از موانع و مشکلات ریز و درشتی که همواره در مسیر صادرات اینگونه محصولات غیرنفتی قرار دارد، اگر بگذریم، سال ۹۷ بانک مرکزی با راه‌اندازی نظام یکپارچه معلاملات ارزی یا همان «سامانه نیما» مانع بزرگی روبروی صادرات این محصولات از جمله کشمش ایجاد کرد که صادرکنندگان را مکلف کرد ارز حاصل از صادرات خود را به چرخه اقتصادی کشور بازگردانند.
از آنجا که کوچک بودن بسیاری از واحدهای صادرکننده همچون واحدهای فرآوری کشمش در ملایر و گاها ناآشنا بودن برخی از این واحدها با مقررات ارزی و امکان‌پذیر نبودن تطبیق سریع روابط تجاری خود با آیین‌نامه‌ها به ویژه در سال ۹۷، امکان برگشت ارز را به داخل کشور ندارند و بیشتر معاملات آنها با ریال و البته با کشورهای همسایه انجام می‌شود، مشکلی که کارشناسان و فعالان این حوزه را بر آن داشت تا حدود ۱۰ تا ۱۲ دلیل اساسی و مهم را برای ناکامی صادرکنندگان بخش کشاورزی از جمله کشمش را در انجام تعهد ارزی عنوان کنند و خواستار معافیت این بخش از بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به کشور شدند.
در این راستا پیگیری‌ها و رایزنی‌های مستمری از سوی نمایندگان مردم ملایر در مجلس شورای اسلامی و دیگر نمایندگان مجلس در استان‌های کشمش‌خیز کشور و مسوولان مرتبط و صادرکنندگان این حوزه انجام شد و در نهایت مطابق با تبصره ۶ قانون بودجه سال ۹۹ کل کشور، صادرات بخش کشاورزی و خدمات فنی و مهندسی از رفع تعهد ارزی معاف شدند، خبری خوش برای تولید و صادرکنندگان کشمش که در انتظار تحقق این وعده هستند تا بتوانند به طور عینی امسال جهش را در تولید و صادرات محصول خود ببینند.
اما رییس انجمن تولید و صادرکنندگان کشمش ملایر نگران است در مسیر اجرای این قانون مشکل جدیدی به وجود بیاید و کشمش به راحتی نتواند مسیر صادرات خود را آن هم در بحران کرونا طی کند.
تعهد ارزی و کرونا؛ چالش پیش‌روی کشمش
منوچهر رضایی تعهد ارزی را چالشی در مسیر صادرات کشمش دانست و اظهار داشت: از سال ۹۷ که تعهد ارزی توسط بانک مرکزی مطرح شد، ما مخالف اجرای این طرح بودیم و ۱۰ دلیل منطقی، قانونی و حقوقی برای اجرا نشدن این طرح عنوان کردیم.
وی با بیان اینکه بارها این مشکل را با استاندار همدان، نمایندگان مجلس، فرماندار ویژه ملایر و دیگر مسوولان مرتبط استانی و کشوری مطرح و پیگیری‌هایی نیز از طریق آنها انجام و مکاتبات و درخواست‌هایی نیز با تهران صورت گرفت ادامه داد: در نهایت بخش کشاورزی که کشمش نیز شامل آن است، از شمول برگشت ارز حاصل از صادرات در قانون بودجه ۹۹ مستثنی شد.
رییس انجمن تولید و صادرکنندگان کشمش ملایر تاکید کرد: با این وجود برای صادرات کشمش در سال‌جاری مشکلی نداریم اگر مشکل جدیدی در این زمینه ایجاد نشود، اما برای سال ۹۷ و ۹۸ همچنان مشکل وجود دارد و صادرکنندگان کشمش متعهد به بازگشت ارز حاصل از صادرات خود هستند.
رضایی یادآور شد: یک صادرکننده کشمش وقتی محصول را با قیمت بازار می‌خرد، هزینه برق، آب، گاز و کارگر را آزاد پرداخت و بازاریابی را خودش انجام می‌دهد، چه انتظاری است در حالی‌که حمایت و کمک دولتی دریافت نمی‌کند، بتواند ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگرداند.
وی برگشت ارز حاصل از صادرات و تعهد ارزی را تنها در توان شرکت‌ها و صادرکنندگان بزرگ دانست و افزود: تولیدکننده‌ای که در ملایر مثلا یکصد تُن صادرات دارد، امکان برگشت ارز را ندارد، در حالی‌که برای برگشت ارز حاصل از صادرات سال ۹۷ و ۹۸ هنوز هیچ تصمیمی اتخاذ نشده است.
بیش از ۱۰ هزار تُن کشمش در کشور به فروش نرفته است
رییس انجمن تولید و صادرکنندگان کشمش ملایر خاطرنشان کرد: در حال حاضر بیش از ۱۰ هزار تُن کشمش در کشور موجود است که فروش نرفته و تنها ۲ ماه برای فروش این میزان محصول فرصت داریم.
رضایی بروز این مشکل را ناشی از فشارهای تعهد ارزی و البته شیوع ویروس کرونا دانست و گفت: این در حالیست که امسال یک و نیم برابر پارسال افزایش محصول کشمش داریم و با این شرایط اگر این میزان محصول به فروش نرسد و صادر نشود، ضمن از بین رفتن اشتغال، محصول روی دست باغدار می‌ماند.
به گفته وی در هر واحد فرآوری کشمش بین ۲۰ تا ۴۰ نفر مشغول کار هستند و نباید به واسطه وجود این مشکلات بیکار شوند.
رییس انجمن تولید و صادرکنندگان کشمش ملایر با یادآوری این نکته که برگشت ارز به صورت دلار و یورو توسط صادرکنندگان کشمش امکان‌پذیر نیست تاکید کرد: این در حالیست که برگشت ریال به کشور می‌تواند موجب رونق چرخه اقتصادی کشور شود و بدون شک توسعه صادرات مستلزم مشوق‌های صادراتی است.
رضایی ادامه داد: در ملایر بیش از ۳۰ هزار تُن کشمش تولید می‌شود که با خرید محصول سایر نقاط کشور، حدود ۴۰ هزار تُن کشمش از این شهرستان به نقاط مختلف کشور صادر می‌شود.
وی وضعیت کمی تولید محصول کشمش را امسال خوب ارزیابی کرد و اظهار داشت: صادرات این میزان محصول که از ۲ ماه آینده برداشت آن آغاز خواهد شد، ارزآوری بسیار خوبی برای استان و کشور دارد، در حالی‌که کرونا بر بازار مصرف این محصول تاثیر گذاشته و این تاثیر ملموس است.
در مبادلات‌مان دلار نداریم
رییس انجمن تولید و صادرکنندگان کشمش ملایر با تاکید بر اینکه بستر باید به گونه‌ای فراهم شود که بازار کار خودش را انجام دهد، چراکه خرید این حجم از محصول کشمش در توان دولت نیست، افزود: یک صادرکننده کشمش باید طبق روال معمول کشمش را از باغدار بخرد و پس از فرآوری آن را صادر کند.
رضایی یادآور شد: در حال حاضر بیشترین مبادلات ما با کشورهای همسایه به ویژه عراق به عنوان یکی از بازارهای اصلی ما است که همه این مبادلات با ریال انجام می‌شود و دلار در مبادلات‌مان نداریم.
وی همچنین به مشکلات ساختاری و بنیادی فرآوری محصول کشمش در این شهرستان اشاره و بیان کرد: این مشکلات از سال‌های گذشته بوده و همچنان هست و با وجود پیگیری‌ها و مکاتبات فراوان، وزارت جهاد کشاورزی هنوز نتوانسته این مشکلات ساختاری باغداران را رفع کند.
رییس انجمن تولید و صادرکنندگان کشمش ملایر تامین ملزومات تغییر کیفی و بنیادی در فرآوری کشمش از باغدار تا کارخانه، تهیه زیراندازهای مناسب برای خشک کردن محصول، انبارداری و آموزش باغداران را از جمله این مشکلات ساختاری عنوان کرد و گفت: تهیه زیرانداز برای اینکه محصول کشمش هیچ ارتباطی با خاک نداشته باشد، برای باغدار بسیار مهم است که البته از نظر قیمتی نیز ارزان است.
رضایی افزود: در همین رابطه موضوع را در جلسه‌های مختلف با وزیر جهاد کشاورزی مطرح کردیم و با وجود موافقت وزیر جهاد کشاورزی و صدور دستورات لازم، اما هنوز این امر اجرایی نشده است.
وی انبارداری محصول کشمش و تهیه سبد را موضوع مهم دیگری عنوان کرد و ادامه داد: یک روش عملی باید بین دولت، کارخانه‌دار و بخش خصوصی تعریف شود و منابع اعتباری و تسهیلاتی در اختیار کارخانه‌داران فرآوری کشمش قرار گیرد، در حالی‌که تهیه سبد برای هر کارخانه‌دار بیش از یک میلیارد تومان هزینه دارد و امیدواریم این مشکل حل شود.
رییس انجمن تولید و صادرکنندگان کشمش ملایر آموزش باغداران را نکته مهم دیگری در چرخه تولید و صادرات کشمش عنوان کرد و تاکید کرد: هر سال بازارهای مصرف تقاضای جدیدی مبنی بر ارتقای کیفیت محصول را از ما دارند و این آموزش باید با جدیت بیشتری توسط بخش ترویج جهاد کشاورزی به باغداران ارایه شود.
به گفته رضایی هم اکنون بیش از ۵۰ واحد فرآوری کشمش در این شهرستان وجود دارد که ۳۰ واحد آنها فعال است.
طبق گزارش گمرک ملایر، سال گذشته ۲۵ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار انواع کشمش انگوری، تیزابی و آفتابی از گمرک این شهرستان به حدود ۲۷ کشور جهان صادر شد که نسبت به مدت مشابه سال ۹۷، از نظر دلاری ۱۸ درصد و از نظر وزنی ۱۲ درصد رشد داشته و از نظر ارزش ریالی شدی ۱۱۵ درصدی را داشته است.
۲۸ درصد صادرات کشمش ایران متعلق به شهرستان ملایر است.