طبق اعلام شیلات مازندران صیادان استان فصل صید سال ۹۹-۹۸ را با وجود تمدید ۱۰ روزه سازمان شیلات ایران با کاهش یک سومی میزان صید نسبت به فصل گذشته به پایان رساندند ، کاهشی که خودشان آن را نتیجه « قهر دریا » عنوان می کنند.
قهر دریا در ادبیات صیادی مازندران به معنای خالی ماندن تورها در پره کشی روزانه است ، همان گونه که توفانی شدن را هم به « خشم دریا » تعبیر و در چنین مواقعی از هرگونه پره کشی امتناع می کنند تا از این خشم در امان بمانند.
طبق گزارش رسمی شیلات مازندران ، صیادان در فصلی که تا ۱۰ روز بیشتر از فصل گذشته ادامه یافت در مجموع ۲ هزار و ۶۰۰ تن ماهی صید کردند که ۲۸ درصد کمتر از سال ۹۹-۹۸ بود.
فصل صید در مازندران برابر برنامه زمان بندی شیلات ایران از ۱۵ مهر ماه شروع شد و قرار بود ۱۵ فروردین پایان یابد ، ولی در نهایت برای مناطق شرقی ۱۰ روز و سایر مناطق پنج روز تمدید شد تا آخرین تورهای پره کشی ۲۵ فروردین از دریا خارج شود.
ماهیگران مازندرانی در فصل ۹۹-۹۸ که ۱۵ فروردین ۹۹ پایان یافته بود ، بیش از سه هزار و ۶۰۰ تن صید دشت کرده بودند.
کسب و کار سرمازده
کارشناسان شیلات مازندران علت کاهش صید با وجود تمدید فصل را در سرما و افت حدود چهار درجه ای دمای آب دریای خزر و بالا بودن تعداد روزهای توفانی می دانند که هم سبب سرگردانی ماهیان برای ورود به آب های ساحلی شد و هم صیادان را در روزهایی از فصل صید از رفتن به دریا بازداشت.
کفال ، کپور و سفید سه گونه مهم ماهیان استخوانی دریای خزر هستند که تحت تاثیر شرایط جوی میزان صیدشان در روش پره کاهش یا افزایش می یابد.
معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات مازندران بر این اعتقاد است که سرمای آب‌های ساحلی بیشترین نقش را در کاهش صید داشت زیرا باعث فرار ماهیان از تور رس ماهیگیران شد.
قاسم کریم زاده گفت : از آن جایی که ۲ ماهه اول فصل صید پیک ورود ماهی کفال و ۲ ماهه آخر فصل هم پیک صید ماهی سفید است ، اما شرایط آب و هوایی و افت دمای آب سبب شد تا صیادان نتوانند در این دو مرحله شاهد رونق صید باشند.
وی افزود : در ۲ ماهه اول فصل صید که کفال باید بیشترین گونه صید باشد ، اما به دلایل شرایط نامناسب آب و هوایی و کاهش دمای آب ، این گونه ماهی به اعماق دریا مهاجرت کرد و به همین دلیل هم صید این گونه حدود ۱۵ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.
کریم زاده در باره چگونگی اثرگذاری سرما بر صید هم توضیح داد : حداکثر ارتفاع تورهای ماهیگیری در روش پره ۲۰ متر است ، در حالی که ماهی ها زمانی که دمای آب های ساحلی کاهش می یابد ، به اعماق بیش از ۳۰ متر فرار می کنند و دیگر وارد تور پره کشی نمی شوند.
وی گفت : در شرایط طبیعی آب و هوایی ، ماهی کفال از اواخر شهریور و ۲ ماهه مهر و آبان برای تخم ریزی به آب های ساحلی مهاجرت می کند و اگر شرایط دمایی آب مساعد نباشد ، طبیعی است که ماهی نمی تواند در آب سرد تخم ریزی کند و به همین علت هم به مناطق عمیق تر می رود تا در آنجا به تخم ریزی بپردازد.
او شرایط دمایی مناسب آب برای تخم ریزی کفال را دمای ۱۲ تا ۱۴درجه سانتی گراد اعلام کرد و افزود : وقتی دمای آب در این حد باشد ، ماهیان تا عمق ۱۵ تا ۲۰ متری می آیند و در تور رس ماهیگران قرار می گیرند ، ولی در فصل صیدی که پشت سر گذاشتیم ، دمای آب به ۱۰ تا ۱۱ درجه کاهش یافت و سبب شد تا ماهیان در عمق بالای ۳۰ متر یعنی خارج از تور رس ماهیگیران باقی بمانند.
باخت دوسر
گذشته از کاهش دمای آب که سبب سردرگمی ماهیان برای مهاجرت به مناطق کم عمق و توررس صیادان شد ، شرایط آب و هوایی سال گذشته برای رفتن صیادان به دریا هم چندان مناسب نبود. گزارش رسمی هواشناسی مازندران نشان می دهد که میانگین دمای هوای پاییزی در استان در فصل صید گذشته ۱۰.۸ درجه سانتی گراد بالای صفر بوده که نسبت به پاییز سال ۱۳۹۸ کاهش تقریبا سه درجه ای را نشان می دهد. میانگین دمای هوای پاییزی مازندران سال در ۹۸ هم ۱۳.۷ درجه بالای صفر بود.
بررسی داده های ماهانه هواشناسی مازندران هم نشان می دهد که طی پاییز ۹۹ صیادان استان ۱۳ بار هشدار برای متوقف کردن فعالیت دریایی دریافت کردند. بیشترین هشدارها با ۶ مورد مربوط به ماه آذر بود. پنج هشدار ماه آذر در سطح نارنجی و یک هشدار در سطح زرد بود.
هشدار نارنجی به معنای وقوع آن دسته از پدیده هایی است که خسارت را در پی دارد و به نوعی پیام متوقف کردن فعالیت محسوب می شود. در سطح زرد هم نسبت وقوع پدیده های هواشناسی با ایجاد اختلال هشدار می دهد . به عبارتی زمانی که هواشناسی هشدار سطح زرد و یا نارنجی برای فعالیت های دریایی صادر می کند ، فعالان این حوزه باید کارشان را متوقف کنند چون وقوع هرگونه حادثه در صورت بی توجهی به هشدار هواشناسی به معنای قبول مسئولیت آن بدون برخورداری از هرگونه حمایت از جمله حمایت های بیمه ای است.
کمیابی ماهی سفید
مازندرانی ها ضرب المثلی از ماهی سفید دارند که موقع کمبود یا کمیابی چیزها و طولانی شدن دوره زمانی دیدارها با یکدیگر آن را به کار می برند : « ماهی سفید شده ای » یا « ماهی سفید شده است ». این ضرب المثل در فصل صید گذشته مصداقش را در خود ماهی سفید پیدا کرد چون طبق گزارش شیلات مازندران ، میزان صید این گونه نسبت به فصل قبل کاهش ۳۳ درصدی داشت.
معاون شیلات مازندران در این باره گفت : وضعیت آب و هوایی و سرمای ۲ماهه آخر سال سبب شد تا صیادان در فصل صیدی که به پایان رسید با کاهش ۳۳ درصدی صید ماهی سفید نسبت به فصل قبل مواجه شوند.
وی توضیح داد : کاهش و نوسانات دمایی آب دریا و ساعت های متفاوت ابری و آفتابی طی بودن هوا سبب شد تا در واقع نوعی سردرگمی برای ماهیان سفید در مهاجرت به سمت سواحل و اعماق دریا رخ بدهد و به همین دلیل پره کشی صیادان در طول این ۲ ماه همواره با کاهش و افزایش معناداری همراه بود که نشان می داد ماهیان سفید برای آمدن به آب های ساحلی سرگردان هستند و میان ساحل و عمق رفت و آمد دارند.
طبق آمار شیلات مازندران ، هر ساله ماهی سفید بیش از ۵۰ درصد از صید و بیش از ۶۰ درصد از درآمد صیادان مازندران را به خود اختصاص می دهد چرا که تکثیر طبیعی و مصنوعی و رها سازی این گونه طی یک دهه اخیر سالانه تا ۱۰۰میلیون قطعه نیز رسیده است.
بر اساس تحقیقاتی که پژوهشگران شیلات ایران انجام داده اند ، مهاجرت های مکانی و زمانی ماهی سفید در سواحل ایران در اعماق بین ۱۰ الی ۱۰۰ متر است که بیشتر بر اساس شرایط دمائی لایه سطحی آب صورت می گیرد .میانگین درجه حرارت لایه سطحی آب دریای خزر در بهار به بالای ۲۰ درجه و در پائیز به زیر ۱۵ درجه و در زمستان به زیر ۱۰ درجه می رسد و همین تغییرات دمائی است که سبب می شود ماهیان سفید از اوایل دی ماه تا اواخر ماه بهمن به نقاط عمیق دریا مهاجرت کنند.
این وضعیت پراکنش سبب می شود تا بیشترین میزان صید ماهی سفید در مناطق صید تجاری مربوط به اواخر اسفند و اوایل فروردین باشد. با این وصف گزارش هواشناسی مازندران حاکی از نوسانات دمایی شدید در این برهه است که سبب شد تا ماهی سفید بیشتر در اعماق خارج از تور رس ماهیگیران باقی بماند.
به گفته محققان شیلات ایران ، مهاجرت ماهی سفید از مناطق عمیق تر به مناطق ساحلی یعنی اعماق کمتر از ۲۰ متر احتمالا از اواخر فصل زمستان آغاز و سبب افزایش صید در فاصله باقی مانده تا فصل تخم ریزی و پایان صید می شود.
به طور کلی بر اساس تحقیقات انجام شده ، ماهی سفید دارای مهاجرت فصلی و عمقی هستند به این معنی که در فصل پائیز و تا اواسط زمستان این گونه ماهی به خاطر تمرکز به زندگی در مناطق عمیق تر ، از تور صیادانی که به روش پره و در اعماق کم دریا صید می کنند ، در امان می ماند ولی در اواخر فصل زمستان و اوایل فصل بهار با گرم شدن آب و هوا ، به سمت مناطق ساحلی و مصب رودخانه ها برای تخم ریزی مهاجرت می کنند .
در عین حال شرایط آب و هوائی بر اندازه ماهیان سفید هم اثرگذار است به گونه ای که بر اساس تحقیقات شیلات ایران این گونه ماهیان در فصل بهار و تابستان کمترین وزن را دارند در حالی که در پائیز و زمستان به بیشترین میزان وزن خود می رسند.
ماهی سفید به طور میانگین ۹ تا ۱۰ سال عمر می کند.
آب رفتن کپور دریایی
گذشته از گونه سفید و کفال ، کپور سومین گونه از ماهیان استخوانی دریای خزر است که همه ساله بخشی از صید صیادان را تشکیل می دهد ، ولی آمارها نشان می دهد که صید این گونه نیز کاهش داشته است.
معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات مازندران با اعلام این که کپور ماهیان در ۲ سال اخیر در تور ماهیگیران قرار گرفته است ، گفت : امسال ۳۸۷ تن از ماهیان صید شد مربوط به کپور دریایی بوده است که نسبت به سال قبل هشت درصد کاهش نشان می دهد.
وی صید ماهی کپور را نتیجه رها سازی بچه ماهی این گونه از سال ۸۸ تا کنون دانست و افزود : رها سازی بچه ماهی کپور با چهار میلیون قطعه از سال ۸۸ آغاز شد ولی از سال ۸۹ تا ۹۴ به دلایل مختلف از جمله عدم صید ماهیای مولد و آلودگی بیش از حد رودخانه ها ، تکثیر مصنوعی و طبیعی و سپس رها سازی بچه ماهی کپور صورت نگرفت.
او ادامه داد : در سال ۹۵ بیش از یک میلیون و ۴۰۰هزار قطعه ، سال ۹۶ حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار قطعه ، سال ۹۷ نیز ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار قطعه و سال گذشته نیز هفت میلیون و ۴۰۰هزار قطعه بچه ماهی کپور رها سازی شده است.
کاهش ۳۰ درصدی پره کشی
معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات مازندران با بیان این که تمدید ۱۵روزه فصل صید جاری نیز کار ساز نشد و ماهیگیران نتوانستند صید قابل توجهی را برای جبران داشته باشند، گفت : در مجموع شرایط نامناسب آب و هوایی سبب شد تا تعداد عملیات پره کشی تا ۳۰ درصد نسبت به فصل صید سال قبل کم شود.
وی سرانه صید هر یک از شرکت های تعاونی صیادی پره مازندران را در فصلی که تمام شد ، حدود ۲۲ تن اعلام کرد و افزود : دلیل اصلی کاهش صید هم افزایش شمار روزهای توفانی و کولاکی بودن دریای خزر و مشکلات پره کشی بوده است.
کریم زاده در عین حال گفت : اگرچه صید ماهیان استخوانی امسال نسبت به فصل صید گذشته حدود یکهزار تن کمتر نشان می دهد اما به لحاظ ارزش اقتصادی صید امسال برابر با ۱۴۸میلیارد تومان برای صیادان درآمد داشت که تقریبا مشابه سال گذشته است.
صیادی به طور کلی در سواحل جنوبی دریای خزر یعنی در ایران به صورت " پره کشی " است. در این روش عمدتا تورهایی با ارتفاع هفت تا ۱۰ متر و به طول یک هزار و ۲۰۰ متر به کمک یک قایق به صورت نیم دایره در فاصله مشخصی از ساحل تا ۱۴ متری عمق دریا پهن می شود و پس از انباشته شدن از ماهیان استخوانی شامل گونه های کفال، سفید و کپور به وسیله تراکتور به ساحل کشیده می شود. در این روش شرایط جوی و موج دریا یکی از مهم ترین عوامل برای پهن کردن تور در دریا است.
صیادان عضو شرکت پره می گویند که در شرایط مناسب امواج دریا هر شرکت پره به طور میانگین تا سه مرحله در روز تورکشی انجام می دهد ولی در شرایط غیرعادی هشدار زرد تعداد پره کشی کم و در شرایط نارنجی به طور کلی قطع می شود.