کارنامه فصل اول صنعت غذا

رقم شامخ اردیبهشت ۵۲/ ۵۴ بود که نسبت به ماه فروردین (رقم شامخ ۲۹/ ۳۹) وضعیت بهتری را نشان می‌داد. شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند. شاخص شامخ که اوایل هرماه منتشر می‌شود، رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آنها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال‌ توسعه است، درحالی‌که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد. براساس محاسباتی که از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران برای استخراج شامخ خرداد ۱۳۹۸ انجام شده، شامخ این ماه ۶۶/ ۵۰ واحد ثبت شده است. در اجرای این طرح، تکمیل پرسشنامه در انتهای هر ماه توسط حدود ۴۰۰ کارگاه صنعتی فعال و بزرگ کشور که سهم عمده‌ای در اشتغال، تولید و ایجاد ارزش افزوده اقتصادی در صنعت کشور دارند، انجام می‌شود.

اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه شاخص مدیران خرید در ۵ مولفه اصلی شامل «مقدار تولید محصولات»، «سفارش‌های جدید از مشتریان»، «سرعت تحویل سفارشات از سوی تامین‌کنندگان»، «موجودی کالا» و «میزان استخدام نیرو» و ۷ مولفه فرعی شامل «قیمت خرید مواد اولیه»، «موجودی انبار»، «میزان صادرات کالا»، «قیمت محصولات تولید شده»، «مصرف سوخت»، «میزان فروش محصولات» و «انتظارات تولید» جمع‌آوری شده است. در این طرح با استفاده از طبقه‌بندی بین‌المللی، کلیه فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌های مختلف صنعتی در ۱۲ گروه صنعتی از جمله «صنایع غذایی»، طبقه‌بندی و آمارگیری اینترنتی از آنان در قالب پرسشنامه الکترونیکی شامل ۱۲ پرسش انجام گرفته است. براساس محاسبات شامخ شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» در خرداد برای گروه صنایع غذایی برابر با ۵/ ۷۴بوده که این امر نشان‌دهنده آن است که هزینه‌های تولید در این گروه برای بنگاه‌های تولیدی، بسیار گران تمام می‌شود. اما در میان شاخص‌های اصلی «سرعت انجام و تحویل سفارش» با رقم ۲/ ۶۲ توانست در خرداد رقم خوبی را به خود اختصاص دهد.

مشکلات صنایع غذایی
براساس گزارش شاخص مدیران خرید (PMI) ازجمله مشکلاتی که صنعت غذا در ایران (مانند سایر صنایع) با آن دست و پنجه نرم می‌کند می‌توان به مشکل تامین مواد اولیه اشاره کرد. با بررسی دو مولفه موجودی مواد اولیه و قیمت خرید مواد اولیه در گزارش‌های شامخ به این امر می‌توان پی برد. صنایع غذایی دارای وابستگی به واردات موادی نظیر رنگ‌ها، خوراکی‌‌ها، اسانس‌ها، مواد شیمیایی و... هستند؛ طی سال گذشته از یکسو نوسانات قیمت ارز و از سوی دیگر تغییر مکرر قوانین مربوط به واردات، ثبت سفارش‌ها و موارد دیگر، سبب نوسان و افزایش قیمت مواد اولیه شده بود. بنابراین به‌نظر می‌رسد استمرار ثبات در بازار ارز بتواند مولفه قیمت خرید مواد اولیه و موجودی مواد اولیه را در این بازار از شرایط بدتر به سمت شرایط بهبود سوق دهد. نکته حائز اهمیت دیگر اظهار بدتر شدن مولفه میزان فروش محصولات توسط فعالان اقتصادی (عدد شامخ ۹/ ۴۲) این صنعت است. طی ماه‌های گذشته زمزمه افزایش قیمت محصولات غذایی بارها به گوش رسیده است و برخی از آنها نیز عملیاتی شده‌اند. با افزایش قیمت‌ها، خانوارها استفاده از برخی محصولات را کم یا محصولات دیگری را جایگزین سبد مصرفی خود کردند، بنابراین به نظر می‌رسد افزایش قیمت‌ها سبب افزایش موجودی انبار و کاهش فروش محصولات در این صنعت شده است. در گزارش خرداد مولفه موجودی محصول (انبار) پس از گذشت چهار ماه (بهمن و اسفند ۱۳۹۷ و فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۸) با ثبت رقم شامخ ۵۲ نسبت به ماه قبل درحال افزایش ارزیابی شده است.

اعداد شامخ خرداد
براساس ارزیابی صورت گرفته عدد شامخ مربوط به «مقدار تولید محصولات» برابر با ۹/ ۴۴ بوده که می‌توان گفت این شاخص چند پله پایین‌تر از واحد ۵۰ بوده است. عدد شاخص «میزان سفارشات جدید» نیز در خرداد رقم ۹/ ۴۵ بوده که این شاخص نیز زیر مرز ۵۰ و در شرف رکود قرار گرفته است. عدد «سرعت انجام و تحویل سفارش» نیز به‌عنوان سومین شاخص اصلی در این مدت به عدد ۲/ ۶۲ رسیده که با ارزیابی سایر شاخص‌ها می‌توان گفت این بخش توانسته بهترین عدد را در میان سایر بخش‌ها به خود اختصاص دهد. «موجودی مواد اولیه» نیز به‌عنوان شاخص بعدی ارزیابی شده در این مدت توانست عدد ۹/ ۴۲ را به‌دست آورد که با این شرایط می‌توان گفت مشکل کمبود مواد اولیه همچنان برای این بخش چالش برانگیز است و در صورت عدم پیش بینی راهکار، می‌تواند در ماه‌های آینده به مشکلی بزرگ برای این بخش بدل شود. اما در شاخص «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» نیز این بخش توانست عدد ۱/ ۵۶ را کسب کند و بالاتر از مرز پیش‌بینی شده قرار گیرد.

اما از میان شاخص‌های فرعی نیز در خرداد عدد ثبت شده برای «قیمت خرید مواد اولیه» برابر با ۵/ ۷۴ بوده که این امر نشان دهنده بالا بودن هزینه‌های تولید در این گروه است. با توجه به گزارش منتشر شده به «موجودی محصول (انبار)» نیز عدد ۵۲ اختصاص یافته و «میزان صادرات کالا» نیز با اخذ عدد ۸/ ۴۱ پایین‌تر رقم را در میان شاخص‌های اصلی و فرعی به خود اختصاص داده است که با این شرایط می‌توان گفت روند صادرات صنایع غذایی در شرایط مناسبی قرار ندارد. اما شاخص «قیمت محصولات تولید شده» نیز در خرداد عدد ۲/ ۶۰ را به‌دست آورده که با توجه به این عدد این نکته نمایان می‌شود که هزینه‌های تولید در بخش‌های مختلف صنایع غذایی بسیار بالا است. براساس گزارش منتشر شده برای گروه صنایع غذایی «مصرف حامل‌های انرژی» در خردادماه رقم ۲/ ۵۸ و برای «میزان فروش محصولات» عدد ۹/ ۴۲ ثبت شده است. انتظارات تولید برای تابستان اما در گروه صنایع غذایی خوش‌بینانه است و رقم ثبت شده برای آن ۲/ ۶۲است.

جمع‌بندی
ارزیابی مدیران صنعت غذایی در فروردین ۹۸: مشکل تامین مواد اولیه و همچنین افزایش بی‌رویه قیمت این مواد، کماکان گریبان‌گیر فعالان اقتصادی در این گروه صنعتی در این ماه بوده است. درحالی‌که عدد شامخ انتظارات تولید برای ماه آینده (اردیبهشت) برای کل بخش صنعت با رقم ۸/ ۶۸ حاکی از پیش‌بینی مثبت برای افزایش تولید در اردیبهشت‌ماه باشد، به‌نظر می‌رسد تاثیرپذیری زیاد میزان تولیدات این گروه از تولید محصولات کشاورزی باعث شده تا فعالان اقتصادی در این گروه با شدت کمتری نسبت به سایر گروه‌های صنعتی (۶/ ۵۷) نسبت به بهبود اوضاع در ماه آینده (اردیبهشت ۱۳۹۸) خوش‌بین باشند.

ارزیابی مدیران صنعت غذایی در اردیبهشت ۹۸: شامخ گروه صنایع غذایی (عدد شامخ ۵/ ۵۴) حاکی از مشاهده بهبود در این صنعت در ماه اردیبهشت به نسبت ماه فروردین است. این مهم ناشی از مشاهده بهبود در شاخص‌های تولیدات محصولات (عدد شامخ ۴/ ۵۷)، میزان سفارش‌های جدید (عدد شامخ ۴/ ۵۶)، سرعت انجام و تحویل سفارش (عدد شامخ ۶/ ۶۰)و در نهایت میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (عدد شامخ ۱/ ۵۱) در این صنعت به نسبت ماه گذشته است. افزایش تولیدات محصول به‌تبع افزایش میزان سفارش‌های جدید در اردیبهشت‌ به علت پشت‌سر گذاشتن تعطیلات نوروزی در فروردین‌ماه قابل پیش‌بینی بود. به‌رغم بهبودهای مشاهده شده در شاخص‌های مذکور، مشکل موجودی مواد اولیه (عدد شامخ ۴/ ۳۹) همچنان به قوت خود پابرجا است. ضمن آنکه قیمت بالای خرید مواد اولیه مشکل تامین مواد اولیه را دوچندان کرده است.

ارزیابی مدیران صنعت غذایی در خرداد ۹۸: عدد شامخ گروه صنایع غذایی در خردادماه ۱۳۹۸ رقم ۸/ ۴۹ اعلام شده است که نسبت به ماه قبل از آن بدتر شده است. در گروه صنایع غذایی به‌غیراز مولفه‌های سرعت انجام و تحویل سفارش و میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی که بهبود یافته‌اند، سایر مولفه‌ها به نسبت ماه قبل کاهش و درنتیجه تضعیف شده‌اند. ازجمله مشکلات صنعت غذا در ایران (همانند سایر صنایع) مشکل تامین مواد اولیه که همچنان پابرجاست.