تامین امنیت غذایی مردم با مبارزه با بیماری و آفات گیاهی که سالانه باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی می شود، رابطه تنگاتنگی دارد. بر اساس آمار فائو سالانه 30 تا 40 درصد محصولات کشاورزی قبل از رسیدن به سفره مردم از بین می روند که بیماری و آفات گیاهی در نابودی آنها نقش زیادی دارد و اگر به موقع با آنها مقابله نشود امنیت غذایی را سخت به خطر می اندازد.
همه‌گیری زنگ گندم در سال ۱۹۴۸ در استرالیا ۲۷۰.۰۰۰ تن گندم که باید غذای ۳ میلیون انسان باشد را از بین برد. در سال ۱۸۴۵ اپیدمی بیماری سوختگی سیب‌زمینی موجب قحطی و مرگ ۲۵۰ هزار نفر و مهاجرت ۵.۱ میلیون نفر در ایرلند شد. در آن زمان کل جمعیت ایرلند تنها ۸ میلیون نفر بود.
بیماری مرگ هلندی درختان نارون با عامل قارچ در سال ۱۹۳۰ به آمریکا رسید و نارون‌های زیبا و تنومند آمریکا را آلوده و تا سال ۱۹۷۳ به مرز انقراض کشانید و هجوم ملخ ها در دوره قاجار کشور خودمان را به قحطی کشید از خبرهای پیرامون تاثیر آفت و بیماری در غذای مردم است.
در روزهای گذشته گزارش‌های زیادی از سوی نخل کاران جنوب کشور درباره شیوع آفتی که باعث از بین رفتن نخل هایشان در سطح گسترده می شود، وجود داشت.
هجوم موج جدیدی از ملخ ها به استانهای کشور هم که از دو سه سال پیش آغاز شده خبرساز شده بود در این میان آفت سن گندم هم که هر سال در زمان برداشت خسارت جدی وارد می کند هم بهانه ای شد تا به دلیل اهمیت این بیماری ها و آفات در امنیت غذایی کشور با کیخسرو چنگلوایی مشاور وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان حفظ نباتات کشور درباره این آفات و بیماری و میزان خسارت و اقداماتی که انجام شده گفت و گو کنیم.
*75 هزار هکتار از نخلستانهای کشور درگیر آفت چوبخوار
* گزارشاتی از سوی کشاورزان منطقه جنوب درباره هجوم آفت چوبخوار و از بین رفتن نخیلات و خسارت های جدی به محصولاتشان وجود دارد، به عنوان پرسش نخست درباره این آفت توضیح دهید.
چنگلوایی: این آفت معروف به سوسک شاخه بلند و سوسک کرگدنی است و قدمت آن به 30 تا 40 سال گذشته بر می گردد و مسئله تازه ای نیست و اکنون 75 هزار هکتار از نخیلات کشور در گیر این آفت هستند که تولید محصول را کاهش می دهد.
* چرا این آفت 40 سال در کشور وجود دارد و نتوانسته ایم با آن مقابله کنیم. آیا این آفت ویژگی خاصی دارد؟
چنگلوایی: در چند سال اخیر تغییرات اقلیمی از یک طرف و عدم رعایت اصول به باغی از طرف دیگر باعث شده تا در برخی مناطق، درختان خرما ضعف شده و مورد هجوم شدید و گسترده آفات چوبخوار قرار گیرند. بنابراین بیشتر مسائل محیطی باعث طغیان این بیماری شده و از آن جایی که مولفه های کنترل شرایط محیطی هم به این سادگی نیست مقابله با این بیماری هم سخت بوده است. به عنوان مثال خشکسالی و کمبود آب باعث کاهش کیفیت آب و افزایش شوری خاک شده و همه اینها به ضعف درخت و هجوم آفت ها منجر شده است از سوی دیگر عدم تغذیه مناسب از طریق کودهای آلی و سبز و حتی شیمیایی باعث شده که روز به روز درختان ضعیف تر شوند. مسئله دیگر اینکه کشاورزان به هرس باغ توجه نمی کنند و شاخه های قدیمی مامن و محلی برای این آفت می شود.
* چه میزان نخیلات در کشور وجود دارد و چه سطحی از آن به این آفت مبتلا شده و چه قدر خسارت وارد می کند؟
چنگلوایی: 256 هزار هکتار سطح کل نخیلات کشور است که 75 هزار هکتار از آن طی 40 سال گذشته به این آفت مبتلا شده است و این آفت زمانی که باغ را درگیر می کند 10 تا 15 درصد در هر هکتار تولید را کاهش می دهد.
خسارت 40 درصدی آفت چوبخوار به نخیلات
* اما گزارش هایی که ما دریافت کردیم میزان خسارت خیلی بیشتر از این ها است.
چنگلوایی: میزان خسارت بستگی به مدت زمان هجوم این آفت و وضعیت باغ بستگی دارد که بعضا تا 40 درصد هم عملکرد را کاهش می دهد اما به طور میانگین میزان خسارت 10 تا 15 درصد در هر هکتار است. یعنی اگر امسال کاهش تولید 500 کیلو در هکتار باشد سال آینده به 800 کیلو می‌رسد و در صورت عدم مبارزه همینطور ادامه می یابد.
آفت چوبخوار را خود مردم باید کنترل کنند اما ما به آنها کمک می کنیم
* سازمان حفظ نباتات به عنوان متولی مقابله با آفات و بیماری ها چه اقداماتی در این زمینه انجام داده است؟
چنگلوایی: آفات چوبخوار خرما جزو آفات خصوصی محسوب می شوند، کنترل آنها برعهده کشاورزان می باشد و بخش دولتی وظیفه ارائه دستورالعمل های فنی، آموزش و تامین و تدارک تجهیزات و آفتکش های مورد نیاز برای کنترل آنها را بر عهده دارد. با این حال برای اینکه خسارت جدی به کشاورزان وارد نشود سازمان و مجموعه های جهادکشاورزی اقداماتی در استانها انجام داده است. از جمله درنظر گرفتن پایلوت های الگویی برای کنترل آفت در استانها که در سال 1399 تعداد 7 پایلوت و در سال 1400 تعداد 10 پایلوت در استانهای آلوده در نظر گرفته شده است و اقدامات مربوطه در حال انجام است. خرید تله های نوری با پنل خورشیدی (طراحی و ساخت توسط شرکت دانش بنیان) و تخصیص به استانها، تجهیز استانها به دیتالاگرها و برگزاری دوره های آموزشی ملی و استانی از این دست اقدامات دولتی است. با توجه به شیوع شدید آفت در برخی مناطق با برگزاری جلسات فنی اقدام به تهیه طرح توجیهی – فنی برای انجام اقدامات اورژانسی در مناطق شدیداً آلوده کرده است.
* منظور شما از دیتالاگرها چیست؟ و چه کاربردی دارد؟
چنگلوایی: دستگاه‌های هستند که در استانها شرایط اقلیمی هر منطقه را ثبت می کنند و بر اساس آن مدیران برنامه ریزی می کنند که چگونه و در چه زمانی با آفت ها مبارزه کنند.
با آفت چوبخوار در سال های گذشته مقابله جدی نشده است
* در توضیحات قبلی اشاره کردید که آفت چوبخوارچون آفت خصوصی است. دولت تنها در زمینه ارائه دستورالعمل های فنی، آموزش و تامین و تدارک تجهیزات و آفتکش های مورد نیاز ورود کرده اما واقعیت این است که هجوم تا این سطح از این آفت می تواند امنیت غذایی کشور را به خطر بیندازد.
چنگلوایی: اینکه چرا در دوره های گذشته برای مقابله با این آفت ورود جدی نشده نمی دانم اما اکنون حساسیت این بیماری برای ما محرز است و به همین دلیل از محل اعتباراتی که در اختیار داشتیم تا جایی که توانستیم با این بیماری مبارزه کردیم و اکنون به دنبال کارها و اقدامات فراتر هستیم. طرح جامعی را نهایی کردیم که قرار است در کل کشور اجرایی شود، بر اساس این طرح اثرات اجتماعی و اقتصادی آفت، تاثیر آن در تولید و صادرات بررسی و وظایف تمام بخش های گیاهپزشکی، آموزش و اجرایی اینکه چه کاری باید بکنند، مشخص می شود.
ملخ ها شاید به 7 استان دیگر هم بروند
* به سراغ مهمان های ناخوانده یعنی ملخ های مهاجم برویم که طی دو سه سال گذشته از مرزهای بیرونی وارد کشور شده اند که البته بخشی از آنها هم بومی هستند، آخرین وضعیت آفت ملخ بومی و مهاجر صحرایی در کشور چگونه است؟
چنگلوایی: تا کنون حدود ۱۴ هزار هکتار با ملخ صحرایی مبارزه شده که ۵۰۰۰ هکتار آن با پوره بوده است بیش از ۷۵ درصد مبارزه در استان خوزستان و بعد در بوشهر و ایلام صورت گرفته است.
تا کنون در نوار شمالی کشور از استان خراسان رضوی تا کردستان و کرمانشاه در سطح ۷۰ هزار هکتار مبارزه با ملخهای بومی که اکثرا ملخ مراکشی بوده انجام شده و ادامه دارد.
4 استان یعنی خوزستان، بوشهر، ایلام و هرمزگان در حال حاضر درگیر ملخ ها هستند که ظرفیت درگیر شدن 7 استان دیگر نیز وجود دارد سال گذشته تعداد استان های درگیر 11 استان بود.
11 استانی که اکنون درگیر این آفت بودند 42 درصد تولیدات زراعی و باغی کشور را دارند و مبارزه با آنها به حدی مهم است که اگر سال گذشته مقابله با این آفت انجام نمی شد به طور مثال تنها در زمینه گندم روزانه 11.5 میلیارد تومان خسارت وارد می کرد.
علیرغم اینکه مبارزه با این آفت تا پایان تیر ماه ادامه دارد انتظار موج های جدید را نیز از اواسط آبان داریم و موج های بعدی هم احتمالا در راه باشد.
اعتبار 80 میلیارد تومانی برای مبارزه با ملخها در راه است
* آیا امکانات لازم برای مبارزه با این ملخ ها را دارید؟
چنگلوایی: از وزیر کشور درخواست 80 میلیارد تومان اعتبار برای تامین تجهیزات مقابله با این آفت کرده ایم که قرار است از طریق سازمان برنامه و بودجه در هیئت دولت مطرح شود.
* سال گذشته چقدر برای مقابله با ملخ صحرایی هزینه کردید؟
چنگلوایی: سال گذشته 30 میلیارد تومان هزینه کردیم اما امسال از آنجایی که قیمت سم تقریبا 5 برابر شده به همین دلیل اعتبار بیشتری را درخواست کردیم ضمن اینکه هزینه های جانبی هم وجود دارد مثلا 18 میلیون هکتار از زمینها پایش و رصد شده و این کار ادامه دارد که همه اینها نیاز به هزینه دارد.
به دنبال این هستیم که آمادگاه هایی را در مناطق آلوده راه اندازی کنیم که مجهز به خودرو، سمپاش و دیگر امکانات باشد و در زمان نیاز به سرعت وارد عمل شوند.
* به نظر شما این آفت چه زمانی در کشور ریشه کن می شود؟
چنگلوایی: خاستگاه این آفت صحرایی از آفریقا است در حال سکون در 30کشور که 1.9 میلیارد هکتار از زمینهای دنیا را شامل می‌شود این آفت وجود دارد
زمانی که به حالت طغیانی برسد 60 کشور درگیر می شوند و سه میلیارد هکتار از زمین یعنی 20 درصد اراضی کره زمین را مورد حمله قرار داده که 10 درصد اقتصاد کشاورزی جهان را می تواند تحت تاثیر قرار دهد.
بنابراین برای ریشه کنی این آفت باید ابتدا در خاستگاه اصلی آن یعنی صحرای آفریقا ریشه کن شود. مرحله دوم کشورهای عربی مانند عمان و عربستان ،قطر، عراق و دیگر کشورها است که باید به طور جدی مقابله کنند.
* این آفت چه میزان خسارت به محصولات کشاورزی وارد کرده است؟
چنگلوایی: تاکنون پای این ملخ ها به مزارع کشاورزی باز نشده یعنی به طور کامل در بیابانها و خارج از مزارع با آنها مقابله شده و هیچ خسارتی را به محصولات کشاورزی وارد نکرده است.
ملخ ها خوراک دام می شوند؟
* در برخی از کشورها از ملخ ها برای خوراک دام و طیور هم استفاده می شود با توجه به واردات عمده این نهاده آیا استفاده از ملخ برای جیره دام را می توان انجام داد؟
چنگلوایی: دو مسئله بازدارنده است نخست اینکه ملخ ها با سم کشته می شوند و احتمالا برای دام مسمومیت ایجاد کند نکته دوم هزینه جمع آوری آنها بالا است.
* امسال سطح مبارزه با سن نسبت به سال های گذشته بیشتر شده است، علت این موضوع چیست؟ و سازمان حفظ نباتات کشور در این خصوص چه اقداماتی انجام داده است؟
چنگلوایی: بله امسال مانند سالهای گذشته 28 استان کشور درگیر آفت سن غلات است اما به نسبت سطح مبارزه ما در زمان گذشته هم بیشتر شده است، این آفت در خاورمیانه دومین عامل محدود کننده تولید گندم پس از کمبود آب محسوب می شود و اکثر کشورهای اروپای شرقی و خاورمیانه درگیر این آفت هستند.
سال گذشته 2.2 میلیون هکتار از اراضی کشور با این آفت مبارزه شد و امسال این رقم به 1.1 میلیون هکتار رسیده است درحالی که سال گذشته در این تاریخ این رقم 600 هزار هکتار بود.
تغییر رویکرد ما در سال جاری باعث شد که سطح مبارزه هم افزایش یابد به این گونه که امسال قبل از اینکه حشره بالغ به مرحله تخم ریزی و تولید مثل برسد مبارزه را انجام می دهیم و دوم مبارزه را از زمانیکه 2 حشره در متر مربع در اراضی آبی مشاهده می شود آغاز می کنیم در حالی که سالهای گذشته این نرم 4 حشره بود. در اراضی دیم نیز مبارزه از 1 عدد به 5 (هر دو متر مربع یک حشره )کاهش یافته است.