امروزه اصل محوری در هر کشوری بر پایه تولید بنا شده. تولید موجب چرخاندن چرخ های اقتصادی است که در ادامه اشتغالزایی، رشد و توسعه را به همراه دارد. پیچیدگی‌های تولید شاید تولیدکنندگان زیادی را دلزده کرده باشد اما قطعا بسیاری نیز در این امر مصمم هستند.
چه بسا تولیداتی که ممکن است با شرایط زیست بوم منطقه‌ای سنخیت نداشته باشد اما موجب رونق اقتصادی و تأمین کننده نیازهای اصلی مردم می‌شود. تولید ماهی در شهرهای کویری از آن جمله است. تولید و تکثیر ماهی در مناطق کم آب شاید سخت به نظر برسد اما به خصوص پرورش آن در شهر کم‌آب یزد جلوه‌ای دیگر دارد.
افزایش قیمت گوشت و جذابیت ها برای مردم
افزایش قیمت سرسام آور گوشت گوسفند از یک سو و از سوی دیگر بحران های پی در پی گوشت مرغ، دسترسی مردم را به این اقلام با مشکل مواجه کرد. از این رو گوشت ماهی می‌تواند گزینه مناسبی برای جایگزینی باشد هرچند با توجه به کم آبی، افراد زیادی را از تولید گسترده منصرف می‌کند اما بر اساس تحقیقات، ماهی تیلاپیا در شرایط محیطی سخت و حتی میزان شوری بالای آب قادر به تولید و تکثیر است و توان تأمین حجم زیادی از نیاز شهروندان یزد را دارد و به طور مستقیم و غیرمستقیم باعث اشتغالزایی می‌شود. حتی از طریق ابزارهای حداقلی و کمترین امکانات نیز می‌توان دست‌کم مایحتاج خانگی را تأمین و بحران‌های که بر سر اقلام اصلی مردم ایجاد می‌شود را کاهش داد.
سید مهدی موسوی، یکی از تولیدکنندگان عمده ماهی تیلاپیا در مورد چگونگی ورود به عرصه پرورش و تولید ماهی در استان یزد و چالش‌ها و مزیت‌های این حرفه به گفتگو می نشیند.
* چگونه وارد عرصه تولید ماهی در استان یزد شدید؟
کشاورزی پیشه خانوادگی من بوده است. استخر آبی که اکنون برای پرورش ماهی استفاده می‌شود، پیش از این برای مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفت و در برخی مواقع بلااستفاده بود. این موضوع باعث ترغیب من و برادرانم به تولید ماهی در استخر کشاورزی شد. ما در ابتدا با پرورش ماهی قزل سردآبی شروع کردیم که با توجه به دمای منطقه گرمسیری و نداشتن تجربه به نتیجه مطلوب نرسید و پس از آن ماهی تیلاپیا را انتخاب کردیم.
* انتخاب ماهی تیلاپیا بر چه اساس بود؟
ماهی تیلاپیا یکی از گزینه‌های اصلی تولید برای ما محسوب می‌شد. اصولا ماهی تیلاپیا در آب گرم رشد می‌کند و این منطقه از نظر آب و هوایی برای پرورش این نوع ماهی مناسب است. بنابراین از شهرستان کاشان واردات ماهی تیلاپیا انجام شد و تولید و تکثیر بچه ماهی در ابتدا روزی ۲۰۰ تا ۳۰۰ قطعه ماهی بود و در حال حاضر بر اساس تجربه، بررسی مقالات علمی اینترنتی و تحقیق از کشورهای خارجی به ۱۰ هزار قطعه بچه ماهی رسیده است. در سال‌های گذشته ماهی تیلاپیا به کشور وارد می‌شد که به علت افزایش قیمت دلار میزان آن کاهش پیدا کرد و این موضوع، اهمیت تولید آن در داخل را نشان می‌دهد.
* وضعیت تولید ماهی تیلاپیا در استان یزد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سازمان شیلات استان بر بالا بودن حجم تولید ماهی تیلاپیا تاکید کرده است. از شیلات کشور نیز چندین بار برای بازدید از مجموعه‌های تولید ماهی مراجعه شده است. با توجه به محدودیت فضا و از همه مهم‌تر نبود آب، تولید ماهی در یزد به خصوص در مجموعه ما نتایج مطلوبی داشته است. ماهی تیلاپیا در شرایط محیطی سخت و حتی میزان شوری بالای آب قادر به تولید و تکثیر است. تولید ماهی در یزد به نسبت جاهای دیگری که حتی ارگان‌های دولتی در امر تولید ماهی فعالیت می‌کنند، بالا است.
برای مثال، در بسیاری از مجموعه‌های تولید ماهی بزرگ، با توجه به آب فراوان و تشکیلات گسترده‌ای که وجود دارد، تولید بالایی صورت نمی‌گیرد. همچنین در شهرهای دیگر اعم از کاشان و سمنان و جیرفت علی‌رغم تلاش‌ها و حمایت‌هایی که از تولید ماهی تیلاپیا شده است، هنوز نتیجه ایده‌آل کسب نشده است
* تولید ماهی از سوی شما با دیگر مراکز تولید ماهی تفاوتی هم دارد؟
با توجه به شرایط استخر و سیستم قطره ای که در مزرعه وجود دارد، یک استخر در کنار مجموعه به صورت گلخانه‌ای تهیه شده است. آب نیز از طریق سیستم‌های مصنوعی پکیج که ایجاد شده، گرم نگه داشته می‌شود و به این طریق، دمای لازم ماهی برای تولید مثل تأمین می‌شود. بازدید و پرس وجو از این مجموعه آزاد است، اما درباره شرایط تولیدمثل ماهی تیلاپیا باید گفت که اطلاعات فقط بین تولیدکنندگان اصلی مجموعه وجود دارد و فنون تولید مختص مسئولان مجموعه است. این تجربه بعد از گذشت چهار و پنج سال حاصل شده است و ما برای کسب این تجربیات ضرر و زیان بسیاری متحمل شده‌ایم.
* مشکل عمده بر سر راه تولید ماهی تیلاپیا در استان یزد چیست؟
عمده مشکل در تولید ماهی کمبود آب است. حدود چهل سال پیش در این مزرعه کشاورزی انجام می‌شد و در اصل چاه مرغداری بود اما الان این مکان کفاف امر تولید ماهی را نمی‌دهد زیرا با گذر زمان، فردی پیگیر دریافت پروانه افزایش حجم آب آن نبوده است. با کاهش میزان آب یزد سازمان متولی نیز میزان حجم چاه را تعدیل کرده است. در حال حاضر نیز آب چاه مجموعه با سیستم قطره‌ای کار می‌شود و در مجموع فضای سبز، مرغداری و پرورش ماهی تحت شعاع بحران آب قرار دارند.
در استانداری یزد نیز مشکل کمبود آب واحدهای پرورش ماهی مطرح شده که سازمان آب شرایطی را برای مجموعه تولیدی معین کرده که در حال مهیا نمودن شرایط مزبور این سازمان هستیم اما همچنان نیازمند حمایت‌ایم.
* در زمینه تولید مرغ نیز فعالیت دارید؟
در حال حاضر فعالیت در زمینه تولید مرغ کم شده است زیرا بازار دچار تورم و نوسان قیمت است و بازار مرغ ریسک بالایی دارد که مجبور شدیم سالی دو بار جوجه‌ریزی انجام دهیم؛ درحالی که در اصل اینکار باید پنج بار در سال انجام شود. در مجموع، در شرایط فعلی، تولید ماهی گزینه مناسب‌تری برای جایگزینی با تولید مرغ بوده است.
* اکنون سرمایه لازم برای تولید ماهی تیلاپیا در یزد چقدر است؟
برای تولیدمثل به سیستم‌های مدرن و استخری در ابعاد ۲۰۰ مترمکعب برای تولید بچه ماهی نیاز است. دستگاه‌های تصفیه آب و پکیج از تجهیزات اصلی می‌باشد. برای مثال، سرمایه اولیه در این مجموعه دو هزار مترمربعی در حدود دو الی سه میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.
* حمایت دستگاه‌ها در خصوص تولید ماهی تیلاپیا چگونه بوده است؟
سازمان جهاد کشاورزی و شیلات استان کمک‌های معنوی در این زمینه داشته‌اند و مدیر شیلات و آبزیان استان نیز همکاری خوبی با مجموعه‌های تولید ماهی دارد. در مورد مجموعه ما، پروانه آب برای مجموعه صادر شده که تنش‌های اداری بین سازمان‌های متولی مثل نظام مهندسی و سازمان آب مبنی بر اضافه شدن حجم آب درخواستی را ایجاد کرده است.
پرورش ماهی جزء تولیدی‌های پر آب‌خواه در نظر گرفته می‌شود. از سوی دیگر سازمان آب نیز اعلام کرده که آب استفاده شده در تولید ماهی تیلاپیا جزء آب صنعتی محسوب نمی‌شود. در این‌باره نامه نگاری هایی انجام شده تا تولید ماهی به عنوان یک کار صنعتی در نظر گرفته شود. موافقت‌هایی صورت گرفته، اما در مجموع به علت وجود بحران کم‌آبی در استان یزد این سازمان در حمایت از تولید و تکثیر ماهی مشکل دارد.
فروش ماهی تیلاپیا شرایط خاصی دارد. اخیرا در اصفهان اقداماتی در حیطه فیله کردن این ماهی انجام شده است؛ زیرا این ماهی استخوانی است و نمی‌توان به طور مستقیم آن را به دست مشتری رساند. در حال حاضر از طریق اینترنت نیز فروش صورت می‌گیرد و از همین روش سفارش دریافت می‌شود. یزد پتانسیل زیادی برای پرورش و تکثیر ماهی تیلاپیا دارد که باید از آن استفاده شود و ابزارهای نوظهور مثل اینترنت می‌تواند زمینه ساز گسترش بازارهای مجازی برای فروش ماهی در کشور و جذب مشتری شود.
* با توجه به شرایط بحران آب به نظرتان پرورش و تولید ماهی در استان یزد منطقی است؟
برخی افراد می‌گویند در شرایط بحرانی آب، پرورش ماهی کار عاقلانه‌ای نیست. در واقع آب وجود دارد ولی کم است. افرادی را می‌شناسم که حتی با وجود کمبود آب به پرورش ماهی می‌پردازند و با حداقل امکانات، نیازهای خانواده خود را تأمین می‌کنند و بر اساس ظرفیت‌های کمی که وجود دارد حداکثر بهره برداری را انجام می‌دهند.