این کشاورزان می گویند که برخی از عرضه کنندگان بذر با اختلاط برنج محلی با ارقام پرمحصول و عرضه آن در بسته بندی های متنوع و به نام طارم محلی ، در حال ضربه زدن به ریشه برنج خوش طعم و عطر مازندران هستند.
بذر شالی ، همانند بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر مهم ترین قلم مورد نیاز برای کشت برنج است ولی انتخاب بذر برنج به خاطر تنوع گونه ها و وابستگی و دلبستگی خاص شالیکاران مازندران به گونه های محلی از حساسیت ویژه ای برخوردار است. کشاورزان قدیمی مازندران بذر شالی را خودشان
از مزرعه متعلق به خود تامین می کنند ولی طی ۲ دهه گذشته بذر گواهی شده نیز وارد چرخه شد. به عبارتی در حال حاضر شالیکاران همه ساله مقداری از شلتوک تولید شده اراضی شالیزاری خود را برای کشت مجدد کنار می گذارند و یا از شرکت های توزیع کننده ، بذر مورد نیاز را تهیه می کنند تا با تخم ریزی در پایان اسفند ماه و ایجاد بانک نشاء ، عملیات نشاکاری را در فروردین ماه آغاز نمایند.
امسال برخی از شالیکاران مازندرانی از خرید بذر خود راضی نبودند و از اختلاط شلتوک های خریداری شده با انواع خارجی و پرمحصول گلایه داشتند ، بذرهایی که در صورت کشت ، مشکلات فراوانی را برای کشاورزان به بار خواهد آورد.
شالیکاران منطقه نوکنده‌کا و کوهساران قائمشهر از جمله شالیکارانی بودند که در این زمینه با مشکل مواجه شدند.
طارم هاشمی خریدیم ، بذر مخلوط به ما دادند
یکی از شالیکاران منطقه کوهساران گفت: من و برادرانم در روستای سید ابو صالح قائم شهر حدود یک هکتار زمین شالیزاری داریم که برای تامین بذر مورد نیاز خود به یکی از شرکت های توزیع شهررستان مراجعه کردیم. بعد از خرید ۲ کیسه ۲۵ کیلویی بذربرنج طارم هاشمی به قیمت هر کیلو ۱۷ هزار تومان ، متوجه شدیم بذرهای موجود در کیسه ناخالصی دارد و شکل ظاهری برخی دانه ها با بقیه فرق می کند.
این کشاورز قائمشهری که خواست نامش در گزارش ذکر نشود ، توضیح داد : بذر طارم هاشمی باریک و بلند است ، اما انواع پرمحصول کوتاه تر و گرد است. در این کیسه ها بذر برنج "بی نام" و "علی کاظمی" هم دیده می شد که کشاورزان کهنه کار به راحتی می توانند از شکل ظاهریشان آنها را تشخیص دهند. بعد از تماس با شرکت توزیع کننده ، بذرهای خریداری شده را پس دادیم و پول خود را نیز دریافت کردیم.
وی هشدار داد : اگر کشاورزی متوجه این موضوع نشود و بذرهای خریداری شده را در خزانه خود بریزد با مشکلات زیادی مواجه می شود. چون زمان رشد و قد کشیدن این بذرها کاملا متفاوت است. بوته طارم هاشمی بلندتر می شود و ۲۰ روز دیرتر محصول می دهد ، اما بوته های انواع پرمحصول کوتاهتر است و زودتر به ثمر می نشیند. این وضعیت کار برداشت را با مشکل مواجه می کند. از طرفی دیگر ، روش پرورش آنها نیز با هم متفاوت است و هر کدام به میزان سم و کود معینی نیاز دارند. گذشته از همه اینها قیمت بذرهاست که تفاوت فاحشی با هم دارد.
طبق روال معمول و سنتی حاکم بر کشت و کار برنج در مازندران ، بیشتر شالیکاران استان برای کشت خزانه خود از بذرهای سال گذشته استفاده می کنند ، اما برای آنها که به کشت انواع دیگر روی می آورند یا می خواهند فقط طارم محلی بکارند ، اختلاط بذر برنج تهدید جدیدی است که می تواند ریشه برند برنج مازندران بخشکاند.
کیسه ها را پلمپ تحویل می گیریم
محسن نبوی ، مدیر شرکتی که بذرها را فروخته بود ، گفت : ما فقط توزیع کننده هستیم و در نحوه تولید و بسته بندی هیچ نقشی نداریم.
وی توضیح داد : بذرها در کیسه های بسته بندی شده و از شرکت های تولید کننده معتبری مثل شرکت خدماتی حمایتی کشاورزی ، شرکت زراعت کاران و شرکت اتحادیه تعاونی روستایی به دست ما می رسد که بر روی آنها برچسب همین شرکت ها خورده است. روال کار به این صورت است که کشاورز میزان بذر مورد نیاز را تعیین و پولش را واریز می کند و ما هم به او بذر می دهیم. اصولا میزان خرید نمی تواند کمتر از یک کیسه باشد و برای خریدهای کمتر از یک کیسه هم هیچگاه کیسه ها را باز نمی کنیم و می گوییم که فروش کمتر امکان پذیر نیست.
نبوی با تایید این که برخی از شالیکاران بذر خریداری شده را پس آوردند ، گفت : بعد از مشکلی که اسفند ماه سال گذشته به وجود آمد ، اکثر خریداران ، کیسه های خریداری شده را پس آوردند و ما هم به سفارش جهاد کشاورزی استان ، هزینه های پرداختی را تمام و کمال برگرداندیم.
یک توضیح کننده دیگر بذر برنج در منطقه افراکتی قائمشهر هم مشکل اختلاط بذر برنج را تایید کرد ولی گفت : به دلیل مشکلات پیش آمده امسال هیچ بذری را خریداری و توزیع نکردیم.
گزارش تخلف نداشتیم
تهیه و توزیع بذر برنج دارای زنجیره مشخصی است و شرکت های توزیع کننده آخرین حلقه آن محسوب می شوند ، شرکت هایی که می گویند هیچ دخل و تصرفی در بسته بندی ها بذر ندارند و آنچه را که تحویل می گیرند ، به کشاورزان می فروشند. به عبارتی شرکت خدمات حمایتی کشاورزی مازندران وابسته به جهاد کشاورزی یکی از حلقه هایی است که بذر شالی را در اختیار شرکت های توزیع کننده قرار می دهد.
رضا افراسیابی ، سرپرست شرکت خدمات حمایتی کشاورزی مازندران در باره مشکل ایجاد شده برای برخی از کشاورزان توضیح داد : شرکت خدمات کشاورزی تنها شرکت دولتی تولید نهاده های کشاورزی در مازندران است.
وی افزود: در استان مازندران چهار شرکت تولید نهاده های کشاورزی را انجام می دهند و ۲۷۰ کارگزار هم در حلقه های بعدی قرار دارند. از چهار شرکت تولید کننده ، سه شرکت متعلق به بخش خصوصی است و شرکت ما نیز تنها شرکت دولتی در این حوزه به شمار می رود.
افراسیابی گفت : ما در گذشته با پیمانکاران قرار داد می بستیم و انواع بذرهای کشاورزی را تولید می کردیم ، اما امروز تولید بیشتر بذرها از جمله گندم به بخش خصوصی واگذار شده است.
وی در باره مشکل اختلاط بذر برنج هم اظهار داشت : خوشبختانه تاکنون گزارشی مبنی بر تخلف و اختلاط بذر برنج نداشتیم و هیچ کدام از بذرهای تولید شده در شرکت ما مرجوع نشد. من به عملکرد شرکت خدمات حمایتی کشاورزی اعتماد کامل دارم ، اما از سایر شرکت های تولید کننده خصوصی خبر ندارم. البته بعید می دانم که هیچ کارگزاری بخواهد سابقه کاری خود را با تخلف خراب کند و مشتریان ثابت خود را از دست بدهد. مشاهده هرگونه تخلف در این زمینه علاوه بر لغو مجوز ، پای دستگاه های نظارتی و قضایی را به میان می آورد که تبعات جبران ناپذیری دارد.
افراسیابی با اعلام این که تمامی بذرهای تولید شده به تایید مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی مازندران می رسد ، گفت : سال گذشته یک مورد تخلف در شهرستان آمل مشاهده شد که با برخورد قضایی ، پلمپ و لغو مجوز شد.
وی افزود : مرکز تحقیقات کشاورزی بر پروسه تولید و عرضه بذرهای تولید شده نظارت کامل دارد و اگر تخلفی باشد در مرحله بارگیری ، بسته بندی و برچسب زدن امکان پذیر است.
طارم محلی به ثبت نرسید
محمدرضا نوری گفت : سازمان جهاد کشاورزی به عنوان یک نهاد هماهنگ کننده و بسته به اعلام نیاز شهرستان ها ، سهمیه شرکت های تولیدکننده بذر را مشخص می کند.
وی افزود : یارانه ی پرداختی دولت هم ، سه هزار تومان برای ارقام پرمحصول و هزار تومان برای طارم هاشمی و ارقام محلی است که به ازای هر کیلوگرم محصول پرداخت می گردد.
نوری در خصوص پروسه تولید بذر برنج اظهار کرد: موسسه تحقیقات برنج کشور که نمایندگی آن در مازندران در شهرستان آمل مستقر است ، بذرهای مادری تایید شده را بر اساس برنامه تنظیمی کمیته فنی بذر استان در اختیار شرکت های تولید کننده قرار داده و موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال مرکز تحقیقات استان نیز بر کلیه مراحل کاشت تا برداشت مزارع بذری نظارت می کند. لازم به ذکر است که تنها بذرهایی قابلیت عرضه به بازار را دارند که به تایید موسسه رسیده باشند.
وی ادامه داد : شرکت های تولید کننده نیز با بستن قرارداد با کشاورزانی که از بذرهای اصلاح شده مادری استفاده می کنند و مساحت زمین های کشاورزیشان بیشتر از ۲ یا سه هکتار است ، اقدام به خرید بذرهای تولید شده می کنند و پس از بوجاری، بسته بندی و نصب برچسب توسط موسسه ثبت وگواهی بذر، آنها را در اختیار توزیع کنندگان شهرستانی قرار می دهند.
این کارشناس کشاورزی از تولید حدود ۳۰۰ تن بذر برنج محلی و بیش از یکهزار و ۳۰۰۰ تن ارقام پرمحصول در سال گذشته خبر داد و گفت : کمتر از ۱۰ درصد از بذرهای تولید شده محلی ممکن است دچار مشکل ناخالصی باشد. ضمن اینکه اختیارات سازمان جهاد کشاورزی برای نظارت دقیق بر این موضوع محدود است.
نوری ، کشاورزان را تا حل کامل مشکل ایجاد شده در اختلاط بذر برنج دعوت به بردباری کرد و افزود : متاسفانه علی رغم همه تلاش های انجام شده هنوز ارقام محلی برنج از جمله طارم هاشمی، سنگ طارم یا گرم طارم در مازندران توسط معاونت موسسه تحقیقات برنج به ثبت نرسیده ، در حالی که این گونه ها از سال ها پیش در استان گیلان ثبت شد.
وی گفت : همین موضوع باعث شده که برای برنج محلی گواهی محدود صادر شود. در حالی که ارقام پر محصول گواهی لازم را داشته و از استانداردهای مشخص شده ای نیز برخوردارند. بر همین اساس اعمال استانداردهای ارقام ثبت شده بر ارقام گواهی محدود قابل اجرا نیست و تخلفات صورت گرفته ممکن است عمدی هم نباشد.
نوری اظهار داشت : اگرچه مسئولیت حفظ اصالت ژنتیکی ارقام محلی (گواهی محدود) بر عهده شرکت های تولید کننده بذر برنج است ، اما همین فقدان قانونی ، کار بازرسی و نظارت بر بذرهای تولید شده را با مشکل مواجه کرده که امیدواریم با ثبت شدن ارقام محلی ، مشکلات و موانع پیش رو برای نظارت دقیق تر بر بذرهای تولید شده برداشته شود.
برنج مازندران در سال های اخیر به اندازه کافی رنج کشیده است و از سال ۹۵ به بعد با سیاست های اتخاذ شده از سوی دولت تدبیر و امید تا حدود زیادی بازار این محصول استراتژیک سامان گرفته است. کشاورزان برنج کار مازندرانی طی سه سال گذشته بازار باثباتی را برای دسترنجشان پشت سر گذاشتند و پای دلالان و سودجویان از بازار برنج مازندران جمع شد. اختلاط بذر برنج ، ضربه جدیدی است که ریشه برنجکاری مازندران را هدف قرار گرفته است و شاید به همین دلیل است که با وجود فراگیر نبودن آن ، با حساسیت بیشتری از سوی کشاورزان مورد توجه قرار گرفته است.