شالیزاری و تولید برنج یکی از منابع اقتصادی مهم مردم مازندران محسوب می شود. هر ساله مردم استان در اواخر فروردین ماه به دل شالیزارهای پر از آب و گل می زنند تا با کاشتن ساقه های سبز شالی ، طلای سفیدشان را در فصل تابستان برداشت کنند.
علاوه بر کشاورز صاحب زمین ، مثلث شالیکاری به فعالیت کارگران فصلی و چندین ضلع کوچک و بزرگ دیگر وابسته است ؛ اضلاعی که آثار وضعیت قرارگرفتن هر یک از آنها نه تنها بر کشاورز و تولید کننده بلکه حتی تا سر سفره مصرف کننده هم کشیده می شود. حالا بیماری کرونا همه اضلاع شالیکاری مازندران را زیر سایه اش برده است تا تدابیری را که در این وضعیت از سوی تمامی طرف ها اتخاذ می شود به چالش بکشد.
شاید یک مثال ساده راهگشا باشد. با وجود این که قرار است نیمی از ۲۲۰ هزار هکتار زمین شالیزاری مازندران به صورت مکانیزه و بدون دخالت انسانی زیر کشت بروند ، اما هنوز بیش از ۱۰۰ هزار هکتار باید به صورت دستی و با استفاده از کارگان فصلی نشاء شود ، کارگرانی که به دلیل شیوع ویروس کرونا و ترس از ابتلا به این ویروس حالا دچار تمنای دوگانه شده اند ، تمنایی که برخی از آنها با عنوان " دو راهی میان جان و نان " یاد می کنند.
سعید خلیلی یکی از اهالی شهرستان بابل و از مناطق اصلی کشت برنج در مازندران در باره این دوراهی بیشتر توضیح می دهد. می گوید : وضعیت بسیار دشوار و نگران کننده ای نسبت به حضور در جمع نشاءکاران به وجود آمده است و همه کارگران برای رفتن بر سر نشاء مردد هستند.
وی که چهار فرزند دارد و جز کارگری روزمرد حرفه و شغل دیگری ندارد ، اضافه می کند : کار در فصل نشاء تاثیر زیادی در معیشت خانواده ام دارد و بیشتر درآمد سالانه ام از همین راه یعنی کار کردن در زمین های شالیزاری مردم برای نشاء و درو تامین می شود. در واقع برای من تصور سالی که نتوانم بهار را برای نشاء و تابستان را برای دروی شالی در شالیزار باشم ، وحشت آور و حتی غیرقابل تصور است.
این کارگر روزمزد توضیح می دهد : اگر برای نشاء کاری نروم فشار اقتصادی زیادی به من و خانواده ام وارد می شود و از طرف دیگر برای رفتن و انجام این کار هم نگران بیمار شدن و تبعات بعدی آن هستم. می ترسم در زمین کشاورزی مبتلا به کرونا شوم و در این صورت اگر بلایی برسر من بیاید ، مایحتاج گذران زندگی همسر و فرزندانم را چه کسی تامین خواهد کرد؟
جعفر حبیبی ، یک کارگر دیگری است که به صورت فصلی در شالیزارها کار می کند تا امرار معاش کند. او هم می گوید : ۲ هزار متر زمین کشاورزی از خودم دارم ، اما برای تامین زندگی باید در زمین دیگران کار کنم زیرا درآمد زمین خودم کفاف زندگی مرا نمی دهد.
وی اضافه می کند : کار کردن در زمین دیگران برای من مشکلی نیست ولی امسال با وضعیت بیماری کرونا مردد مانده ام . به ما گفته شده است که نباید در جمع هایی با تعداد زیاد حضور داشته باشیم و شالیکاری نیز کار دسته جمعی است که مرا نسبت به حضور سر زمین می ترساند. حتی شنیدم که آب هم می تواند باعث انتقال ویروس کرونا شود و شالیزارها هم که پر از آب است و این موضوع برای من و دیگر کارگران نگران کننده است.
همانند این ۲ کارگر فصلی زمین های شالیزاری ، کارگران زیادی این روزها در مازندران هستند که تمام امیدشان به درآمد ماه نشاکاری بوده است ولی با شرایط به وجود آمده نسبت به حضور در نشاکاری و شالیکاری تردید دارند و از طرفی نگران وضعیت معیشت خودشان هستند؛ دوراهی جان و نان .
قیمت‌گذاری سودجویانه بر نگرانی کارگران
با وجود نگرانی و دودلی کارگران فصلی مازندران و اینکه هنوز تا فراگیری فصل نشاء دستکم یک هفته باقی مانده است ، اما همین نگرانی های معصومانه حالا دستمایه سودجویی عده ای قرار گرفته است تا سنگینی سایه کرونا را به بهانه دلسوزی برای کارگران با نرخ پرانی های روزانه بر دوش کشاورزان سوار کنند ، غافل از این که این رشته می تواند تا سر سفره مصرف کننده که دست برقضا خود کارگر هم از جمله آنهاست ، کش بیاید.
بررسی ها نشان می دهد ، در حالی که فصل شالیکاری گذشته نرخ یک روز نشاءکاری به طور میانگین بین ۸۰ تا ۱۲۰ هزار تومان بود و در نهایت در زمان پیک نشاءکاری به ۱۵۰ هزار تومان رسیده بود ، اکنون نرخ ها با دستکم ۲ برابری افزایش نسبت به سال گذشته در محافل کشاورزان و سرکارگران فصلی مطرح می شود.
نرخ گذاری برای کارگری در فصل نشاء هر ساله به طور میانگین با افزایش حدود ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل سرانجام می یافت ولی ظاهرا امسال کرونا و همچنین همزمانی کل فصل نشاء با ماه مبارک رمضان سبب شده است تا نرخ گذاری دیگر تابع رویه قبلی نباشد.
قطعا اجرای طرح فاصله گذاری فیزیکی و اعلام رسمی ممنوعیت به کارگیری کارگران فصلی غیربومی هم در این زمینه بی تاثیر نبوده است ، بویژه این که بر اساس طرح فاصله فیزیکی حالا دیگر تردد کارگران فصلی بومی در میان شهرستان های استان هم غیرممکن شده است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بخش زیادی از کارگران فصلی شالیزارهای مازندران در مناطق مرکزی و تا حدودی غربی از مناطق شرقی و یا ییلاقات تامین می شود . این وضعیت می تواند بعضی از مناطق استان را با انباشت و بیکاری کارگران فصلی در اوج نشاء کاری مواجه کرده و در بعضی شهرستان ها هم کمبود این دست نیروها را تحمیل کند.
احتمالا بر اساس همین حساب و کتاب هاست که نرخ نشاءکاری روزانه کارگران فصلی از هم اکنون که بیشتر از یک هفته به آغاز رسمی فصل باقی مانده است روی رقم ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان می چرخد و ممکن است به ۳۰۰ هزار تومان یا بیشتر هم همزمان با شروع نشاء افزایش یابد.
نشاء بموقع شالی برای کشاورز شالیکار یک موضوع حیاتی است و به همین دلیل نیز قدرت چانه زنی یا ریسک تن ندادن به قیمت های بالا را از کشاورز سلب می کند. علاوه بر این که خزانه شالی در صورت تاخیر در نشاء دچار خسارت شده و از بین می رود ، برای بسیاری از کشاورزان شالیکار در این سال ها کشت دوم شالی به نشاء زودتر در کشت اول بستگی دارد و هیچ کشاورزی حاضر نیست به خاطر حساب و کتاب قیمت کارگر و نهاده ها و دیگر هزینه ها ، فصل نشاء را به تاخیر بیندازد.
شاید به همین خاطر است که مقداد رسولی یکی از کارگران فصلی که با چند نفر دیگر یک گروه نشاکاری را ایجاد کرده اند و خودش سرکارگر محسوب می شود ، در باره قیمت گذاری های امسال می گوید : این نرخ گذاری به خاطر کمبود کارگر است.
وی افزود : به دلیل ترس از کرونا کارگران کمتری خطر نشاکاری را می پذیرند و به دلیل کمبود کارگر قیمت ها بالا رفته است.
سایه انداختن کرونا بر بشقاب برنج سر سفره‌ها
جعفر عمرانی یکی از کشاورزان آملی درباره افزایش قیمت دستمزدها و تاثیر آن بر کشاورزان می گوید : اگر دستمزد از حالت تعادل خارج شود شرایط برای کشاورز و همه مردم سخت خواهد شد.
وی که هنوز به شالیکاری سنتی پایبند است و نشاء دستی را بر ماشین نشاء ترجیح می دهد ، توضیح می دهد : اگر دستمزها به صورت نامتعادل افزایش یابد، کشاورزان از جمله خودم مجبور خواهیم بود قیمت برنج را افزایش دهیم که این مساله به نفع مردم هم نخواهد بود و مصرف کنندگان برنج را کاهش می دهد.
عمرانی دستمزدهای گارگران را پرهزینه ترین بخش شالیکاری می داند و می گوید : با وجود این که افزایش قیمت تمام شده برنج منجر به سخت تر شدن شرایط مردم برای خرید می شود ، اما چاره ای جز این کار برای تامین هزینه های کشاورزی وجود ندارد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم با اشاره به اینکه هنوز تا آغاز نشاءکاری زمان باقی است ، می گوید : من هم نرخ گذاری های عجیب و غریب در سطح استان را شنیده ام اما نباید به این شایعات توجه کرد.
عزیزالله شهیدی فر با اشاره به اینکه کارگران شالیزاری توسط سرکارگرها اداره می شوند، اضافه می کند : نرخ گذاری های شنیده شده ناشی از سوء استفاده سرکارگرها از وضعیت جاری است . در حال حاضر کشاورزان به دلیل نگرانی ناشی از فقدان کارگر اقدام به نوبت گیری از سرکارگرها می کنند و سرکارگرها نیز از این موقعیت سوء استفاده کرده و قیمت ها را بالا می برند تا بر روی نرخ دستمزدهای مصوب تاثیر بگذارند.
وی توضیح می دهد : تا اوایل هفته آینده نرخ دستمزدهای نشاکاری به صورت رسمی اعلام می شود و پیش بینی می کنیم بین ۱۰۰ تا ۱۵۰هزار تومان برای یک روز نشاکاری تعیین شود.
نشاکاری با رعایت نکات بهداشتی
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با تاکید بر اینکه شایعات پیرامون انتقال ویروس کرونا از طریق شالیزارها غیر علمی و بی پایه و اساس است ، می گوید : طبق گفته های متخصصان و پزشکان در صورت رعایت فاصله مناسب هیچگونه مشکلی برای کشاورزان و کارگران ایجاد نخواهد شد.
وی رعایت فاصله حداقل یک متر میان کارگران و نشاکاران را الزامی می داند و اضافه می کند : کارگران سعی کنند در هنگام نشاکاری دست هایشان را به صورت و مخاطات نزنند و پس از نشاکاری دست و صورتشان را خوب شست و شو دهند.
در حال حاضر نه تنها ویروس کرونا به مردم آسیب وارد می کند، بلکه برخی از افراد نیز با ابزار قرار دادن این ویروس به دنبال سود بیشتر و آسیب به اقشار مختلف جامعه هستند.
استان مازندران سالانه با تولید بیش از یک میلیون تن برنج سفید تامین کننده نیمی از نیاز کشور به این محصول استراتژیک است. پارسال به خاطر شرایط مناسب از وضعیت آب و هوا گرفته تا تامین بموقع کارگر و نهاده ها ، میزان تولید شلتوک در استان شاهد رکوردشکنی بی سابقه بود. میزان تولید شلتوک در مازندران سال گذشته به رقم یک میلیون و ۴۲۰ هزار تن رسیده بود که برای ۲ دهه گذشته بی سابقه بود. بیشترین میزان شلتوک تولید شده در مازندران طی دو دهه گذشته یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن بود و پارسال افزایش ۱۰ درصدی را تجربه کرد.
حالا کرونا در سراسر کشور مانور می دهد.بر اساس تازه ترین گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت تاکنون ۶۸ هزار و ۱۹۲ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده و با فوت ۱۲۲ نفر در ۲۴ ساعت گذشته، تعداد کل جان باختگان کرونا در کشور به ۴۲۳۲ نفر رسید. همچنین از دیروز تا امروز ۲۲ فروردین ۱۳۹۹ و بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی ۱۹۷۲ بیمار جدید مبتلا به کووید ۱۹ در کشور شناسایی شد و با احتساب موارد جدید، مجموع بیماران کووید ۱۹ در کشور به ۶۸۱۹۲ نفر رسید.
در مازندران اگر چه این بیماری از سوم فروردین ماه روند کاهشی یافت و آمار بیماران جدید همچنان کمتر از آمار ترخیصی هاست ، ولی مسئولان هشدار می دهند که در صورت رعایت نکردن طرح فاصله گذاری فیزیکی و سایر پروتکل های بهداشتی ، احتمال افزایش شدن بیماری وجود دارد ، موضوعی که می تواند در فصل نشاء به نگرانی جدی تبدیل شود.