ماجرای مازاد تولید محصولاتی همچون پیاز، سیب زمینی و گوجه فرنگی در حالی هر سال تکرار می شود که کشاورزان از افت قیمت ها و حتی نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی همچنان ناراضی هستند، این درحالیست که خود کشاورزان الگوی کشت را رعایت نمی کنند، آنها توجه ندارند که مازاد تولید می تواند موجب افت قیمت و از بین رفتن محصول شود.
براساس آخرین اطلاعات سال زراعی ۹۹ بیش از سه میلیون و ۳۰۰ هزارتن پیاز در سطح ۶۸ هزار هکتار از اراضی کشور به شکل بهاره، تابستانه، پاییزه و زمستانه تولید شده است درحالی که نیاز سالانه کشور با در نظر گرفتن کلیه مصارف و صادرات این محصول حدود دو و شش دهم میلیون تن برآورد می شود.
این میزان تفاوت در نیاز و تولید قابل توجه است که در نهایت افت قیمت محصول را در سطح کشور منجر می شود و کشاورزان یا به محصول چوب حراج می زنند و یا اینکه به دلیل بالا بودن هزینه های برداشت، از برداشت محصول منصرف می شوند.
هر ساله بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزارتن پیاز مازاد کشور به کشورهای هدف از جمله عراق، افغانستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس، روسیه صادر می شود، اما با توجه به بالا بودن حجم تولید پیاز در کشور این میزان صادرات کافی نیست تا بتواند جلوی ضرر کشاورزان را بگیرد.
حال علیرغم تلاش های وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای الگوی کشت در سطح کشور و جلوگیری از ضرر کشاورزان، این سناریویی است که هر سال تکرار می شود و به نظر می رسد این مشکل جدی بدون همکاری کشاورزان و در نظر گرفتن ضمانت های اجرایی برای برنامه های ابلاغی حل شدنی نیست.
طبق گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی امسال نیز برنامه کشت به استان ها و شهرستان ها ابلاغ شد، اما کشاورزان در برخی استان های جنوب کشور از این برنامه کشت پیروی نکردند که این اقدام سایر استان های تولیدکننده پیاز را با مشکل جدی افت قیمت روبرو کرده است.
امسال نیز با توجه به مازاد تولید پیاز در برخی استان های جنوبی کشور برخی کشاورزان یا پیاز خود را رایگان دراختیار مردم قرار دادند یا برخی محصول پیاز خود را که برایشان صرفه اقتصادی نداشت، در زیرخاک مدفون کردند که این نیز ضرری به کشاورزان است.
به تازگی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران نیز برای جلوگیری از ضرر تولیدکنندگان اقدام به خرید تضمینی هر کیلوگرم پیاز با نرخ ۵۹۶ تومان کرد که طبق گفته کشاورزان این رقم یک سوم هزینه های تولید این محصول نیست، بنابراین بر این باورند که خاک کردن این محصول تا فروش آن به دولت یا دلالان صرفه بیشتری دارد.
البته این نکته نباید فراموش شود که اگر قیمت خرید تضمینی برخی محصولات کشاورزی خصوصا سیب زمینی و پیاز، بالا در نظر گرفته شود کشاورزان با خیال آسوده به عدم اجرای الگوی کشت و برنامه ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی ادامه می دهند، زیرا در نهایت دولتی هست که محصولشان را با قیمت مناسب خریداری کند.
طبق گفته برخی کارشناسان، برنامه الگوی کشت به استان ها ابلاغ می شود اما اهرم اجرایی و ضمانت اجرایی برای اینکه کشت به اندازه صورت بگیرد، وجود ندارد و نمی توان کشاورزان را مجبور به رعایت الگوی کشت کرد.
بررسی ها حاکی از آن است که در کشورهای دیگر الگوی کشت و برنامه ابلاغی دولت ها با کمک اتحادیه ها و سندیکاهای تولیدی انجام می شود و آنها حلقه اتصال بین دولت و کشاورزان هستند، اما ما در کشور نقش اتحادیه های محصولی و تشکل های تخصصی که نقش این حلقه واسط را بازی کنند بسیار کمرنگ است.
به طور حتم اجرای یک برنامه نیازمند محرک های تشویقی برای پایبندی و محرک های تنبیهی برای عدم پایبندی به برنامه است بنابراین به نظر می رسد اجرای الگوی کشت در کشور ما ضمانت اجرایی و الزامات لازم را ندارد تا کشاورز ما نسبت به رعایت آن خود را متعهد بداند.
با توجه به شرایط فعلی بخش کشاورزی کشور، اهرم های تشویقی می تواند شامل کاهش قیمت نهاده ها، تخصیص سوخت، تخصیص آب و غیره... ه. باشد تا کشاورزان به اجرای الگوی کشت ترغیب شوند در غیر این صورت همچنان باید شاهد افزایش برخی تولیدات در فصول مختلف باشیم.
البته نباید حضور دلالان را در سال‌های مختلف نادیده گرفت زیرا حضور این افراد در برخی موارد موجب افزایش قیمت ها و ایجاد انگیزه در کشاورزان برای کشت بیشتر برخی محصولات در سال‌های مختلف می شود.
البته مصرف کنندگان نیز از این بی برنامگی و عدم اجرای الگوی کشت بی بهره نیستند، زیرا در زمان های کمبود یا مازاد محصول همچنان محصولات مورد نیاز خود را گران تهیه می کنند به طوری که اکنون هر کیلوگرم پیاز در سطح شهرهای بزرگ با قیمت هایی بین سه هزار تا پنج هزارتومان نیز بدست مصرف کنندگان می رسد.
توسعه صادرات راهکاری برای مازاد تولید
مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی افزود: برنامه کشت وزارت جهاد کشاورزی برای محصول پیاز زمستانه سال ۹۹ تولید ۵۴۲ هزارتن در سطح ۱۱ هزار و ۷۵۰ هکتار به کشاورزان ابلاغ شد اما کشاورزان جنوب کشور ۹۰۰ هزارتن پیاز در سطح ۱۸ هزارو ۱۰۰ هکتار تولید کردند که بسیار بیشتر از برنامه ابلاغی است.
«حسین اصغری» اظهارداشت: با توجه به آمار مذکور بیشترین میزان انحراف از برنامه تولید زمستانه مربوط به منطقه جنوب کرمان (جیرفت) بوده است برنامه تولید این منطقه ۱۶۸ هزارتن در سطح سه هزار هکتار بوده اما ۵۲۴ هزارتن پیاز در سطح ۹ هزارو ۵۰۰ هکتار تولید شده که رقم قابل توجهی است.
مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی افزودبرای تولید بهاره نیز مجموع برنامه تولیدی ۵۶۰ هزارتن در سطح ۱۳ هزار هکتار به استان ها و شهرستان ها ابلاغ شده است اما بر اساس گزارش ها ۷۴۳ هزارتن محصول در سطح ۱۶ هزار هکتار کشت شده است.
به گفته وی، برنامه تولید بهاره منطقه جیرفت دو هزارو ۵۰۰ هکتار است اما کشاورزان این مناطق محصول پیاز را در سطح پنج هزارو ۷۰۰هکتار کشت کرده اند.
اصغری گفت: این درحالیست که وزارت جهاد کشاورزی برنامه کشت محصولات کشاورزی را برحسب نیاز کشور، توان تولید منطقه ای و نیاز بازارهای صادراتی و صنایع تبدیلی به استان ها ابلاغ می کند اما به دلیل نبود اهرم های اجرایی کشت طبق برنامه پیش نمی رود.
مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی درباره نرخ پیاز گفت: اکنون محصول پیاز در جنوب کرمان (جیرفت)، سیستان و بلوچستان، فارس، هرمزگان و خوزستان کشت می شود اما باید این را در نظر بگیریم که هزینه کشت در استان ها متفاوت است به طور مثال هزینه های تولید پیاز در جنوب کرمان به دلیل بالا بودن نرخ اجاره زمین و دستمزد کارگری و دیگر عوامل بالاتر از دیگر استان های کشور است.
وی افزود: با این وجود ما نمی توانیم نرخ محصولات کشاورزی را برای یک استان بیشتر از استان های دیگر محاسبه کنیم.
اصغری، کیفیت پیاز تولیدی جنوب کرمان را بالا دانست و اظهارداشت این محصول در سطح گسترده ای به بازارهای مصرف داخلی و صادراتی عرضه می شود.
مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی درباره کمرنگ بودن حضور اتحادیه ها و تشکل های کشاورزی در بخش تولیدات کشاورزی گفت: اکنون سازمان مرکزی تعاون روستایی با کمک اتحادیه های استانی در حال خرید تضمینی است و کار خود را به خوبی انجام می دهد.
وی با بیان اینکه متوسط عملکرد تولید پیاز کشور ۴۸.۷ کیلوگرم در هر هکتار است، تصریح کرد: تولید به ذات خود امر خوبی است و باید به جای کنترل تولید بتوانیم شرایط را برای افزایش تولید فراهم کنیم. یکی از راهکارها در این بخش توسعه صادرات با ایجاد مشوق هایی همچون پیمان های صادراتی، کاهش تعرفه ها و کاهش هزینه های حمل و نقل و نیز توسعه بازارهای جدید صادراتی است.
مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: همچنین اکنون بیش از ۶۰۰ میلیون نفر در کشورهای اطراف ما از جمله کشورهای cis، افغانستان، پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس زندگی می کنند که در مدت زیادی از سال امکان تولید محصول پیاز را ندارند و ما می توانیم به جای کنترل تولید این محصول، شرایط را برای توسعه صادرات ایجاد کنیم که می تواند برای کشور ارز اوری در پی داشته باشد.
وی درباره میزان صادرات سه سال اخیر یادآورشد: طبق آمارها در سال ۹۷ حدود ۳۴۲ هزارتن پیاز به ارزش ۱۲۴ میلیون دلار و سال ۹۸ نزدیک ۳۹۵ هزارتن پیاز به ارزش ۱۰۸ میلیون دلار به کشورهای هدف صادر شد و پیش بینی می شود در سال ۹۹ بیش از ۴۰۰ هزارتن پیاز به کشورهای هدف صادر شده باشد.