بررسی های میدانی خبرنگار ایرنا از کشت و کار در شالیزارهای مازندران نشان می دهد که مهم ترین نگرانی و بحث روز کشاورزان کمبود کارگر نشاکار از یک سو و درخواست دستمزد بالا توسط نشاکاران موجود است ؛ وضعیتی که سبب شده تا شالیکاران با یک حساب سرانگشتی کشت مکانیزه را بر سنتی ترجیح دهند. مسوولان جهاد کشاورزی هم پیش بینی می کنند که امسال دستکم ۱۵۰ هزار هکتار از شالیزارهای استان به صورت مکانیزه نشاء شود. مازندران ۲۳۰ هزار شالیزاری دارد.
خزانه گیری و تهیه و تامین بوته نشای برنج مهم ترین و نخستین مرحله پس از شخم و شیار در برنجکاری است. در خزانه گیری سنتی کشاورز باید برای هر هکتار حدود ۲ هزار مترمربع از زمین شالیکاری را برای خزانه گیری به صورت ویژه کرت بندی و قطعه سازی کند. در قدم بعدی این میزان زمین باید قبل از بذر پاشی با مصرف مقداری کود و سموم عاری از آفت و علف های هرز شود. خرید میله گرد و پلاستیک برای پوشش خزانه نیز از دیگر هزینه های خزانه گیری سنتی است. خزانه ها پس از بذرپاشی هم باید به مدت ۴۵ تا ۵۰ روز به صورت مرتب و با حساسیت در شرایط مختلف آب و هوایی مدیریت شود. بوته های نشاء پس از آماده شدن هم باید با پرداخت دستمزد ویژه که معمولا ۲۰ درصد بیشتر از نشاکاری است توسط کارگران از خزانه به زمین اصلی انتقال یابد. در مرحله بعد هم برای نشاء هر هکتار شالیزار باید ۱۵ کارگر حرفه ای نشاکار به کار گرفته شوند.
این در حالی است که در کشت مکانیزه کشاورز هیچ یک از این هزینه ها را پرداخت نمی کند بلکه بوته های نشاء در فضای کمتر از ۲۰ متر مربع به صورت سربسته که گرمخانه نام دارد در بازه زمانی کمتر از ۲۱ روز عمل آوری می شود و سپس در سینی های آماده برای نشاء به مزرعه انتقال می یابد. در کشت مکانیزه صفر تا صد کار طی قراردادی به بانک نشاء واگذار می شود و کشاورز فقط اقدام به شخم و شیار و آماده سازی زمین خود می کند و فرایند خرانه گیری ، عمل آوری بوته نشاء و کاشت آن بر عهده بانک نشاء است.
اگر چه تنها کاری که کشاورزان در کشت مکانیزه انجام می دهند این است که با بانک های نشاء جهت تامین نیازشان قرارداد می بندند ، ولی کم بودن تعداد بانک های نشاء از یک سو و تقاضای زیاد کشاورزان به خاطر دغدغه کمبود کارگر نشاکار و یا افزایش دستمزدشان سبب شده است تا امسال بانک های نشاء برای هر هکتار ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان با کشاورزان قرارداد ببندند ؛ رقمی که اگر چه نسبت به سال گذشته در هر هکتار ۲ تا سه میلیون تومان بیشتر شده است اما در محاسبه کشاورزان نسبت به نشای سنتی این رقم تقریبا برابر اما به مراتب کم دغدغه تر است.
مهم ترین و اصلی ترین عامل گسترش و استقبال به نشاء مکانیزه علاوه بر مزیت افزایش حدود ۱۵ تا ۲۰ درصدی میزان تولید ،کمبود و دغدغه تامین کارگران نشاکار و دستمزدهای به گفته کشاورزان غیر متعارفی است که معمولا در روزهای مختلف اردیبشهت ماه که پیک نشاکاری در استان است ، کارگران حرفه ای طلب می کنند و کشاورز بناچار با توجه به آماده بودن زمین برای نشا کاری باید مبلغ پیشنهادی را بپردازد.
دستمزد روزانه هر کارگر حرفه ای نشاکار پارسال در خزانه برای انتقال بوته های نشاء ۷۰۰ هزار تومان و برای نشا کاری نیز تا ۶۰۰ هزمان تومان بود. به عبارتی سال گذشته برای هر هکتار با احتساب هزینه های خزانه گیری و انجام نشاکاری سنتی توسط ۱۵ کارگر حدود ۱۱ میلیون تومان هزینه می شد که اگر امسال ۲۰ درصد هزینه را بالاتر در نظر بگیریم به ۱۳ تا ۱۴میلیون تومان افزایش می یابد.
اگر چه هزینه‌های بانک نشاء برای سال زراعی جاری افزایش ۲۵ تا ۳۰ درصدی نسبت به سال گذشته دارد و برای هر هکتار ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان می رسد ، اما خطرات و هزینه های خزانه گیری به روش سنتی و تجربه پرداخت هر نشاکار تا ۶۰۰ هزار تومان در سال گذشته سبب شد تا امسال بیشتر شالیکاران بدون توجه به مبلغ قرار داد به کشت مکانیزه روی بیاورند.
کمبود بانک نشاء و سینی‌های جایگزین
کشت مکانیزه برنج نیازمند در اختیار داشتن نشاء یکدست از لحاظ ارتفاع ریشه و ساقه است تا ماشین نشاکار بتواندآن را در شالیزار بکارد. عمل آوری اینگونه نشاء عمدتا در بانک های نشاء امکان پذیر است و نشایی که در خزانه گیری سنتی به دست می آید نمی تواند برای کشت مکانیزه مناسب باشد. اگرچه تعداد بانک های نشا به نسبت ۲۱۵ تا ۲۲۰ هزار هکتار شالیزاری که هر سال زیر کشت می رود حدود ۳۰ درصد کمتر است ، اما تعداد ماشین های نشاکار طی سه سال گذشته به وفور وارد استان شد.به عبارتی اگر بوته نشا به اندازه زمین های شالیزاری استان در بانک های نشاء تولید شود ، دستگاه نشاکار در استان وجود دارد.هر دستگاه نشا کار به نسبت چها تا ۶ ردیفه در روز ۲ تا سه هکتار را نشا کاری می کند؛ سطحی که در نشاکاری سنتی به حدود ۵۰ کارگر نیاز دارد.
طبق آمار رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران حدود ۲۰۰ واحد بانک نشاء در استان فعال است که هر یک ظرفیت تولید بوته نشاء ۴۰۰ تا ۶۰۰ هکتار را دارند. اگر به طور متوسط هر بانک نشاء بتواند برای ۵۰۰ هکتار شالیزاری بوته نشاء تامین کند برابر با ۱۰۰ هزار هکتار می شود ، اما امسال نیز همانند سال گذشته شمار زیادی از شالیکاران با خرید سینی نشاء خودشان با ایجاد بانک نشاء موقتی نشای مکانیزه را در دستور کار قرار دادند.
بررسی ها نشان می دهد که به رغم افزایش قابل توجه مبلغ قرارداد بانک های نشا ،اما کشاورزان گلایه و اعتراضی نسبت به مالکان بانک نشا ندارند ، چراکه پیش بینی می کنند که این رقم را درمقایسه با مشکلات خزانه گیری سنتی و تهدیدات ناشی از شرایط آب و هوایی و از همه مهمتر کمبود و افزایش دستمزد نشاکاران در سال زراعی اگر کمتر نباشد ،حداقل برابر است.
یکی از شالیکاران بخش لاله آباد بابل مبلغ قرارداد کشت مکانیزه برنج را امسال بالا توصیف کرد اما در عین حال گفت: اگرچه تامین و پرداخت این مبلغ به دلیل کمبود نقدینگی کشاورزان سخت است ،اما محاسبه هزینه های خزانه گیری سنتی همراه با خطرات آب و هوایی برای عمل آوری و از همه مهم تر دغدغه کمبود کارگر نشاکار و احتمال افزایش دستمزدشان نسبت به سال گذشته سبب می شود تا تن به کشت مکانیزه بدهیم.
سید رحمان حسینی با بیان این که خزانه گیری مهم ترین مرحله از کشت و کار برنج است و اگر بوته شالی سالم تولید شود، دغدغه ای برای تولید وجود نخواهد داشت ، افزود : امسال به دلیل شرایط آب و هوایی تقریبا سردی که البته هواشناسی نیز پیش بینی کرده بود، بسیاری از خزانه های سنتی دچار مشکل رشد شده است.
وی با بیان این که پیک نشا کاری امسال مصادف با ایام ماه رمضان است و پیش بینی کمبود کارگر نشاکار و افزایش دستمزد در سال جاری با توجه به قیمت بالای برنج اصلا دور از ذهن نیست ،توضیح داد: برای نشا کاری سنتی در یک هکتار علاوه بر هزینه خزانه گیری و دغدغه های شرایط آب و هوایی نیاز به ۱۵ نفر نشاکار است که اگر دستمزد ۷۰۰ هزار تومان برای هر نفر را در نظر بگیریم باید حدود ۱۲ میلیون تومان همراه با سه وعده غذای صبحانه ،ناهار و عصرانه پرداخت شود.
این کشاورز برنجکار گفت : از آن جایی که من ۲ ماه پیش یعنی بهمن ماه سال گذشته قرار دادکشت مکانیزه را با بانک نشا بستم ، در هر هکتار ۱۰ میلیون تومان بوده است اما این رقم در آخرین هفته سال گذشته و اکنون به ۱۲ تا ۱۳میلیون تومان رسیده است.
یک شالیکار آملی نیز با اظهار این که افزایش قیمت برنج هزینه کشت و کار شالی را در سال زراعی بیشتر کرده است، گفت: کارمزد شخم و شیار هر هکتار از ۷۰۰ هزار تومان سال گذشته امسال به یک میلیون تومان رسیده است و با توجه به این که برای آب تخت و آماده سازی زمین باید در چهار مرحله شخم و شیار انجام شود ، تنها هزینه همین کار چهار میلیون تومان می شود.
رجبعلی سلمان تبار به قیمت هر کیلو گرم بذر اصلا شده طارم هاشمی تا ۷۰ هزار تومان اشاره کرد و افزود: من محصول برنج سفید درجه یک سال گذشته خود را هر کیلوگرم ۴۰ هزار تومان فروختم ، اما اکنون بذر آن ۷۰ هزار تومان قیمت دارد و این فقط به دلیل افزایش قیمت برنج است.
وی قیمت هر کیلو پلاستیک برای پوشش خزانه برنج را ۴۵هزار تومان اعلام کرد و بیان داشت : این رقم نسبت به سال گذشته در هر کیلو ۱۵ هزار تومان بیشتر شده است. قیمت هر لیتر علف سوز که البته هنوز آن را خریداری نکردم به حدود ۳۰۰هزار تومان رسید و برای هر هکتار باید سه لیتر سم علف سوز برابر با ۹۰۰هزار تومان پرداخت کنیم.
افزایش کشت مکانیزه برنج تا ۱۵۰ هزار هکتار
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران ضمن تایید استقبال شالیکاران به نشاء مکانیزه در سال زراعی جاری گفت : تقاضای کشت مکانیزه برنج از حدود ۵۰ هزار هکتار سال ۹۸ به دلیل کمبود جدی کارگر ناشی از محدودیت های جا به جایی و به کارگیری کارگر نشاکار، با صد درصد افزایش به ۱۰۰ هزار هکتار در سال ۹۹ رسید. سال گذشته نیز سطح کشت مکانیزه به ۱۲۰ هزار هکتار رسید و با توجه به بررسی های میدانی و گزارش مستندی که کارشناسان خدمات کشاورزی استان ارائه دادند ، استقبال کشاورزان به کشت مکانیزه در سال زراعی جاری نیز بیشتر از سال قبل است و پیش بینی می شود به بیش از ۱۵۰ هزار هکتار برسد.
خلیل حقیقی با بیان این که استقبال کشاورزان به کشت مکانیزه سبب شد تا تعداد واحد های بانک نشاء در استان مازندران به ۲۰۰ واحد در سال زراعی جاری برسد، افزود: این واحد ها با تمام ظرفیت یعنی تامین بوته نشاء ۳۰۰ تا ۵۰۰ هکتار شالیزاری را قرار داد منعقد کردند که تا ۱۰۰ هزار هکتار را تحت پوشش قراتر می دهند ، اما با توجه به ۱۲ ساله شدن ایجاد بانک نشا ، بیشتر کشاورزان با خرید سینی نشاء خودشان اقدام به عمل آوری بوته نشا می کنند که این اقدام امسال با استقبال بیشتر کشاورازن رو به رور شد.
وی با توضیح این که دستگاه نشاکار در استان به اندازه کافی وجود دارد و اصلا کمبودی در موجودی دستگاه نشا کار نداریم، بیان داشت: اگر بوته نشا مکانیزه در سینی های مخصوص عمل آوری شود ، به راحتی می توان نشا مکانیزه را انجام داد.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران با بیان این که نخستین نشا مکانیزه برنج مازندران هفته گذشته به صورت رسمی در آمل با حضور معاون وزیر جهاد ،استاندار مازندران آغاز شد، گفت که امسال ۲۱۵ هزار هکتار سطح زیر کشت برنج می رود که طبق بررسی های انجام شده پیش بینی می شود تا ۱۵۰ هزار هکتار از شالیزارهای استان به صورت مکانیزه نشاء شوند که در صورت تحقق ۱۵ درصد بیشتر از سال قبل است.
حقیقی بیشترین هزینه در کشت برنج را مربوط به دستمزد کارگری دانست و افزود : شالیکاران هر ساله به دلیل کمبود کارگر نشاکار با افزایش چشمگیر درخواست دستمزد نشاکاری مواجه می شوند و این مشکل با شیوع کرونا و بدتر شدن وضعیت اقتصادی ناشی از نرخ تورم طی سه سال گذشته و از طرفی مصادف شدن با ماه مبارک رمضان تشدید شده است و پیش بینی می شود که امسال نیز نرخ دستمزد اصلا روی قاعده خاصی نباشد بویژه این که پارسال شالیکاران برای هر کارگر برای کار در خزانه تا ۷۰۰ هزار تومان و برای نشا کاری نیز ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان دستمزد پرداخت کردند.
در حال حاضر کشاورزان مازندران سخت مشغول آماده سازی و آب تخت کردن شالیزاری ها هستند و طبق آمار رسمی حدود ۸۰ درصد زمین های شالیکاری استان شخم و شیار شده است ، البته در حوزه آبریز ۱۱۰ هزار هکتاری زمین های شالیزاری دشت هراز واقع در شهرستان های آمل ، بابل ، فریدونکنار ، بابلسر و محمود آباد در آستانه انجام نشا قرار دارند و حتی به صورت غیر رسمی چند تن از کشاورزان بخش لاله آباد بابل نشاکاری سنتی را انجام دادند.
استان مازندران بنابر آمارهای رسمی ۲۳۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری دارد که به طور متوسط حدود یک میلیون تن محصول از آن برداشت می شود.