گلستان به سبب برخورداری از شرایط اقلیمی و جغرافیایی و بهره مندی از هزاران هکتار اراضی قابل کشت و زرع از قطب های اصلی کشاورزی در کشور محسوب می شود و از گذشته های دور تاکنون تامین بخشی از اقلام راهبردی در حوزه مواد غذایی را بر عهده داشت و به طور متوسط سالانه حدود پنج میلیون تن محصول در حوزه‌های دام، زراعت، باغبانی، شیلات و آبزیان و جنگل و مرتع در این استان تولید می‌شود.
تولیدات حوزه کشاورزی در گلستان حاصل فعالیت ۲۱۴ هزار خانوار بهره بردار در این بخش معادل ۳۸ درصد اشتغال خالص استان است، این ظرفیت بالقوه استان در سال های اخیر با چالشی جدی تحت عنوان خشکسالی روبرو شده است که زندگی بسیاری از بهره برداران این بخش را تحت تاثیر قرار داده است.
به گفته کارشناسان امر کاهش نزولات جوی و برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی، باعث خسارت شدید به کشاورزان و از بین رفتن بخش قابل توجهی از محصولات آنها در نیمه اول سال جاری شده است .
استمرار این رویه در کشت پاییزه محصولات زنگ خطر جدی را برای برنامه ریزان کشور به صدا درآورده است و اگر سخاوت آسمان بیشتر نشود شرایط اقتصادی حدود نیمی از اهالی استان وخیم تر از شرایط فعلی خواهد شد و حیات کشاورزی گلستان به مخاطره خواهد افتاد.
خشکسالی هزاران هکتار اراضی را از چرخه تولید خارج کرد
در همین پیوند، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گلستان به خبرنگار ایرنا گفت که از مجموع حدود نیم میلیون هکتار اراضی زیر کشت محصولات پاییزه در این استان ۱۰۰ هزار هکتار آن به سبب خشکسالی از چرخه تولید خارج شد و سبز نمی شود.
محمدرضا عباسی افزود : عمده محصولات کشت شده در این ۱۰۰ هزار هکتار استان شامل گندم ، جو و کلزا بوده است.
وی اظهارداشت : حدود ۱۰۰ هزار هکتار دیگر هم در معرض خشک شدن قرار دارند که چشم امید کشاورزان به بارش های هفته های اخیر است و در صورت کافی نبودن بارش، خشک شدن این زمین ها به طور جدی تهدید می کند.
معاون بهبود تولیدات زراعی جهادکشاورزی گلستان یادآور شد: در وقوع خشکسالی مهمترین عنصر برای بقای کشاورزی پیش بینی و تامین آب است، یعنی باید با ارزیابی منابع آبی در دسترس و ارتقای بهره وری از آن و یا شناخت منابع آبی جدید تامین آب زراعت و باغبانی بر سایر مباحث حوزه کشاورزی در اولویت قرار بگیرد.
محمدرضا عباسی افزود: در بخش اراضی آبی عناصر مختلفی به عنوان تامین کننده های اصلی آب مورددنیاز زمین تلقی می شوند که از آن جمله می توان به چاه ها ، آب بندان ها ، سدها ، رودخانه ها و چشمه سارها اشاره کرد که در چند سال اخیر به سبب خشکسالی همه این عناصر بجز چاه کاربرد خود را از دست داده اند.
وی توضیح داد: رواناب رودها به شدت کاهش یافته ، دبی آب خروجی از چشمه سارها کمتر از نصف شده و دسترسی به منابع آب محدودتر از سنوات قبل است.
به گفته عباسی در بخش چاه های عمیق هم ، سطح ایستابی هر سال پایین تر می رود و در نتیجه کشاورزان مجبور به کف شکنی و عمق بخشیدن به چاه ها هستند که این موضوع علاوه بر آنکه بار مالی زیادی بر کشاورزان تحمیل می کند، قیمت تمام شده محصولات را افزایش و بهره وری در زراعت را کاهش می دهد.
معاون بهبود تولیدات زراعی سازمان جهاد کشاورزی خاطرنشان کرد : در بخش کشت و زرع آبی در گلستان صرفا چاه ها می توانند به کشاورزان کمک کنند که آن هم با چالش های بسیاری مواجه هستند.
وی اضافه کرد : چاه های عمیق واقع در میان دشت صرفا بر اساس سهیمه معین در فصل های بهار و تابستان می توانند آب برداشت کنند و اگر در پاییز چاه روشن و استحصال آب صورت پذیرد از سهمیه بهار و تابستان کسر می شود.
وی ادامه داد: در زمان حاضر صرفا افرادی که به سیستم های نوین آبیاری مجهز هستند می توانند از چاه های عمیق خود استفاده کنند که در مجموع کشت و کارهای پاییزه رقمی معادل ۵۰ هزار هکتار می شود.
نزولات آسمانی راه نجات وضع موجود
عباسی گفت : ۵۴۰ هزار هکتار کشت پاییزه در گلستان داریم که ۲۵۰ هزار هکتار آن دیم هستند و بقیه هم به سبب واقع شدن در مناطق پربارش تر ، چشم به نزولات آسمانی و بارش های زمستانه دارند.
معاون بهبود تولیدات زراعی جهادکشاورزی افزود: حدود ۵۰ هزار هکتار جو ، کلزا و گندم در گلستان امکان استفاده از آب چاه دارند که اگر چاه های آب آنها گرفتار مشکلاتی نظیر قطعی برق، کمبود سوخت و یا کاهش ایستابی آب نشوند می توانند از یک یا ۲ نوبت آبیاری استفاده کنند.
عباسی تصریح کرد : فارغ از دغدغه های خشکسالی ، مباحثی مانند امنیت چاه های آبی و مقوله سرقت کابل و یا ژنراتور چاه هم مزید علت شده است و رغبت کشاورزان را به روشن کردن چاه را کاهش داده است.
به گفته وی موضوع سرقت ادوات چاه در فصل پاییز به سبب خلوت تر بودن مزارع ، محتمل تر است و اگر سرقتی رخ دهد همه محصول تولیدی کشاورز هم نمی تواند جبران مافات کند.
وی اظهارداشت : منابع آبی در دسترس نقش موثری در تعیین الگوی کشت دارند به زبان ساده تر آنکه موقعی می توانیم سخن از تغییر از الگوی کشت بر زبان بیاوریم که منابع آبی مطمئنی در دسترس داشته باشیم.
خشکسالی معادلات را بهم زد
این مسوول سازمان جهاد کشاورزی گلستان گفت : در یکی دو سال اخیر خشکسالی تمام معادلات را برهم زده است ، هنگامی که از میزان آب در دسترس اطمینان خاطری نیست هرگونه برنامه ریزی را غیر ممکن کرده است، در سال جاری در بخش سویا با کاهش سطح و عملکرد، در بخش ذرت و برنج با کاهش عملکرد مواجه شده ایم.
عباسی یادآور شد : در کنار مسائل خشکسالی، برخی موارد همچون وجود ارزهای ۴۲۰۰ تومانی هم به عنوان مانعی بزرگ در اجرای الگوی کشت محسوب می شوند تا زمانی که این ارزها و رانت های ناشی از آن وجود دارد قیمت گذاری واقعی محصولات محقق نمی شوند و این موضوع سایر موارد را تحت تاثیر قرار می دهد.
به گفته وی حذف نشدن ارز ۴۲۰۰ تومانی سبب می شود قیمت برخی محصولات که آب بر هم هستند نسبت به سایر محصولات بیشتر شود و انگیزه کشاورزان برای کشت آنها افزایش یابد در حالیکه منابع آبی و شرایط اقلیمی اجازه کاشت این محصولات را نمی دهد.
بارش های موجود کافی نیست
مدیرکل هواشناسی گلستان هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت : نقشه های پیش بینی حکایت از آن دارد که در فصل زمستان بارش ما در حد طبیعی است .
نوربخش داداشی یادآور شد: با وجود آنکه طی روز های اخیر ۲ سامانه بارشی در استان فعالیت داشتند اما رقم بارش ها به حدی نبود که کفاف زراعت این استان را بدهد.
وی توضیح داد: در بخش هایی از استان تا ۳۵ میلیمتر باران به ثبت رسید اما مجموع بارش ها در اراضی زراعی شمال استان به پنج میلیمتر هم نرسید یعنی به زبان ساده تر میزان بارش ها در حد یک آبیاری حداقلی هم به کمک زراعت نیامد.
به گفته دادشی بارش‌های یکدست که رطوبت لازم را برای کشت، ایجاد کند امسال دیرتر اتفاق افتاده است و بیشترین آسیب به کشاورزان رسید.
وی در خصوص مناطق برفی گلستان تاکنون هم تصریح کرد : در سال گذشته پنج هزار کیلومتر مربع برف در گلستان وجود داشت که این رقم به کمتر از ۳۰۰ کیلومتر مربع رسیده است.
مدیرکل هواشناسی گلستان بیان کرد: در روزهای پایانی دیماه یک سامانه بارشی وارد استان می شود و انتظار داریم بخشی از نیاز آبی محصولات زراعی را تامین کند.
داداشی اظهارداشت : در ماه های بهمن و اسفند هم بارش ها به حد طبیعی می رسد و بخشی از دغدغه زارعان را برطرف می سازد.
گلستان گرفتار خشکسالی شدید
داداشی ادامه داد از نظر شاخص ها گلستان گرفتار خشکسالی شدید است و اگرچه بارش به حد طبیعی می رسد ولی افزایش دما باعث می شود ذخایره برفی ذوب شود.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان معتقد است که یکی از موضوعاتی که می تواند تاثیرات تغییر اقلیم و خشکسالی بر زراعت و باغبانی استان را کاهش دهد افزایش بهره وری از منابع آبی در دسترس است.
سید محسن کیاحسینی گفت : مالکان ۱۲ هزار هکتار از اراضی استان در صف انتظار دریافت تسهیلات کم بهره هستند و برای ۱۵ هزار هکتار برنامه ریزی شده تا سیستم های نوین آبیاری اجرا شود که تاکنون هزار و ۵۰۰ هکتار آن اجرایی شده است.
کیاحسینی تاکید کرد: سال گذشته اعتبارات این بخش به‌صورت نقد از صندوق ذخیره ارزی اختصاص می‌یافت و توانسیتم به مالکان پنج هزار و ۳۰۰ هکتار تسهیلات پرداخت کنیم اما امسال پرداخت نقدی نداریم و اعتبارات به شکل اوراق است.
کاهش ذخیره آبخوان ها
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان یادآور شد: رواناب اندازه گیری شده در ایستگاه های شاخص رودخانه های اصلی استان، بین ۹۱ درصد کاهش تا ۱۵ درصد افزایش را نسبت به آمار دوره بلند مدت نشان می دهد.
سیدمحسن حسینی اضافه کرد: ذخیره آبخوان های استان حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب (حدود ۲۰.۵ % ) کاهش را نسبت به آمار دوره بلند مدت نشان می دهد.
وی اظهارداشت: در آبخوان های کم عمق حدود ۱۹۳ میلیون مترمکعب و در آبخوان های عمیق استان حدود ۶۲ میلیون متر مکعب کاهش اتفاق رخ داده است.
استان مرزی گلستان با داشتن ۵۶۰ هزار هکتار اراضی زراعی، حدود ۴۰ هزار هکتار اراضی باغی، چهار میلیون واحد دامی، ۸۶۰ هزار هکتار مرتع، ۴۵۲ هزار هکتار جنگل و دسترسی به ۱۱۰ کیلومتر ساحل دریای خزر، سالانه حدود ۵.۵ میلیون تن انواع محصول و تولیدات زراعی، باغی و دامی را توسط افزون بر ۲۲۰ هزار بهره‌بردار که حدود ۱۵۰ هزار نفر آنها در حوزه زراعت و باغبانی فعالیت دارند، به ارزش تقریبی ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار میلیارد ریال تولید و روانه بازار مصرف داخلی و خارجی می‌کند.