چندی پیش ویدیویی در فضای مجازی منتشر شد که در آن ویدیو نشان داده می‌شود در داخل بافت نارنگی کرم‌های سفیدی وجود دارد. در واکنش به این ویدیو مجتبی شادلو - عضو هیات‌مدیره اتحادیه باغداران - با اشاره به اینکه آفتی که امسال بیشترین خسارت را به نارنگی‌ها وارد کرد، مگس مدیترانه‌ای بود و بخشی از نارنگی‌ها بر اثر این آفت از بین رفتند و بخش دیگر نیز ضایعات شدند؛ اعلام کرد که نارنگی‌های خسارت‌دیده در همان زمان مشخص شد و در مناطقی که احتمال بیشترین خسارت می‌رفت نیز این محصولات وارد بازار نشدند.
در همین رابطه اصغر شایان در گفت‌وگو با ایسنا، در مورد مگس مدیترانه‌ای گفت: مگس مدیترانه‌ای حشره‌ای با نام علمی (Ceratitis capitata) از خانواده Tephritidae است. این خانواده که به نام مگس‌های میوه معروف هستند، شامل حدود ۵۰۰ گونه مهم گیاهخوار بوده که تعدادی از آنها از جمله مگس میوه مدیترانه‌ای، جزو مهمترین آفات محصولات کشاورزی در دنیا هستند.
آب و هوای معتدل و مرطوب، شرایط مناسب برای انتشار مگس میوه مدیترانه‌ای
وی با اشاره به اینکه مگس میوه مدیترانه‌ای، مهمترین گونه از مگس‌های میوه (Tephritidae) است، گفت: مبداء اصلی آن آفریقای شرقی بوده و با پیشرفت صنعت حمل و نقل و توسعه تجارت جهانی، به اکثر مناطق نیمه گرمسیری دنیا راه پیدا کرده و در حال حاضر در بیش از ۹۰ کشور دنیا انتشار دارد. پس از انتشار این آفت در مناطق معتدل حوزه دریای مدیترانه و تحمیل خسارت‌های بسیار سنگین به محصولات باغی این مناطق، به نام مگس مدیترانه‌ای معروف شد. آب و هوای معتدل و مرطوب و وجود میزبان مناسب دو عامل اصلی انتشار، استقرار و افزایش جمعیت این آفت است.
رئیس گروه برنامه‌ریزی و نظارت بر مبارزه با آفات همگانی سازمان حفظ نباتات با بیان اینکه این آفت در ابتدا بومی کشور ایران نبوده و اولین بار در سال ۱۳۳۷ بدنبال واردات مرکبات از شمال آفریقا از ایران گزارش شد، گفت: در سال 1354 تا اواخر سال 1361 بطور پراکنده در برخی استان‌های کشور گزارش شد، اما با مجموعه اقدامات کنترلی انجام شده و وقوع سرمای زمستانه، ناپدید شد. مجددا در سال ۸۵ نیز از استان مازندران و به تدریج در برخی استان‌های دیگر کشور گزارش شد.
به گفته وی، تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر کشور، باغ‌های خرده مالکی و مخلوط و تنوع میزبانی زیاد، شرایط را برای انتشار هرچه بیشتر آفت فراهم کرده‌است.
مگس میوه مدیترانه‌ای میزبان‌های متعددی دارد
وی در پاسخ به این سوال که میزبان این آفت چه نوع محصولاتی هستند، گفت: مهمترین ویژگی زیستی و نقطه قوت مگس میوه مدیترانه‌ای، تنوع میزبانی فوق‌العاده زیاد آن است؛ بطوریکه در منابع مختلف از ۲۵۰ گونه تا ۱۰۰۰ گونه گیاهی برای آن نام برده می‌شود. بطور کلی مگس مدیترانه‌ای یکی از آفات مهم درختان میوه گرمسیری، نیمه گرمسیری و سردسیری و حتی بعضی از محصولات زراعی است. برخی از مهمترین میزبان‌های آن بخصوص در نواحی شمالی شامل هلو، شلیل، سیب، گلابی، انواع مرکبات، خرمالو، انجیر، انار و ... هستند.
شایان در ادامه خاطرنشان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های مهم زیستی مگس میوه مدیترانه‌ای که جنبه خسارت‌زایی آن را تشدید می‌کند، بالا بودن تعداد نسل آن در سال است که در شرایط آب و هوایی مساعد تا ۶-۵ نسل را در ایران کامل می‌کند. هرچند در برخی کشورها تا ۱۲ نسل در سال هم گزارش شده‌است.
به گفته وی، در استانی همچون مازندران که تنوع میزبانی بسیار بالا و شرایط آب و هوایی (دما و رطوبت) مساعد همزمان وجود دارد، این آفت می‌تواند طیف وسیعی از محصولات را تحت تاثیر قرار داده و در تمام طول سال فعال باشد، درحالیکه در استان‌های جنوبی که شرایط آب و هوایی متفاوتی از نظر دما و رطوبت حاکم بوده و باغات تقریبا ایزوله هستند و تنوع میزبانی زیاد نیست، شرایط مساعدتری برای مدیریت آفت فراهم است.
مگس مدیترانه‌ای آسیبی به انسان نمی‌زند
وی در پاسخ به اینکه آیا این آفت برای سلامتی انسان خطری به حساب می‌آید یا خیر، گفت: این آفت گیاهخوار بوده و تخمش را در داخل میوه قرار می‌دهد و پس از خروج لارو از تخم شروع به تغذیه از گوشت میوه کرده و باعث له شدن و فساد میوه می‌شود. میوه آلوده کاملا مشخص بوده و بدلیل ظاهر و کیفیتش مورد تغذیه قرار نمی‌گیرد و لذا هیچ آسیبی به انسان نمی‌زند.
برداشت محصولات کشاورزی و باغی باید به موقع انجام شود
رئیس گروه برنامه‌ریزی و نظارت بر مبارزه با آفات همگانی سازمان حفظ نباتات در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان این آفات را کنترل کرد، گفت: اساس کنترل مگس‌های میوه استفاده از روش‌های مدیریت تلفیقی است. یعنی می‌بایست مجموعه‌ای از چند روش مختلف شامل اقدامات زراعی و روش‌های کنترل رفتاری در زمان مناسب و بطور همزمان انجام گیرد. البته بحث ریشه‌کنی آفت به هیچ وجه مطرح نیست، زیرا آفتی که در منطقه استقرار یافته و بومی شده، امکان ریشه کنی آن وجود ندارد و تنها موضوع مدیریت آن مطرح است. بطور کلی، اولین اقدام در جهت مدیریت این آفت این است که چرخه میزبانی آفت را قطع کنیم و این مهم با برداشت کامل و به موقع محصول حاصل می‌شود.
وی اضافه کرد: با شروع رسیدگی فیزیولوژیکی میوه، بایستی برداشت در اسرع وقت و به صورت کامل انجام شود و میوه‌ای روی درخت باقی نماند. همچنین میوه‌های ریخته شده پای درخت نیز بایستی بلافاصله و بطور روزانه جمع‌آوری و امحا شود. با شروع فصل بهار، میوه‌های دیررسی همچون پرتقال والنسیا، نارنج‌های باقیمانده و .. که ممکن است روی درخت مانده باشد، نیز باید به سرعت برداشت شود تا شروع فعالیت نسل اول و بهاره آفت هرچه بیشتر به تعویق افتد و امکان افزایش جمعیت آن وجود نداشته باشد. هرچه جمعیت بهاره ضعیف‌تر باشد خطر ظهور جمعیت‌های طغیانی بیشتر کاهش می‌یابد.
شایان در ادامه تصریح کرد: با شروع فصل بهار و بسته به فراهم بودن شرایط میزبانی آفت، در ایستگاه‌های ردیابی، با نصب تله‌های جلب‌کننده فرمونی یا غذایی، زمان شروع مبارزه به اطلاع کشاورزان اطلاع رسانی می‌شود. یکی از روش‌های تلفیقی مدیریت آفت، شکار انبوه مگس با نصب تعداد مناسبی (بر اساس دستورالعمل فنی) از تله‌های فرمونی یا جلب کننده‌های غذایی است که با توصیه کارشناسان مراکز خدمات کشاورزی و یا کلینیک های گیاه‌پزشکی انجام می‌شود. روش شکار انبوه با تله، در اوایل شروع فعالیت آفت و به محض رسیدن جمعیت آن به نرم مبارزه، تاثیر بسیار زیادی در کاهش جمعیت آفت خواهد داشت.
به گفته وی، روش دیگری که معمولا با افزایش نسبی جمعیت مگس میوه استفاده می‌شود روش طعمه‌پاشی است. این روش که موثرترین روش مدیریت آفت برای رساندن جمعیت به زیر سطح زیان اقتصادی است، عبارت است از پاشیدن طعمه مسمومی شامل یک جلب کننده غذایی به نام پروتئین هیدرولیزات و درصد بسیار کمی سم مناسب که در زمان مناسب با استفاده از سمپاش روی بخش محدودی از تنه اصلی یا شاخ و برگ ردیف های درختان (بصورت یک ردیف در میان) انجام می‌شود. این روش چنانچه در زمان و دفعات مناسب تکرار شود، در کاهش جمعیت آفت بسیار موثر خواهد بود.
رئیس گروه برنامه‌ریزی و نظارت بر مبارزه با آفات همگانی سازمان حفظ نباتات در پاسخ به این سوال که چرا با وجود گذشت حدود ۶۰ سال از ورود این آفت به کشور، باز غافلگیری به وجود آمد و این آفات به باغات نارنگی خسارت وارد کردند، گفت: اولا باغدار علی رغم هشدارهای مکرر کارشناسان حفظ نباتات مبنی بر پیش‌بینی افزایش جمعیت مگس میوه در سال ۹۸ و لزوم انجام مبارزه بموقع، تا خود آثار خسارت را مشاهده نکند، متاسفانه به توصیه‌های کارشناسی عمل نمی‌کند. از یک طرف شرایط اقلیمی حال حاضر کشور بسیار متغییر بوده و با وقوع بارش‌های بهاره امسال و افزایش عملکرد مرکبات، باغداران با کاهش شدید و پیش‌بینی نشده قیمت نارنگی پیش‌رس مواجه شدند و لذا بسیاری از باغداران رغبتی به برداشت محصول خود نداشتند. از طرف دیگر، عدم حضور مالکان ویلاسراها و باغات رها شده و نیز بی توجهی مسئولین شهری در قبال مبارزه با آفات درختان حاشیه خیابان‌ها، پارک‌ها و فضاهای تفریحی منجر به تبدیل این درختان به کانون‌های افزایش جمعیت آفت در استانی مثل مازندران شد.
وی همچنین به مشکلاتی که در خصوص واردات برخی نهاده‌های کنترل آفت ایجاد شده است اشاره کرد و گفت: نهاده‌های کنترل‌کننده این آفت که مهمترین آن پروتئین هیدرولیزات است تا چند سال گذشته کاملا وارداتی بود اما با وقوع تحریم‌های ظالمانه آمریکا، واردات این نهاده نیز با مشکلاتی روبه‌رو شد. لذا از دی ماه ۹۷ برای حل این مشکل تدابیری اتخاذ شد و چند شرکت دانش بنیان که توانایی تولید این نوع نهاده را داشتند شناسایی و تولیدات آنها راستی‌آزمایی شد. در حقیقت به وسیله تولیدات این شرکت‌ها توانستیم مرکبات شمال را نجات دهیم و اگر این کار انجام نمی شد قطعا فاجعه‌ای در مرکبات رخ می داد.