هم‌زمان با تغییر فصل و افزایش قیمت گوجه فرنگی در بازار داخلی در اواخر مهرماه امسال، حدود ۲۰۰ کامیون از این محصول به عراق صادر شد، اما به دلیل پایین بودن کیفیت برگشت خورد. تصاویری که از معدوم‌سازی این محصول در شبکه‌های مجازی منتشر شد، حاشیه‌هایی را به دنبال داشت.
البته به گفته برخی مسوولان، ۲۰۰ کامیون محموله گوجه فرنگی مرجوع نشده است، با این وجود برخی می‌پرسند چرا باید محصول گوجه فرنگی که در بازار داخلی با کمبود روبرو است، صادر و سپس معدوم شود و چرا این محصول به کشور برگشت داده نشد تا شاهد کاهش قیمت در بازار باشیم؟ برخی نیز می گویند: صادرات گوجه فرنگی تاثیری در بازار داخلی ندارد.
جهش قیمت گوجه
طبق آمارها سالیانه بیش از ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تن گوجه فرنگی در سطح ۱۳۰ هزار هکتار در اراضی کشاورزی کشور تولید و به بازار عرضه می‌شود که بخشی از این محصول نیز به بازارهای هدف کشورهای همسایه صادر می‌شود.
اما در یک ماه و نیم اخیر با شروع فصل سرما و کاهش عرضه «گوجه فرنگی تازه‌خوری»، قیمت این محصول به یک‌باره از حدود دو هزارو ۵۰۰ تومان در فصل تابستان، اکنون به ۱۸ هزار تا ۲۰ هزار تومان رسیده است.
طبق آخرین نرخ‌نامه میدان مرکزی میوه و تره‌بار تهران نیز قیمت هر کیلوگرم گوجه‌فرنگی بوته‌رس بین هفت هزار تا ۱۱ هزار تومان تعیین شده است که در خرده فروشی‌ها با قیمت‌های بالاتر به فروش می‌رسد.
چرایی برگشت خوردن و معدوم‌سازی گوجه‌ها
گزارش‌های موجود درباره برگشت و معدوم‌سازی گوجه فرنگی صادراتی به عراق حکایت از آن دارد که این محصول به دلیل عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی و پایین بودن کیفیت مرجوع شده است. البته سناریوی برگشت محصولات ایرانی، امری جدیدی نیست و طی سال‌های اخیر بارها و بارها با این معضل روبرو شده‌ایم.
این در حالی است که پیش از این کشور عراق به ازای واردات هر کیلوگرم گوجه فرنگی از ایران ۶۰۰ دینار عوارض دریافت می‌کرد، اما به یک‌باره عوارض مربوطه را صفر کرد و مطابق آمارها روزانه نزدیک به دو هزار تن گوجه فرنگی از ایران به عراق صادر می‌شود.
در عین حال، شنیده‌ها حاکی است بین ایران و عراق پروتکل قرنطینه‌ای و بهداشتی سخت و محکمی برای برخی محصولات کشاورزی وجود ندارد، بنابراین بی توجهی برخی صادرکنندگان منجر به مرجوع شدن برخی محصولات بی کیفیت می‌شود.
صادرکننندگان نیز بر این باورند که با توجه به افزایش قیمت ارز، برگشت یک محصول مرجوعی مقرون به صرفه نیست و بهتر است در همان جا عملیات معدوم‌سازی انجام شود تا هزینه اضافی به صادرکننده تحمیل نشود.
آنچه مسلم است وقتی گوجه فرنگی سر مزرعه از کشاورز به‌طور خوش‌بینانه در چنین فصلی بین ۶ تاهشت هزار تومان توسط دلال و تاجر خریداری می‌شود، اما به مبلغ ۲۵ هزار تومان در دیگر کشورها به فروش می‌رسد، صادرات نسبت به عرضه به بازار داخلی پرسودتر خواهد بود.
ضرورت نظارت بیشتر بر صادرات
بررسی وضعیت فعلی بازار نشان می‌دهد که مشکل اصلی ما صادرات بدون کنترل و بدون اخذ عوارض است که باعث می شود روزانه حدود دو هزارتن گوجه فرنگی با وجود کمبود داخلی این محصول، به کشور عراق صادر شود.
به‌طور حتم، در صورت وجود پروتکل‌های بهداشتی و قرنطیه ای محکم، کمتر شاهد ارسال محصولات بی‌کیفیت از ایران به کشورهای همسایه خواهیم بود. در عین حال لازم است در فصل سرما که تولید و عرضه محصول کاهش می‌یابد، برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها در بازار داخلی برای صادرات چنین محصولاتی تعرفه وضع شود تا شاهد افزایش چشمگیر قیمت‌ها نباشیم.
افزایش قیمت در ماه‌های سرد
به گفته کارشناسان، عرضه و تقاضا، تعیین‌کننده قیمت محصولات کشاورزی است. بنابراین هر ساله با تغییر فصل، شاهد کاهش عرضه و افزایش نسبی قیمت برخی محصولات پرمصرف همچون گوجه فرنگی هستیم، زیرا این محصول در فصل سرما و بنا به شرایط اقلیمی بخشی از طریق گلخانه‌ها و بخشی دیگر از مناطق محدود استان‌های جنوب کشور تامین می‌شود.
در سالیان گذشته برخی محصولات کشاورزی به صورت انباری و سردخانه‌ای در فصل زمستان در اختیار مردم قرار می‌گرفت، اما در سال‌های اخیر با تولید برخی محصولات پرمصرف در استان‌های جنوب کشور این کالاها به شکل تازه خوری در اختیار مردم قرار می‌گیرد و دیگر مردم کالای انباری و سردخانه‌ای را نمی‌پسندند.
البته ناگفته نماند که در فصل پاییز و زمستان هزینه‌های تولید در فضای باز، بالاتر از فصول گرم است.
طرح استمرار، راهکاری برای جلوگیری از رشد قیمت گوجه در فصل سرما
برخی محصولات از طریق طرح استمرار در فصل سرما در استان های جنوبی کشور تولید و به بازار عرضه می‌شود تا مشکل کمبود و افزایش قیمت رخ ندهد.
طرح استمرار یا همان طرح خارج از فصل، به دلیل شرایط جغرافیایی مناطق ارائه شده است. بر اساس این طرح، زمانی که در زمستان بسیاری از نقاط کشور درگیر بارش برف هستند، در نقاطی دیگر شرایط آب و هوایی برای کشت محصولات پرمصرفی همچون سیب‌زمینی، پیاز و گوجه‌فرنگی مساعد است.
تولیدکنندگان می‌گویند: با توجه به افزایش هزینه‌های تولید، دلالان و تجار گوجه فرنگی را با قیمت‌های پایین از سر مزرعه خریداری و با چندین برابر قیمت در بازار داخلی و خارجی به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند و سودی از این گران‌فروشی، نصیب تولیدکنندگان نمی‌شود.
همچنین تولیدکنندگان می‌گویند: هیچ نقشی در افزایش قیمت محصولات کشاورزی از جمله گوجه فرنگی در بازار داخلی ندارند و هر آنچه که تولید می‌شود با کمترین و نازل‌ترین قیمت از کشاورزان خریداری می‌شود که منصفانه نیست. بنابراین افزایش قیمت‌ها در چرخه معیوب توزیع و عرضه این محصول نه به نفع تولیدکننده و نه به نفع مصرف‌کنندگان است.
مصرف‌کنندگان هم می‌گویند: اکنون هر کیلوگرم گوجه فرنگی که محصول صیفی پرمصرف سبد خانوار ایرانی است را با قیمت‌های گزاف خریداری می‌کنند، اما به دلیل پایین بودن کیفیت این محصول بیش از دو روز قابل استفاده نیست و باید دور ریخته شود.
به‌تازگی خرده فروشی‌ها اقدام به دسته‌بندی گوجه فرنگی می‌کنند، به‌طوری که در یک سبد گوجه فرنگی پلاسیده و بی کیفیت را بین ۱۳ هزار تا ۱۵ هزارتومان، گوجه فرنگی کمی بهتر را کیلویی ۱۸ هزار تا ۲۰ هزارتومان و گوجه فرنگی گلخانه ای را بالای ۲۵ هزارتومان به فروش می‌رسانند.
«سید رضا نورانی» رییس اتحادیه ملی صادرکنندگان محصولات کشاورزی نیز براین باور است که در سال‌های اخیر صادرکنندگان اصلی از چرخه صادرات خارج شده و اکنون برخی صادرکنندگان با بی توجهی، اقدام به صادرات محصولات بی‌کیفیت و سرمازده در بسته‌بندی‌های نامناسب می‌کنند که همین امر موجب برگشت برخی محصولات می‌شود.
گوجه فرنگی صادراتی به عراق دارای گواهی بهداشت گیاهی است
«سید محمدرضا میر»، سخنگوی سازمان حفظ نباتات کشوردرباره وضعیت قرنطینه‌ای گوجه فرنگی ارسالی به عراق گفت: سازمان حفظ نباتات کشور برای هر محموله صادراتی در صورت سلامت، گواهی بهداشت گیاهی صادر می‌کند و اگر کالایی مشکل داشته باشد گواهی بهداشت دریافت نمی‌کند.
وی اظهار داشت: صدور گواهی بهداشت گیاهی ارتباطی به کیفیت محصول ندارد، زیرا ممکن است یک محصول درجه سه باشد اما گواهی بهداشتی دریافت کند، در عین حال همه محموله‌های صادراتی باید عاری از آلودگی‌های قرنطینه‌ای باشند.
به گفته سخنگوی سازمان حفظ نباتات کشور، محموله صادرات گوجه فرنگی به عراق دارای گواهی سلامت بهداشت گیاهی بوده و هیچ آلودگی قرنطینه‌ای به آفت و بیماری‌ها نداشته است.
وی تصریح کرد: گزارش‌ها نشان می‌دهد حجم محموله‌های صادراتی گوجه فرنگی به عراق بیش از نیاز این کشور بوده، بنابراین حجم بالایی از این محصول در گمرکات عراق باقی مانده که ممکن است موجب پوسیدگی محصول شده باشد.
سخنگوی سازمان حفظ نباتات کشور افزود: این مسائل به صادرکنندگان برمی‌گردد و ارتباطی به وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفظ نباتات ندارد.
متعادل شدن قیمت گوجه فرنگی تا یک ماه آینده
«حسین اصغری»، مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی نیز چندی پیش گفته بود: هرساله با تغییر فصل با کاهش عرضه محصولات تابستانی و افزایش قیمت‌ها روبه‌رو می‌شویم که به‌زودی با ورود محصولات استان‌های جنوبی، قیمت گوجه‌فرنگی کاهش می‌یابد.
وی افزود: طبق آمارها تولید گوجه‌فرنگی نسبت به سال گذشته تغییری نداشته و وضعیت تولید مناسب است، اما با تغییر فصل باید منتظر محصولات تازه خوری از استان‌های جنوبی کشور باشیم.
مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی با تاکید براینکه وزارت جهاد کشاورزی متولی تولید است و نقشی در کنترل قیمت محصولات کشاورزی در بازار ندارد، تصریح کرد: طبق آمارها در سال زراعی ۹۹ - ۱۳۹۸ در مقطع تولید پاییزه ۱۴۰ هزار و ۶۲۰ تن گوجه‌فرنگی در سطح سه هزار و ۴۴۰ هکتار تولید شد، در حالی که در سال زراعی ۹۸ - ۱۳۹۷ میزان تولید ۱۴۵ هزار و ۸۶۹ تن در سطح سه هزار و ۵۰۰ هکتار بود.
وی با بیان اینکه گوجه فرنگی استان‌های جنوبی کشور از اواسط آبان ماه وارد بازار می شود، گفت: با ورود گوجه فرنگی از اواسط آبان ماه ۲۰ روز تا یک ماه زمان می‌برد تا بازار این محصول در داخل کشور متعادل شود.
وی ادامه‌داد: آمارهای موجود نشان می‌دهد سطح زیر کشت و تولید گوجه‌فرنگی تولید پاییزه امسال با سال گذشته اختلاف چندانی ندارد و برپایه برنامه طرح استمرار سال زراعی ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹، مقرر است یک میلیون و ۴۷ هزارو ۴۰۰ تن گوجه‌فرنگی در سطح ۲۱ هزار و ۵۰۰ هکتار، تولید شود.