درسند ملی امنیت غذایی کشور ۲۲۱ اقدام برای وزارت جهاد کشاورزی در نظر گرفته شده است که در حوزه آب کشاورزی، افزایش بهره‌وری آب و راندمان آبیاری، کاهش کل مصرف آب کشاورزی و افزایش میزان برخورداری از سامانه‌های نوین آبیاری از جمله تکالیفی است که برعهده این معاونت است. براین اساس در سند ملی امنیت غذایی، اجرای سالانه ۵۰۰ هزار هکتار سامانه‌های نوین آبیاری، افزایش بهره‌وری آب از ۱.۳۹ به ۲.۶ کیلوگرم ماده خشک بر مترمکعب، افزایش راندمان آبیاری از ۴۵ درصد به ۶۰ درصد، کاهش کل آب مصرفی در بخش کشاورزی از ۸۱ میلیارد مترمکعب به ۵۱ میلیارد مترمکعب به عنوان تکلیف وزارت جهاد کشاورزی تا پایان سال ۱۴۱۱ آمده است.
بنابر آمار اعلامی وزارت نیرو، بخش کشاورزی با مصرف سالانه ۸۰ میلیارد متر مکعب آب بزرگترین مصرف کننده آب در کشور است، درحالیکه معاونت آب و خاک وزارت جهاد این رقم را قبول ندارد و حداکثر مصرف را ۷۰ میلیارد مترمکعب اعلام می کند، بدین منظور همواره بر تحویل آب حجمی تاکید دارد.
با توجه به تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی و هدفگذاری کاهش ۱۸ میلیارد متر مکعب آب در برنامه هفتم، اجرای سامانه های نوین آبیاری تا حدودی می تواند مرهم این بحران باشد که انتظار می رود طبق قانون ۸۵ درصد یارانه بلاعوض در اختیار بهره برداران قرار بگیرد.
در همین راستا صفدر نیازی معاونت آب و خاک وزارت جهاد گفت: در برنامه هفتم مقرر شده در راستای تداوم اجرای سیستم آبیاری نوین سالانه ۲۰۰ هزار هکتار سامانه‌های آبیاری تحت فشار و ۱۵۰ هزار هکتار آبیاری زیر سطحی در کشور اجرا شود.
نیازی ادامه داد: کل اراضی آبی کشورحدود هشت میلیون هکتار بوده که در جهت افزایش بهره‌وری آب و مدیریت مصرف آن تاکنون سه میلیون هکتار آن مجهز به سامانه نوین آبیاری شده است.
معاون وزیر جهاد گفت: اجرای طرح سیستم آبیاری نوین یکی از اقدامات بسیار مهم برای مقابله با بحران کاهش منابع آبی کشور است و به عبارتی اجرای اقداماتی نظیر تجهیز و نوسازی شبکه‌های آبرسانی و تأمین آب و تکمیل شبکه آبیاری راهکاری مهم برای کاهش این بحران است.
فریبرز عباسی مجری طرح سامانه های نوین آبیاری گفت: امسال ۲ هزارمیلیارتومان اعتبار برای سامانه های نوین آبیاری داریم که از ابتدای سال تاکنون ۷ هزارهکتار توسعه انواع سامانه ها را در کشور داشتیم. درحالیکه اعتباری تخصیص نیافته است و این سطح توسعه سامانه از طریق مشارکت مردم و سایر ظرفیت ها همچون ستاد فرمان امام و بنیاد برکت بوده است.
به گفته او، با تخصیص ۲ همت اعتبار سازمان برنامه تا پایان سال توسعه سامانه ها در بیش از ۴۰ هزارهکتار اجرا می شود. همچنین در برنامه هفتم، سالانه ۲۰۰ هزارهکتار به انواع سامانه های نوین آبیاری به شرط تامین اعتبار تجهیز خواهند شد که براساس برآوردهای صورت گرفته در برنامه هفتم ۳۰ همت اعتبار باید تخصیص داده شود.
قابلیت اجرای سامانه های نوین آبیاری در ۲.۵ میلیون هکتار اراضی آبی وجود دارد
عباسی با بیان اینکه تاکنون ۲.۵ میلیون هکتار از اراضی آبی به انواع سامانه ها تجهیز شدند، افزود: ۲.۵ میلیون هکتار تجهیز سامانه ها با اعتبارات دولتی و مشارکت مردم بوده است و علاوه بر آن ۵۰۰ هزارهکتار دیگر با استفاده از اعتبارات مردم به سامانه ها تجهیز شدند که براین اساس در مجموع ۳ میلیون هکتار با اعتبار دولتی و مردم به انواع سامانه های نوین آبیاری مجهز شدند.
مجری طرح توسعه سامانه های نوین آبیاری ادامه داد: با توجه به پتانسیل و ظرفیت کشور به لحاظ فنی و زیرساختی در سطح ۲ تا ۲.۵ میلیون هکتار اراضی قابلیت اجرای سامانه های نوین آبیاری وجود دارد که به شرط تامین اعتبار دولت، این سطح به سامانه ها تجهیز خواهد شد چراکه مردم پای کار هستند و در این خصوص مشکلی نداریم.
او با بیان اینکه پرداخت یارانه ۸۵ درصد کمک های بلاعوض دولت همچنان پابرجاست، افزود: در برنامه هفتم ۸۵ درصد یارانه بلاعوض برای اجرای سامانه های نوین آبیاری تصویب شده است و براین اساس آورده کشاورزان بسته به روش آبیاری از ۷ میلیون تومان تا ۳۰ میلیون تومان به ازای اجرای هرهکتار سامانه های نوین خواهد بود. گفتنی است روش های با راندمان بالا روش های موضعی و ماشین های آبیاری هستند، اما گاها ممکن است مشاور، روش های کم فشار را برای مزرعه یا باغ طراحی کند.
عباسی در واکنش به آمار وزارت نیرو مبنی بر مصرف سالانه ۸۰ تا ۸۵ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی افزود: براساس ارزیابی متعدد روش های علمی و میدانی حدود ۷۰ درصد معادل ۷۰ میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر در بخش کشاورزی مصرف می شود و مابقی در بخش های شرب، صنعت و محیط زیست مورد استفاده قرار می گیرد. لذا در بحث کاهش مصرف آب با توسعه سامانه ها در ۳۰ سال گذشته حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی کم و امنیت غذایی ارتقا یافته است به طوزیکه اگر تمامی اراضی به سامانه های نوین آبیاری تجهیز شوند، امکان افزایش ۹۵ درصدی ضریب امنیت غذایی در برنامه هفتم وجود دارد.
مجری طرح سامانه های نوین آبیاری یا بیان اینکه در برنامه بالادستی ۱۸ میلیارد متر مکعب مصرف آب در برنامه هفتم باید کاهش یابد، افزود: بخشی از این کاهش مصرف از طریق سامانه های نوین آبیاری و مابقی دیگر روش هاست. اما با توجه به تجارب جهانی و ارزیابی متعدد از مزارع، اجرای سامانه ها در افزایش ۳۰ تا ۴۰ درصدی بهره وری تولید و افزایش درآمد کشاورزان تاثیر بسزایی دارد.
اجرای سامانه‌های نوین آبیاری از اوایل دهه ۷۰ در کشور شروع شد و همواره در اسناد بالادستی و برنامه‌های توسعه ای کشور که از طرح‌های محوری وزات جهاد کشاورزی بوده است، بنابر آمارها بیش از ۹۰ درصد طرح‌های توسعه سامانه های نوین آبیاری توسط مردم و بخش خصوصی عملیاتی می‌شود و همواره وزارت جهادکشاورزی به عنوان نماینده دولت و حاکمیت با برنامه‌ریزی، سیاست گذاری و نظارت بر اجرا، نقش ۱۰درصدی را در این میان ایفا می کند.
اجرای سامانه های نوین آبیاری راه حلی برای کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب و افزایش بهره وری
در ادامه هم عطااله هاشمی عضو شورای هماهنگی تشکل های بخش کشاورزی گفت: در حال حاضر کشاورزان به این نتیجه رسیدند که باید قدر آب را بدانند و همواره به خاطر کمبود و بحران آب طی ۱۰ سال گذشته، احساس خطر کردند که اجرای سامانه های نوین آبیاری در مزارع و باغات تا حدودی مشکلات کمبود آب را به سبب بهره وری در واحد سطح کاهش می دهد.
او با بیان اینکه مجهز شدن به سامانه های نوین آبیاری و تجهیزات روز نیازمند سرمایه است، افزود: اجرای سامانه های نوین نیازمند هزینه و سرمایه گذاری است که این موارد با پرداخت یارانه و تسهیلات کم بهره قابل اجرا خواهد بود، در غیراین صورت در حد حرف و شعار باقی می ماند.
هاشمی ادامه داد: طبق قانون ۸۵ درصد سامانه های نوین آبیاری باید با یارانه بلاعوض دولت و ۱۵ درصد آورده کشاورز اجرا شود، اما به سبب برخی مشکلات پیش پای اجرای قانون، این امر بدرستی اتفاق نمی افتد و همین امر موجب شده تا کشاورز رغبتی نداشته باشد. لذا مشکلات جانبی باید کنار گذاشته شود تا کشاورز به اجرای سامانه نوین آبیاری رغبت کند.
عضو شورای هماهنگی تشکل های بخش کشاورزی با اشاره به تاثیر اجرای سامانه های نوین آبیاری در افزایش بهره وری آب گفت: اگر بصورت علمی و کارشناسی سامانه های نوین در مزارع و باغات اجرا شود، بالای ۴۰ درصد می توان بهره وری داشت. حال انتظار می رود مانع تعیین سطح برداشته شود چراکه دولت برای تخصیص ۸۵ درصد یارانه بلاعوض سطح تعیین کرده که براین اساس کار بدرستی پیش نمی رود.
با توجه به موضوع تغییر اقلیم و خشکسالی سنوات اخیر، راهی جزء مدیریت بهینه مصرف آب و کاهش فشار بر منابع آب های زیرزمینی وجود ندارد که برای تحقق این امر ناگریز به اجراي سامانه های نوین آبیاری در کشور هستیم.