صندوق توسعه ملی در قالب سیاست کلی برنامه پنجم و پس از آن در قالب ماده 84 قانون برنامه پنجم توسعه مطرح و تصویب شد و از ابتدای قانون یاد شده در آخر سال 89 شکل گرفت.
صندوق توسعه ملی تاکنون 8/42 میلیارد دلار منابع جذب و از این میزان 8/17میلیارد دلار تسهیلات ارزی و ریالی پرداخت کرده است.
در حالی که تا 10 سال قبل سرمایه‌گذاران ناگزیر بودند قبل برای یک وام خارجی 100میلیون دلاری کشورهای خارجی و شرایط سخت و غیرقابل قبول آنها را می‌پذیرفتند، اکنون بخش خصوصی، تعاونی و عمومی غیردولتی منابع قابل اتکایی دارد که در خدمت سرمایه‌گذاری و توسعه کشور قرار می‌گیرد.
مسایلی مانند تبدیل ارز صندوق توسعه ملی به ریال، عرضه ارز در مرکز مبادلات، امکان یا عدم امکان استفاده دولت از منابع این صندوق و نحوه نظارت بر منابع آن، کاهش ترکیب هیئت امنا، نحوه وصول و پرداخت منابع صندوق و سیاست‌های ارزی از جمله تک نرخی شدن ارز محورهایی است که در گفت‌وگوی خبرنگاران خبرگزاری فارس با محمدرضا فرزین رئیس هیات عامل و مدیرعامل صندوق توسعه ملی مورد بحث قرار گرفت.
*گمانه زنی‌ها برای تک نرخی شدن ارز
فارس: این روزها بحث‌های زیادی درباره تک نرخی شدن ارز و اعلام ارز مرکز میادلات به عنوان نرخ رسمی ارز مطرح است، بحث‌ها چندان شفاف نیست، سیاست‌های ارزی در حال حاضر حول چه محوری است و بالاخره این بحث‌ها به کجا می‌رسد؟
فرزین: در حال حاضر ما یک ارز مبادله‌ای در حد 2 هزار و 400 و خرده‌ای داریم، همچنین ارز مرجع که 1226 است و ارز بازار آزاد، الان تمام نیاز کشور برای کالاهای اساسی و اولویت 1 و 2 شامل دارو، غذا و کالاهای اساسی با نرخ مرجع تامین می‌شود و بقیه اولویت‌ها با ارز مازاد مبادله‌ای تامین می‌شود. البته نیازهای دیگری نیز وجود دارد که به سمت بازار آزاد سوق داده می‌شود. ما باید به گونه‌ای عمل کنیم که تمام نیاز ارزی در بازار مبادله‌ای تامین شود و روز به روز بازار آزاد کوچک شده و هر نیاز واقعی در مرکز مبادلات ارزی تامین شود.
بحث این است که بازار مبادله‌ای بزرگ شود و بازار آزاد خود به خود کوچک خواهد شد، تجربه نشان داده است بازار آزاد به راحتی حذف نمی‌شود، ولی می‌توان بازار آزاد را طوری طراحی کرد که غیررسمی و قاچاق به شمار رود، یعنی اگر یک صادر‌کننده ارز خود را در بازار آزاد تبدیل به ریال کرد کار او قاچاق محسوب شود، البته در مورد بحث ارز مرجع و یا مبادله‌ای دیدگاه‌های زیادی وجود دارد و پیشنهادهایی ارائه شده است، عده‌ای معتقدند ارز مرجع را دولت قطع و تبدیل به نرخ مبادله‌ای ارز کند، ولی مابه‌التفاوت را به خانوار‌ها و تولید‌کنندگان برگرداند، در آن صورت ارز تک‌نرخی می‌شود، ارز مرجع برداشته می‌شود و این یک ایده است که هنوز عملی نشده و در حال حاضر نرخ ارز برای اولویت یک و دو به نرخ مرجع 1226 و برای سایر اولویت‌ها نرخ بازار مبادله ملاک قرار می‌گیرد. نرخ بازار آزاد هنوز جمع نشده و دولت در مورد نرخ ارز هنوز تصمیم‌گیری نهایی را انجام نداده است.
*بازپرداخت تسهیلات صندوق توسعه ملی شروع نشده است
فارس:آخرین موجودی صندوق توسعه ملی را در همایش اخیر شما 8/42 میلیارد دلار اعلام کردید، اما آیا منابع شما از طریق بانکهای عامل در نقطه هدف مورد نظر نشسته است، تا الان شما چقدر منابع صندوق را توانسته‌اید وارد بنگاه‌ها کنید، منابع را در آنها به جریان اندازید؟
فرزین: اول اجازه دهید فرق موجودی را با منابع صندوق توسعه ملی توضیح دهم. از ابتدای تشکیل صندوق تا پایان مهرماه سال جاری 42 میلیارد و 862 میلیون دلار به حساب ما واریز شده و صندوق موجودی داشته است که این موجودی نزد حساب ویژه صندوق در بانک مرکزی نگهداری می‌شود، البته این به معنای وجود این رقم در حال حاضر در حساب بانک مرکزی نیست، زیرا بخشی از این موجودی در قالب تسهیلات از طریق بانکهای عامل پرداخت شده است. موجودی صندوق با منابع واریز شده به حساب صندوق فرق می‌کند، بخشی از آن پرداخت شده است و منابع صندوق توسعه ملی 42 میلیارد و 862 میلیون دلار امکانات بسیار مناسبی برای کشور فراهم کرده است. از این رقم 7 میلیارد و 895 میلیون دلار در سال جاری واریز شده و بقیه مربوط به سال قبل و یک بخشی سال قبل تر است، چون صندوق سال 89 شکل گرفت. طبق آمار از 8/42 میلیارد دلار منابع صندوق توسعه ملی، تاکنون 17میلیارد و 250میلیون دلار به نفع بانکهای عامل مسدود شده، یعنی این رقم برای پرداخت سرمایه‌گذاران از اختیار صندوق خارج شده است. این مسدود کردن را برخی اشتباهی می‌گیرند، فکر می‌کنند که ما حساب سایر شرکت‌ها را مسدود کردیم، در حالی که هر سرمایه‌گذار که بخواهد پروژه اجرا و از منابع صندوق توسعه ملی استفاده کند، مستقیم به صندوق مراجعه نمی‌کند، بلکه به یک بانک عامل مراجعه می‌کند که طرح او ارزیابی فنی و اقتصادی می‌شود. پس بنابراین هیچ پروژه‌ای در داخل کشور نمی‌تواند مستقیما به ما مراجعه کند.
فارس: کدام بانکها به عنوان عامل صندوق توسعه ملی انتخاب شده‌اند؟
فرزین: در حال حاضر 14 بانک عامل صندوق توسعه ملی هستند. اکثر بانکها عامل ما هستند، تا جایی که حافظه‌ام یاری می‌کند این بانکها شامل ملی، سپه، صنعت و معدن، کشاورزی، تجارت، صادرات، توسعه صادرات، پاسارگاد، پارسیان، کارآفرین، توسعه تعاون، اقتصاد نوین، رفاه کارگران هستند.
یک پروژه وقتی در ارکان اعتباری بانک ارزیابی می‌شود و مورد تصویب قرار می‌گیرد، تسهیلات ارزی آن در صندوق تائید می‌شود، چون حسابهای ما نزد بانک مرکزی است، من به بانک مرکزی اعلام می‌کنم فلان قدر به این پروژه اختصاص دهید، این پروسه را مسدودکردن می‌گویند. مثلاً سرمایه‌گذار 5 میلیون دلار تسهیلات می‌خواهد که وقتی به صندوق اعلام شود به بانک مرکزی نامه می‌نویسیم که این رقم از حساب صندوق نزد بانک عامل مسدود شود. صندوق نیز همه جوانب را بررسی می‌کند که مثلاً شرکت گیرنده تسهیلات نباید بیش از 20 درصد سهام دولتی داشته باشد و یا تعداد اعضای هیئت مدیره آن شرکت نباید بیش از یک نفر دولتی باشد که اگر حتی یک درصد از این شرط بیشتر بود باید این شرط را کاملاً فراهم کند و سهم دولت را به 20 درصد کاهش دهد تا بتوانند از تسهیلات صندوق استفاده کنند. یا بیش از یک عضو هیات مدیره دولتی دارد، ما می‌گوئیم این را اصلاح کن و وقتی درست شد، من این را در هیات عامل صندوق توسعه ملی بررسی و تصویب می‌کنم، بعد نامه به آقای بهمنی (رئیس کل بانک مرکزی) می‌زنم که فلان قدر از منابع صندوق را به نفع این پروژه نزد فلان بانک عامل مسدود کند.
آورده سهامداران رکت‌های متقاضی تسهیلات باید 30 درصد و تسهیلات صندوق توسعه ملی 70 درصد باشد که در آن صورت به بانک مرکزی اعلام می‌شود این طرح پذیرفته شده و رقم مورد نظر به نفع آن سرمایه‌گذاری مسدود می‌شود.
براساس ضوابط 3 سال برای دوره ساخت طرح و 6 ماه دوره تنفس در نظر گرفته می‌شود و پس از آن بازپرداخت اقساط شروع می‌شود، حتی ممکن است برخی پروژه‌ها 4 یا 5 سال طول بکشد، بعد از آن اقساط شروع می‌شود. بنابراین هنوز بازپرداخت هیچ یک از تسهیلات صندوق توسعه ملی شروع نشده است.
هیچ پروژه‌ای فوری همه تسهیلات را نمی‌گیرد، بلکه به تناسب پیشرفت کار، تسهیلات دریافت می‌کند، مثل سایر پروژه‌‌های سرمایه‌گذاری بانکها، به همان شکل عمل می‌شود.
فارس:تا الان چقدر از منابع به نفع پروژه‌ها نزد بانک عامل مسدود شده به صورت ریالی و ارزی؟
فرزین: از رقم 17میلیارد و 250میلیون دلار که تاکنون مسدود شده است، بخش مهمی منابع ارزی و قسمتی به صورت منابع ریالی بوده است.
فارس: چقدر از مسدودی‌های صندوق توسعه ملی ریالی بوده است؟
فرزین: در قانون بودجه 90 آمده بود 10 درصد از منابع صندوق توسعه ملی به صورت ریالی به بانک کشاورزی و صندوق توسعه کشاورزی اختصاص می‌یابد که از این محل معادل 2.950 میلیارد دلار تبدیل به ریال شده و با نرخ ارز مرجع بانک مرکزی در حساب بانک کشاورزی به مبلغ 2550 میلیارد تومان واریز شد. همچنین برای صندوق توسعه سرمایه‌گذاری کشاورزی مبلغ 800 میلیارد تومان واریز شد و هنوز بخشی از این پول‌ها نزد بانک کشاورزی و صندوق توسعه کشاورزی موجود است.
فارس: آیا منابع ریالی مانند منابع ارزی صندوق توسعه ملی به صورت یکجا و یا مرحله به مرحله مسدود می‌شود؟
فرزین: براساس مصوبه اخیر صندوق در سال 91 پول منابع ریالی صندوق به صورت یکجا در اختیار بانک کشاورزی قرار نمی‌گیرد، بلکه به تدریج و براساس پیشرفت طرحها منابع ریالی در اختیار بانک کشاورزی قرار می‌گیرد.
براساس قانون بودجه 91 امسال 10 درصد از منابع صندوق توسعه ملی برای بخش کشاورزی و آب به بانک کشاورزی و صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری بخش کشاورزی پرداخت می‌شود و 10 درصد برای بخش صنعت و معدن تبدیل به ریال شده و باید به شکل تسهیلات ریالی پرداخت شود.
براساس مصوبه هیئت عامل، عین ارز صندوق توسعه ملی در بانک مرکزی تبدیل به ریال می‌شود و در حساب ریالی صندوق نزد بانک مرکزی نگهداری می‌شود که وقتی نامه صندوق توسعه ملی برای مسدود کردن منابع ریالی به یک پروژه ارسال می‌شود،این منابع به صورت تدریجی در اختیار بانک عامل قرار می‌گیرد.
اگر یک پروژه 10 میلیارد تومان ارزش دارد، با نامه صندوق به بانک کشاورزی این 10 میلیارد تومان در حساب بانک عامل بابت آن پروژه واریز می‌شود و این کار از نظر تورمی تمهید بسیار خوبی است، چون اگر کل 20درصد از منابع صندوق توسعه ملی تبدیل به ریال شده و در حساب بانک عامل قرار گیرد،ممکن است موجب تورم شود، اما این مبالغ به تدریج به حساب بانک یاد شده واریز می‌شود.
*ارائه تسهیلات صندوق توسعه ملی به نرخ مرکز مبادلات
فارس: منابع ارزی صندوق توسعه ملی که قرار است به شکل ریالی پرداخت شود، به چه نرخی تبدیل به ریال می‌شود؟
فرزین: در سال جاری دو مشکل وجود دارد، اولاً اینکه منابع ارزی صندوق توسعه به چه نرخی تبدیل به ریال شود،چرا که منابع ریالی صندوق محدود است. در این رابطه پیشنهاد صندوق توسعه به دولت ارائه شد که منابع ارزی امسال به نرخ ارز مرجع تبدیل به ریال نشود، منابع صندوق توسعه ملی باید حفظ شود و اگر به نرخ مرجع تبدیل شود، سود تسهیلات ریالی کاهش پیدا می‌کند.تسهیلات ریالی به نرخ ترجیحی و با نرخ سود صفر درصد در سال گذشته در اختیار بانک کشاورزی قرار گرفت که پس از تلفیق با منابع داخلی بانک کشاورزی، در نهایت به نرخ 7درصد به سرمایه‌گذار کشاورزی پرداخت می‌شد. یعنی اگر صندوق توسعه ملی 2550 میلیاردتومان در اختیار بانک کشاورزی قرار دهد، خود بانک کشاورزی هم 2550 میلیارد تومان به آن اضافه می‌کند، در حالی که منابع صندوق به نرخ صفر درصد و منابع بانک به نرخ 14 درصد و در نهایت کل منابع به نرخ 7 درصد برای کشاورز پرداخت می‌شود.
تاکنون از محل منابع ریالی صندوق توسعه ملی و منابع بانکی 37 هزار و 430 طرح در بانک کشاورزی بررسی و تصویب شده است و منابع ریالی صندوق توسعه ملی به آنها پرداخت شده است.
بگذارید از روی آخرین گزارش بانک کشاورزی عملکرد صندوق در بخش کشاورزی را بیان کنم.
از زمان شروع فعالیت صندوق توسعه ملی تا 30 مهرماه 91 کل طرح‌های معرفی شده به بانک کشاورزی مبلغ 4750 میلیارد تومان طرح به بانک کشاورزی معرفی شده که البته از این رقم 1540 میلیارد تومان طرح مصوب شده که باید اجرای طرح جلو برود و در طول دوره اجرای طرح نیز مبالغ بعدی پرداخت می‌شود.
فارس: آیا تبدیل منابع ارزی به ریال باید به نرخ مرجع و یا نرخ دیگری باشد؟
فرزین: از وقتی که مدیریت عامل صندوق را پذیرفتم، نظرم این بود نرخ مرجع مبنای تبدیل دلار به ریال در صندوق توسعه ملی نباشد، چون ما باید منابع خود را با ارز 12260 به ریال تبدیل نماییم و سپس با نرخ بسیار پایین تسهیلات دهیم لذا در بلند مدت منابع صندوق کاهش می یابد در حالی که نباید منابع صندوق در طول زمان از کاهش یابد، بنابراین پیشنهاد این بود که منابع ارزی به نرخ مرکز مبادلات ارز تبدیل به ریال شده و به سرمایه‌گذار پرداخت شود.
*تغذیه مرکز مبادلات با ارز صندوق توسعه و 14 درصد نفتی‌ها
فارس: آیا صندوق توسعه ملی ارز لازم را در مرکز مبادلات ارزی ارائه کرده است؟ آیا بانک مرکزی هم ارز در مرکز مبادلات عرضه می‌کند؟
فرزین: ارز مرکز مبادلات ارز بانک مرکزی نیست، بلکه عمده آن از صندوق توسعه ملی و سهم 14 درصد وزارت نفت تأمین می‌شود، صندوق ارز خود را به نرخ مبادله‌ای می‌فروشد و تبدیل به ریال می‌کند و این منابع ریالی در حساب صندوق توسعه ملی نزد بانک مرکزی نگهداری می‌شود. تاکنون حدود 7 هزار میلیارد تومان از سوی بانک مرکزی به حساب ریالی صندوق واریز شده است.
*نرخ 16 درصد تسهیلات ریالی صندوق برای صنعت
فارس: نرخ سود تسهیلات پرداختی به بخش صنعت چقدر است؟
فرزین: اساساً بحث مرکز مبادلات ارزی از همین جا کلید خورد، یعنی وقتی که بحث نرخ سود تسهیلات ریالی صندوق توسعه ملی برای بخش صنعت مطرح شد.به عبارتی قرار بر این شد که صندوق ارز را در مرکز مبادلات تبدیل به ریال کرده و در اختیار بخش صنعت و کشاورزی قرار دهد. بخش صنعت نرخ سود برای صنعت اگر صفر درصد باشد، بسیار پایین است، باید یک نرخ معقول در نظر گرفته شود که در نهایت توافق بر این شد منابع ریالی که به صنعت داده می‌شود، برای مشتری یعنی سرمایه‌گذار 16 درصد تمام شود، البته صندوق منابع را به نرخ 10 تا 11 درصد به بانک عامل می‌دهد و بانک نیز با یک نرخ حق‌العمل آن را با نرخ 16 درصد به سرمایه‌گذار صنعت می‌پردازد.
پیشنهاد صندوق این بود که بانک عامل منابع صندوق را با منابع داخلی خود تلفیق کند، اما مشاهده شد خود بانکها دچار مشکل هستند و اگر این شرط قرار داده شود، خود بانک نمی‌توانست ریال مورد نظر طرح را تأمین کند از طرفی صنعت کشور دچار مشکل سرمایه در گردش و نقدینگی بود.
بنابراین شرط آورده بانک در منابع ریالی بخش صنعت برداشته شد. اما اگر خود بانک منابع در اختیار داشت، مانعی ندارد که با منابع صندوق تلفیق کرده و به مشتری بپردازد. یک کمیته در وزارت صنعت و معدن تشکیل شد که هر سرمایه‌گذاری که از سوی استان‌ها معرفی می‌شود، این کمیته را ارزیابی و اولویتبندی کند و براساس اولویت به بانک عامل معرفی شود.
* معرفی 2400میلیارد تومان طرح و پرداخت تسهیلات صنعت از هفته جاری
تاکنون معادل 2400 میلیارد تومان طرح صنعتی به بانکهای عامل صندوق معرفی شده و یک تعداد از طرحها در هشت روز اخیر معرفی شده است و از هفته جاری منابع به آن پرداخت می‌شود.
براساس مذاکره با وزیر جهاد کشاورزی قرار شد، طرح‌های ریالی سال 91 در بخش کشاورزی نیز از طریق یک کمیته کارشناسی اولویتبندی شده و براساس اولویت برای دریافت تسهیلات معرفی شود، البته امیدواریم تا پایان سال کل منابع ریالی صندوق برای بخش کشاورزی جذب شود.
نرخ سود تسهیلات برای متقاضیان تسهیلات کشاورزی 13 درصد است، اما صندوق به نرخ 9 درصد در اختیار بانک عامل قرار می دهد که فاصله آن تا رقم پرداختی به عنوان حق‌العمل بانک استفاده می‌شود.
منابع ریالی صندوق توسعه ملی آماده است و هنوز از منابع ارزان‌قیمت سال 90 که به نرخ 7 درصد بود، در بانک کشاورزی موجوداست و برای بخش صنعت نیز تسهیلاتی به نرخ 16 درصد برای مشتری پرداخت می‌شود.
فارس: آیا بانک مرکزی هم منابع ارزی خود را در مرکز مبادلات ارزی عرضه می‌کند؟
فرزین: بانک مرکزی ارز خود را در این مرکز ارائه نمی‌کند.تمام ارز متعلق به مرکز مبادلات یا از سهم 14 درصد وزارت نفت و یا از منابع صندوق توسعه ملی است، البته بخش خصوصی مانند پتروشیمی‌ها نیز قرار است، ارز صادراتی خود را در مرکز مبادلات عرضه کنند، اما عمده ارز آن مرکز از وزارت نفت است. تاکنون 7 هزار میلیارد تومان از منابع ریالی برای صندوق توسعه ملی در حساب ریالی صندوق نزد بانک مرکزی واریز شده است.
وقتی می‌گوییم 8/17 میلیارد دلار از منابع مسدود شده، یعنی اینکه اجازه داده شد، تا این مبلغ برای طرح‌های متقاضی تسهیلات به تدریج پرداخت شود و به نسبت مشارکت 70 درصد صندوق و سهم آورده سهامداران 30 درصد مدیریت شده است.
فارس: شما در همایش صندوق توسعه ملی اعلام کردید طی دو سال 24 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در کشور با منابع صندوق توسعه ملی انجام می‌شود. آیا واقعا این رقم در دو سال به بنگاه‌های بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران پرداخت شده است؟
فرزین:وقتی 70 درصد سهم صندوق تبدیل به 8/17 میلیارد دلار می‌شود، بنابراین کل صد درصد سرمایه‌گذاری انجام شده توسط بخش خصوصی و تعاونی 24 میلیارد دلار می‌شود که ظرف 2 سال گذشته در کشور انجام شده و این رقم معادل نیمی از بودجه عمرانی دولت در یک سال است.یعنی پذیرش 8/17 میلیارد دلار منابع مسدود شده به معنای سرمایه‌گذاری بالقوه 24 میلیارد دلار در اقتصاد کشور از طریق بخش خصوصی و تعاونی است.
فارس: منابع صندوق توسعه ملی چه پشتوانه‌ای برای اقتصاد کشور فراهم کرده است؟
فرزین: داشتن صندوقی که 42 میلیارد دلار منابع ارزی در آن جمع شده، یک پشتوانه اساسی برای کشور به شمار می‌رود که این منابع در یک جا ذخیره شده و به تولیدکننده این اطمینان را می‌دهد که منابع کافی برای سرمایه‌گذاری در کشور وجود دارد و اینکه از نظر روانی سرمایه‌گذاران جامعه بتوانند با وجود شرایط اوج تحریم، اطمینان خاطر در سرمایه‌گذاری داشته باشند.