موزه زعفران خراسان، تلاشی برای سند زدن اصالت تاریخی طلای سرخ ایران

ایران ۹۵ درصد زعفران جهان را تولید می کند که بخش عمده‌ای از آن در خطه زرخیز خراسان به عمل می آید و در حالی که این میزان تولید ایران را به مهمترین تولیدکننده این محصول تبدیل کرده است اما سهمش از بازار جهانی این محصول راهبردی تنها حدود چهار درصد است.

 

در شرایطی تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی و به تبع آن کشاورزان خراسانی کمترین منفعت را از بازار جهانی زعفران به دست می‌آورند که صادرات این محصول در قالب صادرات غیرنفتی می‌تواند نجات بخش اقتصاد کشور و محوری اصلی در تحقق اقتصاد مقاومتی باشد، حال آن که بی‌توجهی به این موضوع هنوز هم در روند کشت تا صادرات و بازاریابی این محصول راهبردی موج می‌زند.

 

ایران به عنوان تولیدکننده منحصر به فرد و بهتر است گفته شود بی رقیب زعفران در دنیا مطرح است، علاوه بر صبغه و سابقه تاریخی چندصد ساله ایران در کشت زعفران همچنان این کشور در تولید طلای سرخ آنهم با کیفیت بالا در جهان مقام نخست را داراست؛ در عین حال متاسفانه مقایسه ارزش و حجم صادرات این قلم ارزشمند صادراتی مبین این واقعیت تلخ است که از نظر ارزش وزنی تغییر چندانی حاصل نشده و اگر هم در ارزش دلاری و ریالی آن تغییراتی ایجاد شده آن هم به دلیل افزایش قیمت‌های جهانی بوده است و دیگر هیچ.

 

این اوضاع تلخ و تامل برانگیز در شرایطی رخ می‌دهد که زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بالا برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور مطرح است و با توجه به اینکه افزایش تولید آن سرمایه کلان نمی‌خواهد علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.

 

اینکه برای صدها سال دارنده محصولی باشی و تاریخ نگاران در انواع و اشکال مختلف نام آن را به نام سرزمینت بزنند و همچنان در مدیریت و برنامه‌ریزی برای توسعه و برداشت با کمترین هدررفت، فرآوری و بسته بندی، بازاریابی، صادرات و معرفی آن به جهانیان به عنوان برندی ایرانی و در بسته‌بندی‌های قابل اطمینان و اتکا، مشکل داشته باشی، نشان از بی توجهی به این ارزش اقتصادی است و همین می‌شود که همچنان تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی از تجارت قابل توجه این محصول در بازارهای جهانی به حداقل‌های ممکن رضایت داده اند.

 

سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان در عین تولید حدود ۹۵ درصدی این محصول، خود گویای عمق فاجعه است و شکوه‌هایی که هر از گاهی از کشت و تولید زعفران در کشورهایی مانند افغانستان شنیده می‌شود و داد و فغان از اینکه زعفران ما را در اسپانیا به نام خود بسته‌بندی کرده و به فروش می‌رسانند حال آنکه کیفیت زعفران ایران یگانه و منحصر به فرد است، تنها گلایه‌هایی است که در بی توجهی متولیان به سکوت منتهی می‌شود.

 

سود اندک از گردش میلیاردی بازار زعفران دنیا، بی‌توجهی به اهمیت و ضرورت ارزش افزوده زعفران در حوزه فرآوری، ضعف و نقص موجود در حوزه سورتینگ (دسته‌بندی)، برندینگ (تجاری‌سازی)، بسته‌بندی و غیره همه به یک سو و تلاش برخی کشورها برای زدن مهر اصالت تاریخی در تولید زعفران به نام خودشان هم یک طرف.

 

سابقه چندصدساله ایران در کاشت و تولید زعفران بر هیچ متخصص و صاحبنظر این حوزه در جهان پوشیده نیست و از دیرباز زعفران به عنوان یکی از محبوبترین ادویه در غذاهای ایرانی جای منحصربه فرد خود را داشته و امروز نیز همانند گذشته در همین جایگاه و حتی مطلوبتر قرار دارد و از قالب یک گیاه دارویی، خارج و به عرصه‌های دیگر بهداشتی، درمانی و دارویی نیز پا نهاده است.

 

در چنین فضا و شرایطی ایجاد و راه‌اندازی نخستین و بزرگ‌ترین موزه زعفران کشور در شهرستان تربت‌ حیدریه، به عنوان قطب بی‌بدیل تولید زعفران در خطه زرخیز خراسان رضوی و جمع‌آوری و نمایش اسناد، ابزار، تجهیزات و امکانات تاریخی و قدیمی آن رویدادی تحسین برانگیز در ثبت و سندنگاری اصالت تاریخی ایران در عرصه تولید طلای سرخ است.

 

 

نماینده شهرستان های تربت‌حیدریه، زاوه و مه ولات در مجلس شورای اسلامی در این زمینه گفت: وقتی کشوری صاحب محصول خاصی است و با نام آن محصول شناخته می‌شود نه تنها باید برای ثبت دائمی آن محصول به نام خود تلاش کند، بلکه باید همیشه از دیگر رقبا در عرصه بین‌المللی  جلوتر باشد.

 

محسن زنگنه افزود: انتظار حداقلی آن است که برخی نمایشگاه‌های موضوعی برپا شده و با ایجاد فضاهای فرهنگ سازی نسبت به معرفی و شناساندن آن محصول خاص در ابعاد و درجه بین المللی اقدام شود.

 

وی با بیان اینکه زعفران این جایگاه و اهمیت تاریخی و بین المللی را برای ایران دارد و باید نسبت به معرفی، ثبت آن به نام ایران و تبدیل آن به یک برند جهانی اقدام جدی شود، ادامه داد: اگرچه ایران در زمینه تولید طلای سرخ از نظر پیشینه تاریخی و میزان تولید بدون رقیب است و این یک امتیاز بالاست اما در حوزه ارائه یک تصویر زیبا و در شأن زعفران ایرانی هنوز نتوانسته است در دنیا به خوبی حضور پیدا کند.

 

این نماینده مجلس تصریح کرد: بنابراین اکنون ما هم در حوزه برندینگ (تجاری‌سازی) و همه در حوزه بسته‌بندی، معرفی و تبلیغات این محصول منحصربه فرد و بدون مشابه، مشکلات فراوانی داریم.

 

زنگنه تاکید کرد: کار در حوزه فرهنگی و ورود به عرصه معرفی زعفران به جهانیان از دریچه فرهنگ اقدامی موثر، مفید و ماندگار است.

 

نماینده تربت‌حیدریه در مجلس اظهار کرد: شهرستان های تربت‌حیدریه و زاوه تولید سالانه ۹۶ تن از زعفران کشور را بر عهده دارند که در این میان تربت‌ حیدریه سهم بالاتری دارد و به زبانی قطب تولید زعفران کشور است.

 

وی ایجاد و راه‌اندازی نخستین و بزرگترین موزه زعفران در تربت حیدریه را اقدامی قابل تحسین خواند و تاکید کرد: با توجه به جایگاه این شهرستان در تولید و سطح زیر کشت زعفران در کشور، که همیشه پیشتاز است، انتظار می رود در دو، سه فضای دیگر هم نه تنها در شهرستان تربت حیدریه، که در دیگر نقاط کشور کارهای مشابهی را شاهد باشیم.

 

وی تاکید کرد: بازدیدکنندگان داخلی و خارجی از چنین مجموعه‌هایی می توانند در کمترین زمان ممکن با فرایند تولید زعفران از کاشت پیاز، سورت کردن پیاز زعفران تا مرحله برداشت، فرآوری، خشک و پاک کردن و بسته بندی و حتی عرضه آن در بازار بورس به خوبی آشنا شوند.

 

 

 

بنیانگذار نخستین و بزرگ‌ترین موزه زعفران کشور در شهرستان تربت حیدریه در این راستا به خبرنگار ایرنا گفت: سابقه کاشت طلای سرخ در ایران بسیار دیرینه است و باید برای حفظ این جایگاه تاریخی و البته بازار این محصول ارزشمند، به عنوان یک ارزش اقتصادی، تلاش  و عزم همگانی وجود داشته باشد.

 

سیداحسان مصطفوی افزود: مجوز بهره‌برداری از این موزه به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی رونمایی شد که همکاری ارزشمندی برای تلاش در جهت سندنگاری مالکیت ایران در زمینه زعفران است.

 

وی با اشاره به بی‌سابقه بودن ایجاد و راه‌اندازی موزه تخصصی برای زعفران و نمایش ابزار تاریخی و ارائه شناسنامه مختصری از تلاش کشاورزان در این موزه اظهار کرد: قدمت برخی اشیای به نمایش درآمده در این مجموعه، از ۱۰۰ تا هزار سال تخمین زده می‌شود.

 

وی با بیان اینکه موزه به عنوان قویترین بخش و نشانه حامل فرهنگ گذشتگان در تمامی جوامع پیشرفته دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، افزود: با توجه به ظرفیت تولید بالای زعفران، ورود علاقه مندان و گردشگران فراوان به استان و البته رشد روز افزون آگروتوریسم (گردشگری کشاورزی)، راه اندازی این موزه می تواند نقش مهمی در توسعه و ترویج فرهنگ و معرفی تاریخچه کشت و تولید زعفران برای گردشگران و علاقه مندان داخلی و خارجی داشته باشد.

 

طراح سازمان جهانی تولید و صادرات زعفران (اوسک) گفت: عدم توجه به حوزه‌های بین المللی در محصولاتی مانند زیره، پسته، خاوریار، فرش، فیروزه و ابریشم و البته زعفران موجب تضعیف مالکیت ایران در این محصولات شده است و برای جلوگیری از خروج مالکیت زعفران از دست ایران، تشکیل سازمان اوسک امری ضروری است که در این راستا ایجاد سامانه اصالت سنجی زعفران توسط هوش مصنوعی، صیانت از پیاز زعفران، ثبت روز ملی و جهانی زعفران نیز از دیگر اقدامات در حال انجام است.

 

مصطفوی افزود: خوشبختانه با مساعدت وزیر جهاد کشاورزی، پیشنهاد ثبت روز ملی زعفران در تقویم کشورمان به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال شده و امیدواریم در تقویم سال جدید شاهد ثبت این روز بزرگ، که در واقع قدردانی از کشاورزان و زعفران کارانی است که سالیان سال است که برای حفظ طلای سرخ ایرانی می کوشند، باشیم.

 

وی ادامه داد: ثبت ۲۷ مهرماه، که فصل اوج برداشت محصول زعفران و آغاز به کار طرح مدیریت تولید و صادرات این محصول است، به عنوان روز ملی زعفران، می تواند اقدامی ارزشمند در این مسیر باشد.

 

وی در ادامه گفت: طرح راه اندازی سازمان‌جهانی تولید و صادرات زعفران تحت عنوان "اوسک" (OSEC) از سازمان جهانی اوپک الگو گرفته است، یک پروژه بین‌المللی به شمار می‌رود که پیش بینی عضویت کشورهای تولیدکننده زعفران در کنار یکدیگر و حفظ و تضمین جایگاه ایران در این عرصه را در خود نهفته دارد.

 

 

 

رییس گروه موزه های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز با بیان اینکه موزه‌های تخصصی،  همانطور که از اسمشان پیداست، به صورت فنی، هدفمند و کاملا حرفه‌ای در عرصه مجموعه‌داری و موزه‌داری راه‌اندازی می‌شوند، افزود: در این میان موزه زعفران نیز در کنار دیگر موزه‌های تخصصی فعال در استان، نه تنها در نوع خود بی‌نظیر، بلکه اقدامی شایسته و قابل قدردانی در جمع‌آوری اسناد و اشیای تاریخی مرتبط در این رابطه محسوب می‌شود.

 

محمدرضا پهلوان اظهار کرد: خراسان رضوی، دارنده رتبه دوم موزه‌داری کشور است و از این منظر در کنار تاریخچه کشت و تولید زعفران، از گذشته تا به امروز، ایجاد و راه‌اندازی موزه زعفران به عنوان یک نیاز مبرم و البته مفید در آن به شمار می آمد.

 

وی اظهار کرد: این استان با ۹۶ موزه تخصصی، مردم شناسی، سایت موزه و غیره، پس از استان تهران، رتبه دوم کشور را در برخورداری از شمار موزه ها داراست.

 

پهلوان با بیان اینکه موزه‌های استان بیش از ۲۰ هزار قطعه از اشیای تاریخی مربوط به ادوار پیش از اسلام، اسلامی و معاصر را در خود جای داده اند، افزود: از کل موزه‌های استان ۲۳ موزه زیر پوشش و نظر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارند.

 

وی ادامه داد: این موزه‌ها به بهترین شکل ممکن، سبک زندگی و فعالیت مردم بومی را در جای جای استان نشان می‌دهند که این ویژگی‌ها موجب جذابیت فراوان برای گردشگران و نیز نسل جوان شده است.

 

 

 

عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد و محقق حوزه زعفران نیز پیش از این گفته بود که زعفران، یک محصول راهبردی در تمامی جنبه ها و جهات محسوب می شود که به راحتی با برنامه ریزی هدفمند و موثر و هماهنگ می توان از آن بهترین استفاده را کرد.

 

دکتر علیرضا کوچکی با اشاره به اینکه زمانی که سطح زیر کشت این محصول در کشور ۱۰۰ هزار هکتار بود، میزان تولید ۴۰۰ تن با عملکرد ۳.۵ کیلوگرم در هر هکتار بود و اکنون نیز میانگین عملکرد همین میزان است و  این در حالی است که در تمامی محصولات باغی و زراعی میزان عملکرد تا سه برابر رشد را در دهه های اخیر تجربه کرده است، حال آنکه در حوزه زعفران اگرچه برخی کشاورزان موفق به افزایش چشمگیر عملکرد شده اند اما به صورت میانگین هنوز تغییر چندانی حاصل نشده است.

 

وی ادامه داد: باید در زمینه تعریف هویت حقوقی بین المللی برای زعفران در حوزه جهان اقدام شود تا علاوه بر شناخته شدن زعفران به نام ایران و حفظ منزلت و جایگاه آن، شاهد جلب توجه جهانیان به این محصول ایرانی باشیم.

 

این استاد دانشگاه تاکید کرد: کشورهایی مانند اسپانیا و یونان که در زمینه زعفران، بسته بندی و عرضه آن به جهان دارای فعالیت چشمگیری هستند اقدام به تعریف شاخص های هویتی این محصول برای خود کرده اند حال آن که هنوز برای زعفران ایران شناسنامه مشخص و جهانی تعریف نشده است.

 

وی با اشاره به اینکه مشکلات موجود در رابطه با زعفران، مشکل دولتهاست، افزود: با توجه به فعالیت و وظیفه‌مندی ۱۸ دستگاه و سازمان در حوزه زعفران و وجود دانشکده‌ها، محققان و پژوهشگران فراوان، هنوز هیچ اتحاد و هماهنگی میان این بخش‌ها را در کشور شاهد نیستیم و این وضع هر روز به ارزش اقتصادی و جایگاه این محصول صدمه می‌زند.

 

کوچکی با اشاره به گسترش بی رویه کشت زعفران در ۲۲ استان کشور، افزود: بنا بود در سال ۱۴۰۰ میزان عملکرد زعفران در هر هکتار به هفت کیلوگرم برسد حال آنکه هنوز این مهم به صورت سراسری و همه جانبه محقق نشده است.

 

وی با تاکید بر اینکه کاشت زعفران، کشتی خرده مالکانه و شاخصه مهم خانوادگی و کشاورزی خانوادگی در کشور محسوب می‌شود، تاکید کرد: به هیچ وجه نمی توان انتظار داشت این شیوه در کوتاه مدت تغییری جدی پیدا کند.

 

 

 

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه زعفران ارزشمندترین گیاه بومی کشور است و قدمت کشت آن در مناطق جنوبی و مرکزی خراسان حداقل به ۷۰۰ سال می‌رسد، افزود: بی شک زعفران یا طلای سرخ از جمله محصولات مهم و راهبردی کشاورزی استان است که ویژگیهای مهمی همچون سازگاری با اقلیم های کویری و مناطق کم آب به دلیل کارایی بالای مصرف آب، اشتغال زایی بالا و ارزش اقتصادی بالا و ارزآوری مناسب آن را به محصولی ارزشمند بدل کرده است.

 

محمد میری افزود: میزان تولید زعفران استان در سال گذشته ۳۰۲ تن از سطح حدود ۹۱ هزار هکتار بوده است و عملکرد تولید آن نیز معادل بیش از ۳ کیلوگرم در هر هکتار است.

 

وی اظهار کرد: طبق آخرین اعلام وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی ۹۸-۹۷ کل ارزش ناخالص تولیدات بخش کشاورزی (اعم از زراعی، باغی، دامی، شیلات و...) برای استان ۳۵۰ هزار میلیارد ریال درآمد حاصل کرده‌اند که سهم زعفران در استان از آن ۲۶ هزار میلیارد ریال، یعنی حدود ۸ درصد ارزش ناخالص تولیدات کشاورزی استان بوده است.

 

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی در خصوص شاغلان بخش تولید زعفران نیز گفت: زعفران به طور میانگین به ۲۱۰ نفر روز نیروی کار در سطح هر هکتار کشت نیاز دارد.

 

میری افزود: بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم در حوزه تولید ایجاد می‌کند.

 

وی تعداد بهره‌برداران زعفران استان خراسان رضوی در سال ۹۹ را ۱۱۷ هزار نفر اعلام کرد که با احتساب هر خانواده ۵ نفر، جمعیتی بالغ بر ۵۸۰ هزار نفر را شامل می‌شوند که در این بخش مشغول به فعالیت هستند.