طرح خود اتکایی دانه‌های روغنی یکی از هشت طرح خوداتکایی محصولات اساسی است که توسط وزارت جهاد کشاورزی با افق ۱۰ ساله از نیمه دوم سال ۱۳۹۴ آغاز شده است.
بر این اساس باید در پایان این ۱۰ سال، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشورمان به روغن در داخل تأمین می‌شد و به گفته مسئولان وقت وزارت جهاد کشاورزی بیشترین تمرکز در این زمینه روی محصول کلزا بود؛ با این استدلال که این دانه در پاییز کشت می‌شود و از نزولات جوی استفاده می‌کند بنابراین به حل بحران کم آبی کشور نیز کمک می‌شود.
هر چند که در سال‌های گذشته دولت‌های وقت بر اجرای این طرح تاکید زیادی داشتند و حدود ١٠ درصد نیز ضریب خوداتکایی بهبود یافت اما عقب ماندگی زیادی در برنامه رقم خورد. مسأله‌ای که رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی نوروزی سال ۱۴۰۱ خود به آن اشاره کردند.
براساس گزارش های اعلامی سال های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ طرح خودکفایی در صنعت روغن ۱۰ درصد رشد داشت به طوری که از ۶ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۱۶ درصد در سال ۱۴۰۰ رسید، اما متاسفانه عدم حمایت های لازم از این بخش موجب شد که ضریب خوداتکایی مجدد به کمتر از ۱۰ درصد کاهش یابد.
۹۰ درصد روغن مصرفی در سال گذشته وارداتی بود
چرا که بنابر آمار انجمن روغن نباتی سال گذشته ۲ میلیون تن انواع روغن در کشور مصرف شد که ۱۵۰ هزار تن روغن معادل کمتر از ۱۰ درصد نیاز کشور از تولید داخل تامین شد و بقیه به صورت دانه روغن یا روغن خام وارد شد.
بر این اساس با توجه به اینکه در زمینه روغن‌های خوراکی یکی از کشورهای واردکننده محسوب می‌شویم و سالانه ارز قابل توجهی برای واردات دانه‌های روغنی چون کلزا و ذرت از کشور خارج می‌شود؛ افزایش تولید کلزا و کاهش وابستگی به واردات این محصول رویکردی راهبردی محسوب می شود.
وابستگی در زمینه واردات روغن، زنگ هشداری برای کشور ما محسوب می‌شود تا کشاورزان بیش از پیش به تولید دانه‌های روغنی ارزشمند و کاربردی از جمله کلزا بها بدهند و آن را در مزارع خود بکارند تا ضمن جلوگیری از خروج ارز از کشور به سودآوری بالایی هم برسند زیرا که این محصول توسط دولت خرید تضمینی می‌شود.
در برنامه هفتم توسعه خوداتکایی ۴۰ درصدی در تولید دانه های روغنی هدف گذاری شده است که دستیابی و تحقق این امر مستلزم یک سری اقدامات و تسهیلات است که متولیان امر باید پیگیری کنند. اما آنچه مسلم است براساس شرایط جغرافیایی این ظرفیت در کشور وجود دارد.
افزایش ۲ برابری تولید کلزا در سال جاری
همچنان که در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ بیش از ۲۸۰ هزار تن کلزا در مساحت بیش از ۱۵۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور تولید شد که نسبت به سال زراعی گذشته که از سطح ۸۸ هزار هکتار کلزای کاشته شده حدود ۱۴۰ هزار تن کلزا برداشت شده بود افزایش ۲ برابری داشت.
ضمن اینکه یکی دیگر از دلایلی که کارشناسان و مسئولان بخش کشاورزی، بهره برداران را به کشت دانه‌های روغنی چون کلزا توصیه می‌کنند، نیاز آبی پایین این محصول با توجه به شرایط حساس تامین آب و کاهش ذخیره‌های آبی در کشور است.
کاهش وابستگی به واردات دانه های روغنی و کم آب بر بودن محصول کلزا برای توجه بیش از پیش کشاورزان آذربایجان شرقی به تولید این محصول کفایت می‌کند، به خصوص که شرایط آب و هوایی و منابع اولیه تولید محصول در این استان مهیا است.
برای اطلاع از آخرین روند تولید و کشت کلزا در آذربایجان شرقی و اهمیت آن با مسئولان و کارشناس بخش کشاورزی گفت‌وگو کردیم.
اهمیت کشت کلزا به عنوان محصولی کم‌آب‌بر در مزارع آذربایجان شرقی
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با ایرنا، به اهمیت کشت دانه‌های روغنی کلزا با هدف مدیریت منابع آبی و توسعه پایدار کشاورزی استان تاکید کرد.
شهرام شفیعی با اشاره به چالش‌های کم‌آبی در منطقه، کلزا را به عنوان یک محصول راهبردی و کم‌آب‌بر معرفی کرد که می‌تواند نقش مهمی در کاهش فشار بر منابع آبی استان ایفا کند.
وی با بیان اینکه کلزا به‌خوبی با شرایط اقلیمی آذربایجان شرقی سازگار است، اظهار کرد: کشت کلزا علاوه بر کاهش مصرف آب، به بهبود ساختار خاک و افزایش بهره‌وری مزارع کمک می‌کند و نیاز به آبیاری را به حداقل می‌رساند و در تناوب با غلاتی مانند گندم و جو، عملکرد این محصولات را نیز افزایش می‌دهد.
وی افزود: کلزا یکی از مهمترین منابع تولید روغن خوراکی است و توسعه کشت این محصول می‌تواند به کاهش وابستگی به واردات روغن کمک کند.
شفیعی اظهار کرد: کنجاله کلزا به عنوان یک منبع پروتئینی باکیفیت، کاربرد گسترده‌ای در صنعت دام و طیور دارد که ارزش اقتصادی این محصول را دوچندان می‌کند.
وی با اشاره به برنامه‌های حمایتی دولت برای توسعه کشت کلزا، اظهار کرد: تسهیلات ویژه‌ای برای تهیه بذر اصلاح‌شده، نهاده‌های باکیفیت و اجرای طرح‌های آبیاری نوین در نظر گرفته شده است و خرید تضمینی این محصول با قیمت مناسب از کشاورزان، از جمله سیاست‌های حمایتی برای افزایش انگیزه کشت این محصول در میان کشاورزان است.
وی اظهار امیدواری کرد که با همراهی کشاورزان و اجرای برنامه‌های آموزشی و ترویجی، کشت کلزا به یکی از ارکان اصلی الگوی کشت پایدار در استان تبدیل شود.
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی تاکید کرد: توسعه این محصول نه تنها به ارتقای بهره‌وری کشاورزی استان کمک می‌کند، بلکه گامی موثر در راستای حفاظت از منابع طبیعی و تضمین امنیت غذایی خواهد بود.
افزایش ۱۰ درصدی سطح تولید کلزا در آذربایجان شرقی
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی نیز در گفت و گو با ایرنا از تولید و خرید توافقی دانه روغنی کلزا به میزان چهار هزار تن در سال آبی اخیر در استان خبر داد و اظهار کرد: ارسال به کارخانه های روغن کشی، تهیه و توزیع بذور دانه های روغنی ارقام جدید و پر محصول و کشت کلزا در سطح سه هزار و ۳۰۰ هکتار انجام می‌شود که نسبت به سال گذشته ۱۰ درصد افزایش سطح دیده می شود.
جلال رحیم زاده افزود: کشت پاییزه و انتظاری محصول جدید دانه روغنی به نام کاملینا نیز در اراضی نیمه آبی و دیم استان در سطح ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار انجام می شود.
وی با اشاره به برنامه ابلاغی برای کشت کلزا در سه هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی استان در سال آبی جاری، اظهار کرد: کشت کلزا در سه هزار و ۷۳۶ هکتار از اراضی استان اجرا شده است که بیش از ۵۰ درصد آن مربوط به اراضی شهرستان تبریز است.
وی از استفاده از ۱۴ هزار و ۲۰۰ کیلوگرم بذر در کاشت کلزا خبر داد و گفت: ۵۰۰ تن کودهای پایه (فسفات و پتاس) و ۵۰۰ تن کودهای ازته برای کشت این محصول در استان توزیع و استفاده شده است.
برآورد تولید ۶ هزار تن کلزا در آذربایجان شرقی
رحیم زاده با اشاره به برآورد تولید ۶ هزار تن کلزا در استان، افزود: با شروع فصل بهار به ۷۰۰ تن انواع کودهای ازته و سولفاته نیاز داریم که برنامه ریزی لازم در این خصوص انجام و در ۷۰ درصد از سطوح مزارع نیز علف های هرز به روش های مختلف شیمیایی و تلفیقی کنترل شده است.
وی با تاکید بر اینکه کشت دانه‌های روغنی از جمله کلزا به‌جای محصولات پرآب بر در آذربایجان شرقی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، اظهار کرد: کلزا به عنوان یک محصول کم‌آب‌بر، با شرایط اقلیمی این منطقه که با کمبود منابع آبی مواجه است، سازگاری بیشتری دارد که باعث می‌شود فشار کمتری بر منابع آبی محدود وارد شده و از بحران آب در آینده جلوگیری شود.
وی ادامه داد: کلزا یکی از محصولات راهبردی است که توسط دولت خرید تضمینی دارد و در تنظیم اقتصادی مالی کشاورزان پایداری ایجاد می‌کند و در تامین نیاز روغن و خوراک دام تاثیر بسزایی دارد.
رحیم زاده تاکید کرد: کلزا به تنوع کشت محصولات زراعی از جمله اجرا و اصلاح الگوی کشت کمک می‌کند و از وابستگی بیش از حد به محصولات تک‌کشتی می‌کاهد که این تنوع کشت باعث افزایش پایداری سیستم‌های کشاورزی شده و ریسک اقتصادی ناشی از نوسانات قیمت یا آفات بیماری‌های گیاهی را برای کشاورزان کاهش می‌دهد.
توسعه کشت کلزا با هدف تحقق اهداف الگوی کشت ملی قرار دارد
وی ادامه داد: توسعه کشت کلزا در راستای تحقق اهداف الگوی کشت ملی قرار دارد و می‌تواند به عنوان یک راهبرد کلیدی در مدیریت منابع آب و خاک کشور مورد توجه قرار گیرد و با توجه به مزایای متعدد کشت کلزا، ترویج و گسترش این محصول در آذربایجان شرقی و سایر مناطق مشابه، ضرورتی انکارناپذیر است.
ارزش افزوده بالای دانه های روغنی موجب بهبود معیشت بهره برداران می شود
کارشناس مسئول دانه‌های روغنی سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی نیز در گفت‌وگو با ایرنا، اظهار کرد: کلزا به عنوان یک منبع مهم روغن خوراکی، نقش کلیدی در کاهش وابستگی کشور به واردات روغن ایفا می‌کند و با افزایش تولید داخلی آن می‌توان نیاز کشور به روغن خوراکی را تا حد زیادی تامین و امنیت غذایی را تقویت کرد.
حمید عادل خواجه با بیان اینکه کشت کلزا به بهبود ساختار خاک و افزایش مواد آلی آن کمک می‌کند، گفت: این گیاه به عنوان یک گیاه تناوبی مناسب، از فرسایش خاک جلوگیری کرده و باعث افزایش حاصلخیزی خاک می‌شود که باعث ارتقای بهره‌وری زمین‌های کشاورزی در بلندمدت است.
وی با بیان اینکه توسعه کشت کلزا می‌تواند به ایجاد اشتغال و درآمد پایدار برای کشاورزان منطقه منجر شود، اظهار کرد: با توجه به ارزش افزوده بالای دانه‌های روغنی، کشاورزان می‌توانند سود بیشتری از کشت این محصول به دست آورند و این موضوع به بهبود معیشت روستاییان و کاهش مهاجرت از مناطق روستایی به شهرها کمک می‌کند.
وی تاکید کرد: آذربایجان شرقی از هر لحاظی استعداد کاشت و تولید این محصول را دارا است و می‌توان بستر تولید کلزا را در سطح استان به مرور افزایش داد.
۹۰ درصد کشت کلزای آذربایجان شرقی به صورت مکانیزه کامل انجام می‌شود
عادل خواجه با بیان اینکه این محصول سال‌هاست که در استان کشت می‌شود، گفت: از لحاظ فنی و ملزومات تولید کلزا در استان هیچ مشکلی نداریم و بالغ بر ۹۰ درصد کشت این محصول در سطح استان به صورت مکانیزه کامل انجام می‌گیرد و امسال که از برنامه ابلاغی تولید کلزای وزارت جهادکشاورزی جلوتر هستیم، گواه بر این موضوع است.
وی افزود: با توجه به اینکه محدودیت منابع آبی هر ساله در حال افزایش است، احتمال دارد که در سال‌های آتی در زمینه تولید کلزا نیز مشکل داشته باشیم و با اینکه این محصول سه نوبت آبیاری می‌طلبد اما حذف یک نوبت آن می‌تواند تولید این محصول را با چالش مواجه کند.
به گزارش ایرنا، در آذربایجان شرقی یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت وجود دارد که سالانه حدود یک میلیون هکتار زیر کشت می رود؛ از این میزان ۷۰۰ هزار هکتار اراضی زراعی
دیم، ۲۰۰ هزار هکتار اراضی زراعی آبی، ۱۱۵ هزار هکتار باغات استان و بقیه نیز آیش باقی می ماند.