سالهاست برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی برای کاهش وابستگی به واردات روغن مطرح است اما نتیجه ای حاصل نشده و همچنان حدود 90 درصد نیاز کشور به روغن از طریق واردات تامین می‌شود و سوال این است آیا راهی برای افزایش ضریب خود اتکایی و کاهش واردات وجود ندارد؟
طی این سال‌ها تاکید وزارت جهاد کشاورزی بر افزایش تولید در کشور بوده اما به دلایل مختلفی نتیجه رضایتبخشی حاصل نشده است اما اگر کاهش وابستگی را از زاویه جدید بررسی کنیم یعنی سرانه مصرف روغن در کشور را که نسبت به میانگین جهانی بسیار بالاتر است را کاهش دهیم اتفاق جدیدی رخ خواهد داد که نیمی از راه خودکفایی را برایمان هموار خواهد کرد.
مصرف زیاد روغن برای سلامتی مضر است و باعث مسدود شدن رگ ها و بیماری های قلبی و عروقی می شود به همین دلیل کشورها تلاش می‌کنند که مصرف را روز به روز کمتر کنند با این حال میانگین مصرف روغن در کشور ما 9 کیلوگرم بیشتر از دنیا است؛ نیاز کشور به روغن سالانه 1.5 میلیون تن است و حذف این میزان مصرف اضافه به تنهایی واردات را 765 هزار تن کاهش خواهد داد.
* ایرانی‌ها 9 کیلوگرم بیشتر از متوسط دنیا روغن مصرف می‌کنند
در این‌باره، علیرضا مهاجر معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی، به خبرنگار فارس می‌گوید: سرانه مصرف روغن خوراکی در ایران برای هر فرد ۲۱ کیلوگرم در سال است در حالی که سرانه جهانی مصرف این ماده خوراکی ۱۲ کیلوگرم است.
وی گفت: برای کاهش مصرف روغن خوراکی در کشور باید آموزش عمومی شکل گیرد و لازم است رسانه ها در این زمینه پیشقدم شوند تا مردم متقاعد شوند و مصرف روغن نباتی را کمتر کنند.
معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی روند رو به افزایش مصرف روغن خوراکی را در کشور نگران کننده خواند و افزود: باید دستگاه‌های فرهنگی و رسانه ای کشور روی ضرورت کاهش مصرف روغن خوراکی برنامه ریزی کنند.
بنابراین گزارش نیاز سالانه کشور به واردات روغن نباتی 1.5 میلیون تن است و اگر میزان مصرف خانوارهای ایرانی متناسب با استاندارد جهانی شود سهم بسزایی در جبران کاستی‌ها خواهد داشت.
تصور کنید که اگر 85 میلیون جمعیت کشور 9 کیلو مصرف روغن را کاهش دهند و به اندازه دنیا مصرف کنند سالانه 765 هزار تن واردات روغن کاهش می‌یابد این یعنی 50 درصد خودکفایی این محصول اساسی با همین روش طی خواهد شد.
* فرهنگ سازی برای کاهش مصرف روغن در کشور
بنابراین گزارش مسیر خودکفایی روغن باید در دو وجه انجام شود ابتدا با فرهنگ سازی بین مردم مصرف این ماده نه چندان مفید را که ضررهای آن هم کم نیست، کاهش دهیم و بعد برنامه های افزایش تولید را ادامه دهیم هر کدام از این موارد 50 درصد در قطع وابستگی نقش دارند.
در این‌باره، سعدالله منصوری، مجری طرح خودکفایی دانه‌های روغنی وزارت جهاد، به تاثیر کاهش مصرف در افزایش ضریب خود اتکایی دانه های روغنی اشاره می کند و در عین حال سیاست‌های حمایتی از واردات دانه‌های روغنی در گذشته را عاملی برای مصرف بالاتر از میانگین مصرف استاندارد جهانی در روغن نباتی می‌داند.
* ارز 4200 تومانی سرانه مصرف روغن را بالا برده بود
به گفته مجری طرح خودکفایی دانه‌های روغنی، سیاست حمایت از واردات که بارزترین آن در اختصاص ارز 4200 تومانی بود باعث شد مصرف خانوارهای ایرانی بالاتر رود در حالی که استاندارد جهانی حتی در کشور‌هایی که به خودکفایی در تولید روغن نباتی رسیده اند ۱۲ کیلوگرم است.
منصوری می‌گوید: اگر همین میزان مصرف غیر استاندارد خانوارهای ایرانی به استاندارد جهانی یعنی ۱۲ کیلوگرم برسد بسیاری از کاستی‌ها جبران می‌شود.
* ارز 4200 تومانی عامل شکست طرح‌های خودکفایی وشکل‌گیری مافیا
کارشناسان معتقدند اختصاص ارز 4200 تومانی در سالهای اخیر برای واردات دانه های روغنی عاملی برای شکست طرح‌های خودکفایی روغن بوده است، در خوش بینانه‌ترین حالت 200 هزار تن روغن در کشور تولید می‌شود و بقیه 1.5 میلیون تن نیاز کشور به این کالای اساسی وارد می‌شود.
ارز 4200 تومانی طی سال‌ها سود سرشاری برای واردکنندگان این محصولات داشت و مافیاهایی تشکیل شده بود که به دولت‌ها اجازه استفاده از ظرفیت‌های داخلی را نمی‌داد‌ند، این ظرفیت‌ها هم در بخش صنایع و هم در بخش تولید بود، شنیده شده بود همین مافیا در برنامه‌های تولید وزارت جهاد در دانه‌های روغنی نظیر سویا، کلزا و غیره دخالت می‌کردند.
نیمی از ظرفیت‌های بخش صنعت روغن برای روغن کشی و تبدیل به روغن و کنجاله که در صنعت دامداری استفاده می‌شود معطل است.
دانه روغنی پس از اینکه روغن آن استحصال می شود تفاله آن به عنوان یک خوراک دام مغذی در دامداری ها استفاده می‌شود.
کشور در تامین خوراک دام هم بیش از 70 درصد وابسته به واردات است بنابراین هر اندازه بتوان وابستگی به واردات دانه‌های روغنی را کم کنیم در دو وجه به نفع اقتصاد کشور خواهد بود.
*روغن و خوراک دام عمده ترین محصول وارداتی
بر اساس آمار گمرک در سال ۹۹ بیش از ۲۳ میلیون و ۱۰۷ هزار تن کالای اساسی به ارزش ۱۲ میلیارد و ۲۹ میلیون دلار از گمرک ترخیص شده که خوراک دام و طیور با بیش از ۱۳ میلیون و ۴۳۸ هزار تن، ۵۸ درصد وزن کل کالاهای اساسی ترخیص شده از گمرکات را به خود اختصاص داد.
در سال گذشته به ارزش یک میلیارد و ۲۴۹ میلیون و ۷۳۹ هزار و ۷۶۴ دلار روغن خوراکی، نیمه جامد، مایع و خام از گمرکات کشور ترخیص شد.
بنابراین در دنیایی که غذا به عنوان یک ابزار تهدید از سوی کشورها اعمال می شود و شرایط جهانی به‌ویژه در سالهای اخیر از کرونا و خشکسالی گرفته تا جنگ روسیه و اوکراین به حدی تغییر کرده که کشورها امنیت غذایی را در اولویت اول قرار داده اند، برنامه عذایی ما هم باید تغییر کند.
کشورها تا می‌توانند با روشهای مختلف از قبیل یارانه دهی به بخش کشاورزی و یا تغییر سیاست‌های صادرات و واردات تامین تولید خود را افزایش می‌دهند و در دیگر سو تا جایی که می توانند انبارهای خود را ذخیره می‌کنند به طوری که چین نیمی از گندم صادراتی جهان را در انبارهای خود ذخیره کرده است.
در چنین شرایطی برنامه‌های ما هم باید مطابق با این تغییرات، عوض شود، کاهش مصرف روغن سلامت جامعه را ارتقا می‌دهد، در گام نخست و مشخصا برای افزایش ضریب خود‌اتکایی در دانه روغنی فرهنگ‌سازی کاهش مصرف و افزایش تولید باید توامان ادامه یابد، حذف ارز 4200 تومانی هم که در دولت سیزدهم انجام شده این مسیر را هموارتر خواهد کرد.