شیوه تولید در بخش کشاورزی سال‌ها است بر یک پایه بوده و تغییری در روند تولید محصولات شاهد نیستیم؛ این در حالی است که کشاورزی جهان چند دوره فناوری را تجربه کرده است. امروز موضوع استفاده از هوش مصنوعی در حوزه تولید محصولات کشاورزی مطرح است در حالی که بهره بردار ما همچنان با ابزار اولیه تولید در حال فعالیت است. چطور می‌توان کشاورزی را از پوسته سنتی آن خارج کرد؟
ضرورت پوست اندازی
عبداله فاتحی، قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غرب کشور درباره چگونگی پوست اندازی بخش کشاورزی به مهر گفت: راه طولانی برای تحقق این امر در پیش داریم. ضرورت دارد سطح دانش و سطح فرهنگی بهره برداران ارتقا پیدا کند چراکه آب‌های در دسترس کشور محدود بوده و با دشواری مدیریت می‌شود تا به مزارع برسد.
وی افزود: در طرح‌های کلان آبی کشور وزارت جهاد کشاورزی در حال آماده کردن زیرساخت‌های مورد نیاز این پوست اندازی است؛ اینکه بتوانیم با کمترین مصرف آب بیشترین بهره برداری را در بخش کشاورزی داشته باشیم.
وی ادامه داد: مدیریت آب‌های روان یکی از اهداف ارزشمند حاکمیت بوده که در این راستا دو ابر پروژه از حدود ۱۰ سال قبل تعریف شده است. یکی از آنها طرح ۵۵۰ هزار هکتاری استان خوزستان و ایلام است که فاز اول آن یعنی ۲۹۵ هزار هکتار به اتمام رسیده و اجرای فاز دوم هم در حال پیگیری است.
وی اظهار کرد: نتیجه این امر افزایش ۲ میلیون تن کشت گندم در سال در دو استان خوزستان و ایلام بود.
قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غرب کشور درباره مزیت‌های این دو ابر پروژه عنوان کرد: افزایش بهره‌وری در تولید موجب افزایش درآمد بهره برداران می‌شود و معیشت آنها بهبود پیدا می‌کند. هنگامی که درآمد کشاورز افزایش پیدا کند نه تنها روستاییان مهاجرت نمی‌کنند بلکه مهاجرت معکوس رخ می‌دهد. به این ترتیب شاهد ثبات خوبی در مرزهای کشور خواهیم بود.
فاتحی اضافه کرد: بهبود کیفیت تولید موضوع دیگری است که تأمین کننده منافع ملی و سلامت جامعه است. در ادامه الگوی کشت در اختیار کشاورزان این مناطق قرار می‌گیرد، آموزش‌های لازم داده می‌شود و تشکل‌ها در قالب تعاونی‌ها تشکیل شده تا بتوانند بهره برداری خوبی داشته باشند.
ابر پروژه‌ها و آبیاری صنعتی
فاتحی با بیان اینکه ۶ استان دیگر در ابر پروژه دوم برای مدیریت آب‌های روان و بهبود کشاورزی مربوط به استان‌های اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه و ایلام قرار دارند، گفت: حدود ۲۹۰ هزار هکتار تحت پوشش این طرح کلان کشوری بوده که به طور قطع منجر به افزایش تولید در سطح و تیراژ محصولات کشاورزی می‌شود. به عنوان مثال اگر امروز در یک هکتار یک تن محصول برداشت می‌شود این عدد با آبیاری هدایت شده در این پروژه‌ها و آبیاری صنعتی ۵ برابر می‌شود؛ ضمن اینکه درآمد تولید ناخالص ملی هم افزایش پیدا کرده و در ادامه به بهبود زنجیره تولید در صنایع پایین دستی مانند خوراک دام و… کمک می‌کند.
وی اضافه کرد: مدیریت آب و افزایش تولید توسعه دامپروری را در پی داشته و از دیگر مزایای آن افزایش جمعیت در روستاها است.
قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غرب کشور در پاسخ به این پرسش که آیا با مدیریت آب‌های روان قرار است از کشاورزی سنتی به صنعتی حرکت کنیم، تاکید کرد: به طور قطع پاسخ مثبت است. در منطقه شمال و شمال غرب کشور و برای استان اردبیل حدود ۱۲۰۰ دستگاه آبیاری فشار دوار تأمین شده که در بین کشورهای همسایه چنین آماری را شاهد نیستیم.
این مقام مسؤول دولتی تصریح کرد: این آمار از نصب سنتر پیوت ها (آبفشان دوار) فقط مربوط به یک استان بوده و در سایر استان‌ها مانند خوزستان این عدد بزرگ‌تر است. با این زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی در حال رفتن به سوی کشاورزی پیشرفته هستیم.
مناقشه آبی بین دو وزارتخانه
در حال حاضر دو استان خراسان و سیستان و بلوچستان مشکل آب جدی است. چه پروژه‌هایی برای این مناطق تعریف شده است؟ فاتحی در پاسخ به این پرسش عنوان کرد: در استان سیستان و بلوچستان سال‌های قبل طرحی اجرا شد و آب دریای عمان به شمال استان منتقل شد؛ بنابراین طرح‌های موفق در این راستا اجرا شده اما چنین پروژه‌هایی محدود بوده است.
وی اظهار کرد: یکی از برنامه‌ها در این استان پی‌ریزی و اجرا یک ابر پروژه است. مطالعات در حوزه آب و خاک در حال انجام است و در ادامه، در برنامه الگوی کشت که وزارت جهاد کشاورزی ارائه می‌دهد امیدواریم بتوانیم بستر پوست اندازی کشاورزی سنتی این مناطق را رقم بزنیم.
قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غرب کشور با اشاره به استان‌های شمال شرقی کشور گفت: خراسان شمالی، جنوبی و رضوی در گذشته قطب کشاورزی و دامپروری ایران بودند که به علت عدم رعایت الگوی کشت و بهره برداری از آب دچار کمبود منابع آبی شدند که در ادامه هم به شرایط خشکسالی کشور برخورد کردیم. مطالعات در این منطقه هم در حال پیگیری است تا پروژه شمال و شمال غرب کشور در این استان‌ها نیز اجرا شود؛ علاوه بر اینکه در ۳ استان شمالی کشور در نظر داریم ابر پروژه‌ها جداگانه تعریف و اجرا کنیم.
وی درباره زمان اجرای این پروژه‌ها گفت: مطالعات اولیه انجام شده و اگر وزارت نیرو با وزارت جهاد کشاورزی همکاری کند می‌توان این پروژه‌ها را در زمان کوتاه‌تری به مرحله اجرا رساند. به عنوان مثال در ابر پروژه طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غرب کشور وزارت نیرو باید در شبکه اصلی آب را به وزارت جهاد تحویل دهد و وزارت جهاد کشاورزی در ادامه از طریق کانال و لوله‌های فرعی به روش‌های مختلف این آب را سر مزارع برساند. وی با بیان اینکه در بخشی از مناطق آب از شبکه اصلی به وزارت جهاد کشاورزی تحویل نشده است، گفت: در ابر پروژه دوم در بخشی از مناطق، هنوز آب از شبکه اصلی به وزارت جهاد کشاورزی تحویل نشده داده نشده است در حالی که می‌توان به برخی از اراضی مستعد کشاورزی آبرسانی کرد.
فاتحی ادامه داد: مشکل مشترک بسیاری از پروژه‌ها این است که وزارت جهاد کشاورزی جلوتر از وزارت نیرو بوده و شبکه فرعی اجرا شده اما آب آن از سوی شبکه اصلی تأمین نشده است؛ در نتیجه این تأسیسات پوسیده شده یا مورد سرقت قرار می‌گیرند.
این مقام دولتی اظهار کرد: این امر هزینه‌های مضاعفی به اقتصاد تحمیل می‌کند. امسال طی توافقی که بین وزرا نیرو و جهاد کشاورزی انجام شد، قرار است در بخش‌هایی که وزارت نیرو تعهد می‌دهد که آب تحویل می‌دهد پروژه‌ها را تکمیل و تحویل دهیم.
تشکیل شورای عالی آب
در ادامه معاون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از تصویب تشکیل شورای عالی آب، منابع طبیعی و آبخیزداری در کمیسیون زیربنایی دولت در راستای تبدیل حکمرانی سرزمین به مدیریت جامع سرزمین خبر داد و گفت: با پیشنهاد سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، سرانجام پس از چند جلسه سنگین تخصصی، قرار شد وظایف شورای عالی آب در وزارت نیرو به شورای عالی آب، منابع طبیعی و آبخیزداری برای استفاده بهینه از آب، برخورداری از حوزه آبخیز سالم و مدیریت جامع سرزمین اضافه شود و در نهایت این پیشنهاد با اجماع کامل اعضای کمیسیون زیربنایی صنعت و محیط زیست دولت به تصویب رسید.
به گفته حسن وحید با تشکیل این شورا در واقع مدیریت آب، چند بعدی و با هماهنگی نهادهای ذی‌ربط دولتی انجام می‌شود. در لایحه آبخیزداری و منابع طبیعی که به دولت ارسال شد در ماده (۳) آن اعلام کردیم اگر بخواهیم مدیریت جامع سرزمین در حوزه آبخیز انجام و تمام مولفه‌ها در حوزه آبخیز به صورت واحد و هماهنگ مدیریت شود، ضروری است شورای عالی منابع آبخیزداری و منابع طبیعی در حوزه آبخیز تشکیل شود.
وی ادامه داد: حدود ۱۰۰ درصد مدیریت حوزه آبخیز در اختیار وزارت جهاد کشاورزی است که می‌تواند در زمینه پایداری، شاخص‌های سلامت حوزه آبخیز و کارکردهای مختلفی در این حوزه بر مباحث مربوط به آب، ریزگردها، الگوی کشت، پایداری اراضی و فرسایش تأثیرگذار باشد.
معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، گفت: استحصال منابع آب در حوزه آبخیز انجام می‌شود و از این رو اگر استحصال و مدیریت خوبی نداشته باشیم، موجب بروز سیلاب و فرسایش خاک خواهد شد. امیدوارم در قالب سند حوزه آبخیز و با مشارکت تمام دست‌اندرکاران حوزه آبخیز، به سمت تولید آب سالم، الگوی کشت، توسعه و پایداری حوزه آبخیز حرکت کنیم.