براساس دستور رئیس جمهور وزارت جهاد کشاورزی مکلف شده است، در جهت حصول به خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی برای تولید آنها در داخل و یا در صورت ضرورت تولید از طریق کشورهای همسایه اقدام کند.
دستور رئیس جمهور برای خودکفایی کشور در تولید محصولات اساسی کشاورزی در حالی اعلام شده که ایران به رغم اینکه سالانه 120 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی را تولید می‌کند و در تولید 68 محصول کشاورزی جایگاه نخست تا پانزدهم را دارد، اما همچنان در تولید برخی محصولات اساسی و کلیدی وابسته است.
مسئولان وزارت جهاد کشاورزی پیشتر تلاش می‌کردند، از واژه «خود اتکایی» یا «پایداری در تولید» به جای «خودکفایی» استفاده کنند و خودکفایی همواره در مظان اتهام بود که منابع کشور را به تاراج می‌برد.
آنها معتقد بودند، خودکفایی به هر طریقی باعث میشود که منابع آب و خاک کشاورزی به شکل افراط‌گونه‌ای برای تحقق خودکفایی استفاده شود و از تولید مکفی محصولات دیگر جا خواهیم ماند، این انتقاد را به خودکفایی گندم هم وارد می‌کردند که گندم سهم تولید دیگر محصولات را گرفته است.
در سوی دیگر برخی معتقدند که محصولات اساسی شوخی بردار نیست و باید به هر طریقی در تولید این محصولات خودکفا شویم تا دستمان پیش بیگانگان دراز نشود و اگر در دیگر محصولات وارد کننده شدیم، مشکلی وجود ندارد.
مثلا ایران در تولید هندوانه جایگاه دوم جهان را دارد، در حالی که این محصول به شکل کاملا مسرفانه و تفننی در کشور استفاده میشود و یکسال هم این محصول نباشد، خللی در امنیت غذایی یا مناسبات سیاسی رخ نمی‌دهد، اما در مورد گندم اصلا چنین نیست.
با این حال تولید کالاهای اساسی در ایران به حد کافی نیست و برای تامین این قبیل محصولات تا حدودی وابسته به واردات هستیم.
وابستگی 16 تا 90 درصدی در محصولات اساسی مانند روغن، برنج، شکر، نهاده‌های دامی، گوشت، چای باعث شده که سالانه بیش از 14 میلیارد دلار برای واردات کالاهای اساسی صرف شود.
نماینده مردم همدان در مجلس گفت: «۱۴ میلیارد دلار برای تامین کالاهای اساسی مردم در بودجه قرار داده‌ایم.»
ایران سالهاست وابستگی بیش از 90 درصدی در تامین روغن کشور دارد و در برخی دوره‌ها به 95 درصد هم رسیده است، در تامین نهاده‌های دام و طیور 75 درصد وابسته است که این وابستگی بازار محصولات پروتئینی کشور را به هم می‌ریزد، زیرا 70 درصد قیمت محصولات پروتئینی متاثر از هزینه خوراک دام و طیور است.
ایران نیاز به واردات سالانه 150 هزار تنگوشت دارد و حدود 800 هزار تن هم در داخل تولید میشود و سالانه حدود یک میلیون تن شکر و 80 هزار تن چای وارد کشور میشود.
اما ایران در عوض جایگاه اول و دوم تولیدات هندوانه و خربزه در جهان را دارد، سالانه 5.5 میلیون تن گوجه فرنگی تولید می‌کند، صادر کننده سبزی و صیفی است.
با یک حساب سرانگشتی می‌توان متوجه شد که ایران علیرغم تولیدات قابل قبولی که در بخش کشاورزی دارد، اما در تولید کالاهای اساسی بیشتر وارد کننده است و بیشترین ضربه را هم از این ناحیه می‌بیند.
*خروج 4 میلیارد دلار ارز برای واردات روغن خام
علیرضا مهاجر مجری طرح دانه های روغنی وزارت جهادکشاورزی می‌گوید: «سالانه 4 میلیارد دلار ارز کشور صرف واردات روغن خام، کنجاله و سویا میشود که به همین منظور باید تولید دانه‌های روغنی را توسعه دهیم تا ارز کمتری از کشور خارج شود.»
آمار مقدماتی گمرک از تجارت خارجی ۱۲ ماهه سال ۹۶ نشان می‌دهد که در این مدت بیش از یک میلیون و ۳۸۵ هزار و ۹۹۷ تن روغن کنجد از ۹ کشور دنیا به ارزش ۳ میلیون و ۲۰۴ هزار و ۲۰۱ دلار یا به عبارتی ۱۱ میلیارد و ۱۶۷ میلیون و ۱۶۳ هزار و ۶۰۰ تومان بوده است.وارد ایران شده است.
روغن کنجد و اجزای آن از ۶ کشور آلمان، هند، بنگلادش، ترکیه، مکزیک، نیجریه به کشور وارد شده است.
بیشترین واردات روغن کنجد و اجزای آن از کشور هند به حجم ۹۱۲ هزار و ۲۶۷ تن و به ارزش دلاری ۲ میلیون و ۱۱۲ هزار و ۹۲۲ دلار یا به عبارتی ۷ میلیارد و ۴۱۳ میلیون و ۵۶۵ هزار و ۱۶۰ تومان به ثبت رسیده است.
*واردات 151 هزار تن گوشت
به گفته رئیس سازمان دامپزشکی کشور، واردات گوشت و نهاده هم از 42 کشور جهان انجام میشود.
رفیعی پور گفت: در سال ۹۷ به میزان ۳۷۵ هزار تن گوشت گرم و منجمد ثبت سفارش شده بود که ۱۵۱ هزار تن وارد کشور شد. همچنین در این مدت 1100 راس گوسفند، وارد کشور شد و از ابتدای سال ۹۸ مجوز واردات ۳۵ هزار تن گوشت داده شده که روزانه و هفتگی وارد کشور میشود.
به گفته وی، در سال گذشته برای واردات ۲۷ میلیون تن نهاده مجوز داده شده بود که ۱۱.۵ میلیون تن نهاده وارد شد.
اگرچه درسالهای گذشته نیاز به واردات یک میلیون تن شکر بود، اما در عید امسال وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد کشور با خودکفایی شکر فاصله بسیار کمی دارد و با اعداد و ارقامی که مطرح کرد فاصله رسیدن به خودکفایی تنها 200 هزار تن بود.
قیمت شکر طی چند ماه از کیلویی 3400 تومان به 10 هزار تومان رسید دقت در محصولات اساسی که نیاز به واردات داریم نشان می‌دهد که حتی نیاز کم هم تامین و کنترل بازارش بسیار سخت است.
بنابراین مسئولان چند راهکار اساسی را می‌توانند در زمینه تامین امنیت غذایی و کنترل قیمت دنبال کنند.
نخست اینکه تاکید بخش کشاورزی روی تولید محصولات اساسی باشد که ارزبر هستند و نیاز اساسی مردم است.
دوم اینکه با انجام «آمایش سرزمین» ظرفیت‌ها و نقاط قوت و ضعف مناطق کشاورزی را تعیین و مطایق شرایط و آب و هوای آن منطقه اقدام به کشت گیاهان ومحصولات اولویت دار کشاورزی بکند که البته در این میان محصولات اساسی باید اولویت بیشتری داشته باشد.
سوم؛ امروزه آب به عنوان یک منبع اساسی برای کشاورزی است و می‌تواند محدود کننده هم باشد، بنابراین باید کشت به سمت محصولات با راندمان مصرف آب بالا برود.
چهارم استفاده از تکنولوژی و تحقیقات راهکار تامین امنیت غذایی در دنیای امروز است، فائو اعلام کرده است که طی 40 سال آینده 90 درصد امنیت غذایی جهان و ابسته به تحقیقات خواهد بود، بنابراین در این مسیر باید بیشتر تلاش کرد.
امنیت غذایی امروزه فراتر از تامین غذا است و به یک حربه سیاسی در مناسبات جهانی تبدیل شده است، دولتی که نتواند غذای ملت خود را تامین کند، در سر میز مذاکرات مجبور است، از مواضع خود عقب نشینی کند.