طرح شبنم، عنوانی است که این روزها در میان فعالان اقتصادی، اصناف، مدیران بازرگانی و فروشندگان، دهان به دهان می‌چرخد و باعث تحولی بزرگ در کنترل سطح عرضه به شیوه‌ای نوین شده است. هر چند این طرح مزایای فراوانی برای مصرف‌کنندگان، فروشندگان و حتی مجموعه‌های نظارتی و مدیریتی دارد، اما خلأ اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی مناسب از مزایا و نحوه عملکرد آن انکارناپذیر است.
شبکه بازرسی و نظارت مردمی که به اختصار شبنم معرفی شده، طرحی است که با پیشنهاد و پیگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور شفاف‌سازی گردش کالا و اطلاع از اصالت و عدم قاچاق بودن آن استفاده می‌شود. در واقع با نصب یک بارکد دوبعدی بر روی کالا است که می‌توان کالای اصلی از تقلبی و قاچاق را شناسایی کرد.
شناسایی کالای اصلی از تقلبی توسط یک گوشی تلفن همراه که نرم‌افزار مربوطه در آن نصب شده باشد، قابل انجام است.
روش‌های دیگر برای اطیمنان از اصالت کالا، پیامک کردن کد مندرج در برچسب شبنم، استفاده از تلفن گویا و درگاه اینترنتی این سامانه است.
مشتری می‌تواند اطلاعات روی کالا را با اطلاعات دریافتی از سامانه تطبیق دهد و در صورت مغایرت، به سیستم بازرسی گزارش دهد. سیستم بازرسی فروشگاه هدف را مورد بازرسی قرار می‌دهد و در صورت تایید تخلف با متخلفان برخورد قانونی خواهد شد.
در این مطلب، تلاش می‌کنیم تا با بررسی بارکد دوبعدی، ساختار و عملکرد طرح شبنم را تشریح کنیم.
بارکدها به دلیل سرعت، دقت و فواید زیاد خود، در کشورهای توسعه یافته بسیار پرکاربرد شده‌‌اند. کاهش خطا در ورود اطلاعات و تقسیم بندی آن‌ها، سرعت بالای پردازش، دسترسی آسان و سریع به جزئیات و اطلاعات و رهگیری و پیگیری کالا در سطح عرضه از مهمترین فواید بارکد دوبعدی است.
در سال 1994 یک شرکت ژاپنی بارکد دوبعدی معروف به QR را طراحی و ارائه کرد، بارکدهای QR متشکل از ماتریکس‌های دوبعدی هستند. این دو حرف مخفف عبارت «Quick Response» به معنی پاسخ سریع است که به دلیل رمزگشایی سریعی است که کدهای آن فراهم میکنند. در حال حاضر این بارکد در بیشتر کشورهای توسعه یافته مانند ژاپن، آمریکا، کانادا و ... استفاده می‌شود و کاربردهای متنوعی نیز یافته است.
بارکدهای QR امروز جای خود را در صفحات و لینک‌های مرتبط با خبر نشریات و روزنامه‌ها، کارت‌های ویزیت، اطلاعات مربوط به آثار فرهنگی و تاریخی، بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی، اتوبوس‌ها، فروشگاه‌ها و حتی قطعات تولیدی شرکت‌ها پیدا کرده‌اند. ردیابی کالاها، ارائه اطلاعات به مشتریان، ارباب رجوع و گردشگران، تبدیل متن و پیامک‌های نوشتاری سایت‌ها و انتقال آسان آن‌ها، پیگیری آسان و سریع در موضوعات مختلف بوسیله استفاده کنندگان تلفن همراه، هدایت به پایگاه‌های اطلاع رسانی استفاده کنندگان تلفن همراه، استفاده به عنوان ابزار تبلیغاتی در مکان‌های مختلف و موارد مختلف، استفاده در امور پزشکی و نجات بیماران، پیگیری درخواست‌های تجاری و بازرگانی، اطلاع‌رسانی خلاقانه و .... نیز بخش دیگری از کاربردهای این بارکدها است.
طرح شبنم نیز با الهام از این بارکد دوبعدی در کشورمان اجرا شده و می‌تواند برای بسیاری از مشکلات لاینحل گره‌گشا باشد. مهمترین هدف طرح شبنم شامل موارد ذیل است:
- تقویت امکان سیاست‌گذاری و کنترل دولت در بخش کالا و خدمات
- تسهیل در اجرایی شدن سیاست‌های ویژه دولت در کنترل بازار
- اطمینان مردم از نقش موثرتر دولت در حوزه کالاها و خدمات
- افزایش امنیت و جلوگیری از توزیع کالای قاچاق
- جلوگیری از تولید و توزیع کالای جعلی
مهمترین هدف طرح شبنم، نظارت مردمی بر شبکه توزیع کالاها در سطح عرضه و در سراسر کشور است، این بارکد دوبعدی می‌تواند این امکان را فراهم د تا همه مردم ایران به عنوان بازرس بر روند توزیع کالا و خدمات در کشور نظارت کنند و در نتیجه، جایی برای کالای قاچاق و تقلبی در کشور وجود نخواهد داشت.
سیر عملکرد سامانه شبنم:
1- تولید کنندگان و واردکنندگان با مراجعه به سامانه شبنم، برای هر محصول خود بارکد دوبعدی دریافت میکنند. این بار کد برای هر قلم کالا شخصی‌سازی شده و می‌توانند آن را بر روی کالا نصب کنند.
به این ترتیب با استفاده از این بارکد می‌توان به اطلاعاتی دقیق و مناسب در باره هر قلم کالا دست یافت.
2- نرم افزار شبنم بر روی پایگاه www.shabnam.ir در دسترس همگان قرار گرفته است و هر فرد می‌تواند به راحتی آن را بر روی گوشی تلفن همراه خود نصب کند.
3- مشتری می‌تواند با استفاده از نرم افزار شبنم، بارکد دوبعدی موجود بر روی کالا را از سامانه استعلام کرده و اطلاعات کالا را بر روی تلفن همراه خود مشاهده کند.
4- در صورت مغایرت اطلاعات بارکد، موضوع برای بررسی به نهاد نظارتی ارجاع می‌شود.
5- نهاد نظارتی در کوتاه‌ترین زمان ممکن موضوع را بررسی نموده و نتیجه به سامانه و مشتری ارائه می‌شود.
چگونگی استعلام کالا و گزارش تخلفات
مردم می‌توانند برای اطمینان خاطر خودشان هر کالای داری بارکدی را استعلام نموده و از اصیل بودن آن مطمئن شوند. علاوه بر آن می‌توانند تخلفات مربوط به کالاهایی که بارکد آن مخدوش است یا بارکد ندارد را گزارش کنند.
طرح شبنم در حقیقت ایجاد سامانه‌ای را دنبال می‌کند که در آن همه مردم می‌توانند تنها با داشتن یک گوشی تلفن همراه با استفاده از دوربین موبایل و نرم‌افزاری که در اختیارشان قرار گرفته است و یا پیامک کردن کد 16 رقمی مندرج در برچسب شبنم به شماره 3000392 یا 6008221111، علاوه بر اطمینان از اصالت کالای خریداری شده، باعث شناسایی عوامل توزیع کالای قاچاق و جعلی شوند.
تلفن گویای 88969296 و درگاه اینترنتی شبنم به نشانی www.shabnam.ir ، از دیگر امکاناتی است که برای استعلام بارکد دوبعدی الصاق شده به کالاهای وارداتی، در اختیار خریداران قرار دارد.
در صورتی‌که تعداد معینی از تخلفات توسط یک فرد گزارش شود و این گزارش‌ها با بررسی بازرسان نهادهای نظارتی تایید شود، فرد گزارش‌دهنده مورد تشویق قرار خواهد گرفت.