیت موجود در بازار کود و سموم شیمیایی در مازندران به عنوان قطب تولیدات کشاورزی کشور دانستن این نکته ضروری است که کشاورزان نیازشان را از دو طریق یکی از طریق کارگزاری ها و در قالب سهمیه به قیمت مصوب و دیگری بازار آزاد تهیه می کنند. در حال حاضر التهاب موجود از نیاز فراتر از سهمیه به بازار تزریق می شود ، نیازی که کشاورز رفع آن را ضروری می داند ولی در قالب سهمیه به آن پاسخی داده نمی شود. البته این وضعیت دوگانه همواره در بازار این نهاده های کشاورزی در استان مازندران وجود داشت ، ولی هیچگاه تبدیل به التهاب نمی شد ، چون ثبات قیمت سبب می شد تا تفاوت قیمت ۲۰ تا ۳۰ درصدی به چشم نیابد و سوداگری هم در بازار شکل نگیرد.
در حال حاضر مشکل در شکل گیری سوداگری در بازار انواع کودها و سموم شیمیایی است که بر اثر تفاوت فاحش قیمت سهمیه ای و آزاد شکل گرفته است ضمن این که تمایل کشاورزان به مصرف بعضی از برندهای خاص سموم و کودها که خارج از جدول سهمیه ای قرار دارد وضعیت را بغرنج تر کرده است. به عنوان مثال یک کشاورز برای کشت یک هکتار گندم یا جو ۲۰۰ کیلوگرم کود شیمیایی نیاز دارد که ۱۰۰ کیلوی آن کود پایه پتاسه و فسفاته است که با افزایش پنج برابری قیمت آن در سال جاری ، کشاورز باید تا یک میلیون تومان افزایش هزینه خرید از این ناحیه را تقبل کند. همچنین به کود اوره و فسفات ساده هم نیاز دارد که البته این نوع کودها به خاطر این که تولیدات داخلی است با قیمت سال قبل و برای هر کیسه ۶۰ هزار تومان در اختیار کشاورز قرار می گیرد.
اگر چه سموم کشاورزی برای کشت گندم کاربرد ندارد ، ولی برای کشت کلزا ، جو و صیفی جات نیاز است که کشاورز باید از بازار آزاد تهیه کند. قیمت این سموم هم بین ۲ تا پنج برابر نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. بیشترین میزان مصرف سموم در مازندران برای باغداری است. مثلا این روزها باغداران به سم روغن امولسیون برای از بین بردن شته مرکبات نیاز دارند که قیمت آن تا سه برابر نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.
مجموعه شرایط حاکم بر بازار این بخش از نهاده های کشاورزی در مازندران سبب شده است تا کشاورزان به صورت جدی دچار نگرانی بابت افزایش قیمت در آینده شوند ، بویژه این که مبنای تعیین قیمت این نهاده ها هم طبق آنچه که فروشندگان و کشاورزان می گویند از ارز یارانه ای به ارز نیمایی تغییر کرده است که به اعتقاد آنان در صورت اجرایی شدن به معنای افزایش قیمت ها تا پنج برابر شرایط حاضر است.
بررسی ها از بازار این نهاده ها نشان می دهد که وضعیت نسبت به ۲ ماه پیش بغرنج تر و جای پای سوداگران محکم تر شده است. در این مدت افزایش قیمت ها و تبلیغات منفی سوداگران سبب شده است تا بسیاری از کشاورزان اعتماد نسبت به تامین نیازهایشان به این نهاده ها بدون افزایش قیمت را از دست بدهند و خودشان به یکی از عوامل رونق بخشی به سوداگری در این بخش تبدیل شوند.
یک کشاورز آملی در این باره گفت : وضعیت نابسامانی و آشفته بازار کود و سم به عنوان مهم ترین نهاده های کشاورزی در مازندران در حالی است که نمایندگان کارگزاری ها ، فروشگاه ها و صاحبان آن کاملا قابل شناسایی هستند و به نظر می رسد اصلا کار قاچاق انجام نمی دهند ، اما جای این سئوال است که آیا اصلا دستگاه نظارتی در این استان وجود دارد یا ندارد . اگر وجود دارد ، پس کجا هستند و قرار است بر کدام بازار نظارت کنند؟
باقر علیزاده افزود : باید بپذیریم همان طوری که سم و کود از مجاری قانونی وارد کشور می شود و شرکت های تولید کننده داخلی نیز کاملا مشخص و شناخته شده هستند، از سویی دیگر کشاورز هم به سم و کود برای انجام کشت و کارش نیاز دارد و باید بخرد و معمولا هم به کارگزاری ها و فروشگاه هایی که در سطح شهر و روستاهایی که نشانی آنان برای همه معرض دید است مراجعه می کند. یعنی همه فرایندها مشخص و قابل کنترل است، پس ریشه این آشفتگی و التهاب بازار این نهاده ها کجاست؟
وی گفت : افزایش سه تا چهار برابری قیمت انواع کود و سموم کشاورزی به بهانه مصوبه نیمایی شدن ارز در آستانه فصل کشت پاییزه در مازندران ما را نگران تامین این نهاده ها کرده و سبب شده تا بازار سودجویی تشدید شود.
این کشاورز مازندرانی گفت : مسئولان جهاد کشاورزی مازندران نیز به صورت رسمی اعلام کرده اند که دولت دستور پیش بینی لازم برای کنترل بازار سموم کشاورزی را از ۲ سال قبل به وزارت جهاد کشاورزی داده و مواد اولیه برای تولید انواع سموم تامین شده است ، شرکت های تولیدی سموم نیز در کشور همه دارای مجوز و تحت کنترل هستند ، سامانه توزیع هم وجود دارد و مسئولان هم می گویند تولید انواع سموم برای مصرف ۲ سال آینده با قیمت ثابت موجود است ، ولی این همه التهاب در بازار بابت چیست ؟
وی افزود : سئوال این است ؛ در حالی که طبق اظهارات رسمی مسئولان جهاد کشاورزی مازندران هنوز مصوبه افزایش قیمت کود و سموم کشاورزی در استان اجرایی نشده است ،حتی مکاتبات و پیگیری‌هایی برای تعادل بخشی به قیمت ها در حال انجام است ، نابسامانی بازار سموم کشاورزی و فروش سموم انبار شده از محل تولید یا واردات با ارز دولتی به نرخ ارز نیمایی که از سه ماه پیش همه کشاورزان برنجکار را با افزایش قیمت سه تا چهار برابری سموم تحت فشار قرار داده است ، از کجا منشاء می گیرد؟
سوداگری برای تمامی فصول
اگر چه میزان مصرف کود و سموم شیمیایی در مازندران طی سال های اخیر با وجود کشت دوم و سوم که به معنای افزایش سطح زیر است ، به کمتر از یک سوم دهه ۶۰ کاهش یافته ، ولی همچنان تهیه این نهاده ها هزینه های اصلی کشاورزان استان را برای تولید محصول تشکیل می دهد.
بر اساس اعلام مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران ، میزان مصرف آفت‌کش‌ها در استان از ۱۵ هزار تن دهه ۶۰ اکنون به کمتر از سه هزار تن رسیده است . علت این میزان کاهش در مصرف سموم ، اجرای طرح های کنترل بیولوژیک و گسترش کشاورزی فنی و علمی بوده است.
همچنین میزان مصرف کود های شیمیایی در استان نیز در سال های اخیر متعادل شد به گونه ای که بر اساس نتایج تحقیقات هیچگونه خاک مسمومی در استان وجود ندارد.
وجود گیاهان همیشه سبز در مازندران به خاطر اقلیم مرطوب به همراه تنوع کشت محصولات کشاورزی سبب شده است تا بر اساس تحقیقات رسمی از ۶۵۰ عامل خسارت زا در کشور بیش از ۴۲۷ عامل آن در مازندران شناسایی شود که معادل ۶۵ درصد عوامل خسارت زای کشور است و به همین دلیل هم استفاده از سموم کشاورزی و کودهای شیمیایی در حد استاندارد برای حفاظت از محصول ضروری است ، موضوعی که همواره مورد سوء استفاده سودجویان در بازار قرار می گیرد.
طبق آمار رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران متوسط سهمیه انواع کودهای شیمیایی برای ۷۲ نوع محصول کشاورزی از ۱۷۵هزار تن در سه ساله منتهی به سال ۹۸ ، به حدود ۱۳۰ هزار تن در سال ۹۸ کاهش یافت.
یکی از کارشناسان کشاورزی مازندران ضمن تایید نابسامانی بازار و افزایش بی رویه قیمت نهاده های سموم و کودهای شیمیایی به نگرانی ها بیش از حد کشاورزان کلزا کار، گندم کار و شالیکار اشاره کرد و گفت : اگر تصمیم جدی در زمینه ساماندهی و نحوه توزیع سموم و کودهای شیمیایی گرفته نشود ، با چالش کشت و کار و حتی فروش زمین مواجه می شویم.
مهندس رضا پور فلاح که مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ساری را نیز برعهده دارد ، با اظهار این که سود جویی در بازار کود و سم به اوج رسیده است ، افزود : این در حالی است که هنوز مصوبات افزایش قیمت کود شیمیایی اجرایی نشده است و از طرفی انواع سموم کشاورزی نیز با قیمت سابق به اندازه کافی در انبارها موجود است.
وی با بیان این که مشخصات پروانه کسب و کار تمامی کارگزاری ها به عنوان توزیع کننده کودهای شیمیایی و فروشگاه های سموم کشاورزی نزد مسئولان نظارتی جهاد کشاورزی ، صنعت ، معدن و تجارت و تعزیرات وجود دارد و به راحتی قابل شناسایی هستند، توضیح داد: سودجویی در این بازار سبب شد تا نهاده های کشاورزی با سند سازی مطابق با نرخ های تنظم بازار همراه شود.
پور فلاح اظهار داشت : به رغم این که همه کشاورزان و مسئولان از سودجویی در بازار نهاده های کشاورزی بویژه کود و سموم مطلع هستیم ، اما اسناد محکمه پسند برای به دام انداختن برخی از کارگزاری ها و صاحبان فروشگاه های سموم کشاورزی در اختیار ندارند چون یک طرف این تخلف را خود کشاورزان و باغداران تشکیل می دهند.
وی توضیح داد : در چند ماهه اخیر که سموم کشاورزی تا چهار برابر افزایش یافته و کشاورز نیز آن را خریداری و مصرف کرده است ، حتی یک گزارش و یا شکایت کتبی از هیچ یک از آنان به جهاد کشاورزی ساری تحویل نشده است. این که کشاورز نسبت به پیگیری گرانی بی رویه قیمت ها و دفاع از حق و حقوق خودش بی تفاوت باشد و با جهاد کشاورزی و دستگاه های نظارتی همکاری نکند ولی با بی توجهی نسبت به اخذ فاکتور با سوداگران در سندسازی همکاری کند ، مشکلی حل نمی شود چون در حال حاضر بازرسان دستگاه های نظارتی برای اثبات سندسازی هایی که در این زمینه وجود دارد ، مدرکی در اختیار ندارند و این مدارک را خریداران باید تحویل دهند.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ساری همچنین گفت : مطالبه گری کشاورزان در گرفتن فاکتور خرید و صدور فاکتور فروش از سوی کارگزاری ها و فروشگاه ها یک امر ضروری است ، اما متاسفانه این سند مهم تعزیراتی وجود ندارد.
جای خالی کشاورزی فنی
پور فلاح گفت : از سوی دیگر بررسی ها نشان می دهد که توزیع کنندگان سموم کشاورزی به فروشگاه ها با سند سازی سموم را به ظاهر با قیمت تنظم بازار عرضه می کنند ، اما اصل افزایش قیمت را به صورت زیرمیزی می گیرند و در نتیجه سموم کشاورزی بدون ارائه فاکتور که از سوی کشاورز هم مطالبه نمی شود ، با چندین برابر عرضه می شود .
این کارشناس کشاورزی مازندران به افزایش قیمت نهاده های کشاورزی و تحت الشعاع قرار گرفتن کشت پائیز کلزا ، گندم و سیفی جات استان اشاره کرد و گفت : اگر نتوانیم علاوه بر کنترل بازار ،ضرورت استفاده بهینه از نهاده ها را فرهنگ سازی کنیم و از طرفی قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی از جمله کلزا و گندم متناسب با بالا رفتن هزنیه تولید تعیین نشود ، به طور یقین فعالیت کشاورزی توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
پور فلاح توضیح داد : بررسی ها و نتایج تحقیقات نشان داده است که با کشاورزی دقیق و فنی ، مدرن و مکانیزه ، عملکرد محصولات کشاورزی از جمله برنج ، کلزا ، گندم و مرکبات تا ۲ تا سه برابر متوسط تولید فعلی بیشتر می شود. طبق اعلام رسمی قیمت هر کیسه ۵۰ کیلویی کودهای پایه پتاسه و فسفاته از ۸۰ هزار تومان سال قبل امسال به ۵۰۰ هزار تومان افزایش یافته است و در هر هکتار کلزا کاری به ۱۰۰ کیلو از این نوع کود ها نیاز است.
وی با اشاره به این که متوسط تولید کلزا در هر هکتار یک هزار و ۸۰۰ تن و گندم نیز تا ۲هزار و ۵۰۰ تن است ، گفت : اگر قیمت خرید تضمینی برای سال آینده دانه روغنی و گندم مشخص و بموقغ اعلام نشود به طور یقین با مشکل رسیدن به برنامه ابلاغی ۲۷ هزار هکتار کشت کلزا و ۶۰ هزار هکتار گندم در استان مواجه خواهیم شد.
به گفته این کارشناس کشاورزی ، کشاورزان کلزا کار و گندم کار استان امسال فقط برای هر هکتار باید یک میلیون تومان هزینه کود شمیایی که قیمت آن افزایش یافته است ، پرداخت کنند.
اگر چه برنج با تولید حدود یک میلیون تن در سال محصول اصلی کشاورزی مازندران به شمار می‌رود، ولی این استان در تولید گندم با کیفیت و دانه روغنی کلزا رتبه ممتاز کشور را دارد.
این کارشناس کشاورزی مازندران همچنین بر لزوم انجام آزمایش خاک برای هر قطعه از زمین کشاورزی در استان تاکید کرد و گفت: با توجه به خرده مالکی بودن زمین ، سواد کم کشاورزان ، کشت های متفاوت در یک منطقه ، روش های نادرست در مصرف ، زمان و مقدار مصرف سموم و کودهای شیمیایی ، انجام آزمایش خاک برای هر قطعه زمین برای هر کشاورز ضروری است.
کنترل بر بازار کود و سموم کشاورزی دوچندان می‌شود
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز گفت که با هماهنگی بازرسان صنعت، معدن و تجارت و همچنین تعزیرات کنترل و مراقبت بر بازار نهاده های کشاورزی از جمله کود و سموم دو چندان می شود.
مجید بهادری با بیان این که وضعیت نابسامان بازار این نهاده ها بشدت کشاورزان را برای کشت پائیزه نگران کرده است، افزود: سود جویی ها به بهانه نیمایی شدن ارز در واردات کود شیمیایی و مواد اولیه سموم از سه ماه پیش شروع شد و اکنون به اوجش رسیده است.
وی افزایش آگاهی فروشندگان سموم ، تهیه سموم با کیفیت ، توسعه و تقویت شبکه‌های مراقبت بخش خصوصی و دولتی برای توصیه‌های فنی در زمان مناسب به باغداران و کشاورزان و استفاده از ادوات و تکنیک‌های مناسب را از اساسی‌ترین راهکار مبارزه با آفات کشاورزی برشمرد .
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی به فروشندگان سموم کشاورزی در باره رعایت نکردن موازین قانونی مرتبط و توصیه های مراجع ذیربط هشدار داد و گفت : سود جویی بعضی از فروشندگان در فروش سموم تقلبی و خارج از شبکه دور از اخلاق حرفه‌ای و کارشناسی است که علاوه بر خسارت برای بهره‌برداران ، تخریب منابع زیست محیطی را به دنبال دارد.
وی افزود : اکیپ های نظارتی شهرستانی و استانی برای نظارت‌های بیشتر و جلوگیری از ظهور فروشگاه های غیرمجاز به صورت دوره ای از فروشگاه‌های سموم بازدید می کنند و توقع داریم در چنین شرایط حساس فروشندگان مجاز برای شناسایی و معرفی افراد سودجو به دستگاه‌های اجرایی ذیربط همکاری لازم را داشته باشند.
بهادری تعادل بخشی میان هزینه تولید و درآمد کشاورزان را مهم توصیف کرد و گفت : هرچه هزینه تولید کمتر باشد و از طرفی درآمد کشاورزان بیشتر باشد به طور حتم اقبال برای کشت و کار افزایش می یابد.
وی تصریح کرد: با توجه به شرایط تحریمی و ضرورت تامین ارز مورد نیاز مواد وارداتی مانند ماده تکنینال سموم و کودهای فسفاته و پتاسه، اگر بر مبنای ارز نیمایی محاسبه شود قیمت سموم بیش از سه برابر و قیمت کود به بیش از پنج برابر خواهد رسید و چنانچه قیمت محصولات کشاورزی همگام با افزایش قیمت مواد کودی و سموم اضافه شود و درآمد کشاورزان تضمین شود ، قطعا کاهش سطح زیرکشت محصول را نخواهیم داشت.
این مسئول هشدار داد : اگر شرایط به گونه‌ای باشد که هزینه ها افزایش یابد و درآمد کشاورز پایین بیاید بر روی انگیزه کشاورزان در فعالیت‌های کشاورزی تاثیر منفی خواهد گذاشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در عین حال بر ضرورت کاهش هزینه تولید محصولات کشاورزی در استان با به کارگیری شیوه کشاورزی فنی و علمی تاکید کرد و گفت : نگاه ما در تولیدات گیاهی استفاده حداکثری از ظرفیت‌های طبیعی موجود برای تولید است و از نظر علمی معتقدم اگر کشاورزی بر مبنای علم و دانش باشد دو برابر شدن تولید امکان‌پذیر است.
این مسؤول به کشاورزان توصیه کرد برای توسعه کشاورزی دانش‌محور با کارشناسان کشاورزی در مراکر جهاد کشاورزی مشورت فنی لازم را داشته باشند.
کمبود کود برای کشت پائیزه مازندران وجود ندارد
مدیر شرکت خدمات حمایتی کشاورزی مازندران هم با اعلام این که کمبود کود شیمیایی برای کشت پاییزه در استان وجود ندارد ، از کشاورزان خواست برای تهیه کود مورد نیاز عجله نکنند.
مجید سلطانی گفت : قیمت کود شیمیایی اوره و سوپر فسفاته ساده که نیاز ۸۵ درصدی کشاورزی مازندران محسوب می شود با قیمت ثابت سال زراعی گذشته عرضه می شود و لازم است کشاورزان گران تر از این قیمت خریداری نکنند.
وی افزود : در حال حاضر کمبودی در تامین انواع کودهای ازته ، فسفاته و پتاس در استان وجود ندارد و در انبارهای استان به اندازه کافی از این کودها موجود است که بموقع در اختیار کشاورزان برای کشت پائیزه قرار می گیرد.
سلطانی گلایه برخی از کشاورزان در باره کمبود و گرانی کود را مربوط به کودهای شیمیایی به نام های سوپرفسفات تریپل، سوپرپتاسیم و کلرورپتاسیم دانست و توضیح داد : این کودها وارداتی است که فقط نیاز ۱۵ درصدی کشاورزی استان را تامین می کند و علت گرانیشان هم خروج از حمایت یارانه ای و واردات آن با ارز نیمایی است.
وی افزود : کشاورزان در خرید این نوع کودهای شیمیایی برای کشت پائیزه نیز عجله نکنند چرا که انواع کودهای شیمیایی حتی کود های وارداتی به اندازه کافی آماده تحویل به کارگزاری ها است.
مدیر شرکت خدمات حمایتی کشاورزی مازندران با اعلام این که به طور متوسط در هر شهرستان حدود ۲۵ کارگزاری تحت پوشش این شرکت توزیع نهاده های کشاورزی بویژه کودهای شیمیایی را انجام می دهد ، گفت : کارگزاری ها تنها مرجع توزیع کود شیمیایی هستند و کشاورزان فقط از کارگزاری ها کود مورد نیاز و نظر خود را خریداری کنند.
وی افزود : کشاورزان بابت تامین و توزیع کودشیمیایی برای کشت پاییزه به هیچ وجه نگران نباشند چون تولید کود اوره صد درصد داخلی است و بر اساس برنامه وزارت جهاد کشاورزی این نوع کود برای کشت پائیزه د رانبارهای استان های کشور موجود است.
مدیر شرکت خدمات حمایتی کشاورزی مازندران گفت : طبق اعلام سازمان جها کشاورزی استان شرایط لازم برای انجام کشت پائیزه در چهار محصول اصلی کلزا ، گندم ، جو و علوفه مهیا است و بر اساس برنامه ستاد کشت پائیزه ، امسال نیمی از زمین‌های استان زیر کشت این محصولات می‌رود.
بر اساس برنامه ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی امسال ۲۷ هزار هکتار از زمین های استان زیر کشت کلزا و حدود ۶۰ هزار هکتار نیز زیر کشت گندم خواهد رفت،کشت پائیزه کلزا در زمین های خشکه زاری از اواخر شهریور آغاز می شود و این محصول استراتژیک در زمین های شالیزاری نیز از دهه اول آبان زیر کشت می رود.
جو دانه ای هم از دیگر محصولات مهم کشت پائیزه استان مازندران است که به طور متوسط هر ساله در حدود ۳۵ هزار هکتار از زمین های استان کشت می شود. زمان کشت جو در مازندران نیز اواخر مهر و اوایل ماه آبان است.
سبزی های برگی و ریشه ای ، شلغم ، هویج ، کاهو ، لوبیا سبز ، کدو سبز ، نخود فرنگی ،سیب زمینی و سیر نیز به عنوان محصولات صیفی و سبزیجات نیز جزء کشت پائیزه استان مازندران محسوب می شوند.
بر اساس برنامه سازمان جهاد کشاورزی مازندران ظرفیت تولیدات محصولات کشاورزی استان باید از هفت میلیون و ۲۰۰ هزار تن کنونی به ۱۰ میلیون تن طی ۲ سال آینده افزایش یاید و این ظرفیت با ارتقا کمی و کیفی محصولات کشاورزی از روش سنتی به مدرن و تامین بموقع نهاده های مورد نیاز به قیمت تعادلی محقق می شود.