بر اساس اعلام شیلات مازندران، صیادان عضو شرکت های پره در این استان از آغاز فصل صید سال جاری تا پایان آبان تنها ۳۰۶ تن ماهیان استخوانی از دریای خزر صید کردند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۶ درصد کاهش دارد. صیادان مازندران پارسال در همین مدت ۶۰۰ تن ماهی استخوانی صید کرده بودند.
میزان صید تا ۱۵ آذر ماه جاری هم ۴۲۱ تن اعلام شد که کاهش ۵۰ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می دهد.
فصل صید ماهیان استخوانی دریای خزر در مازندران امسال از ۱۵ مهر شروع شد و در حال حاضر چهار هزار و ۲۰۰ ماهیگیر در قالب ۵۴ شرکت تعاونی صیادی پره مشغول صید از پهنه آب های ساحلی خزر هستند.
صیادان باسابقه مازندرانی بر این اعتقادند که گسترش ورزش های آبی بی برنامه در آب های ساحلی خزر در استان سبب ایجاد اختلال در مسیر حرکتی ماهیان شده و آنها را از توررس صیادان در فصل صید دور کرده است.
البته کارشناسان هم با این صیادان هم عقیده هستند و در کنار صید قاچاق و حرکت جت اسکی ها، تخریب چراگاه‌ها و آلودگی شدید ناشی از ورود انواع فاضلاب کشاورزی، صنعتی و خانگی را هم موثر می دانند.
هفته اول آذر ماه امسال که با مدیرکل شیلاب مازندران در باره میزان صید ۴۵ روزه و علل کاهش آن گفت و گو کردیم ، برای تهیه گزارش تکمیلی به سراغ صیادانی رفتیم که دوران وفور صید ماهیان استخوانی را تجربه کرده بودند. اگر چه برخی از این صیادان بازنشسته شده اند، ولی همچنان یا دستی در صید شرکت های پره دارند و یا فرزندان و نوه هایشان در شرکت های پره مشغول صید هستند.
این صیادان، صید ۱۰ تا ۱۲ هزار تنی دهه ۶۰ و ۷۰ را به یاد دارند و کاهش شدید صید از دهه ۸۰ را هم به چشم دیده اند. پارسال هم در طول فصل صید که نیمه فروردین ۹۹ پایان یافت صیادان مازندران تنها سه هزار و ۶۰۰ تن ماهی صید کردند که نسبت به فصل صید سال ۹۷ کاهش ۴۸ درصدی داشت.
صیادان با تجربه مازندران می گویند که نباید صید قاچاق را در کاهش صید شرکت های پره زیاد موثر دانست. از نگاه آنها، مهم ترین علت کاهش صید در سال های اخیر گسترش بی برنامه و بدون چارچوب مشخص ورزش های آبی پر سر و صدا از جمله حرکت بی ضابطه جت اسکی ها و قایق های سواری تندرو بوده است.
گلایه از بی‌توجهی به هشدارها
به اعتقاد این صیادان، اگر شرایط مهاجرت ماهیان استخوانی به سمت آب های شیرین برای تغذیه و تخم ریزی مهیا باشد، صید انواع ماهی در دریا خزر به هیچ عنوان کم نمی شود، چرا که هر ماهی مولد ۲۰ تا ۷۰ هزار تخم ریزی انجام می دهد. در این وضعیت حتی اگر فعالیت صیادان غیر مجاز هم دو برابر شود، سبب کاهش صید نخواهد شد و ماهیگیران شرکت های تعاونی صیادی پره در شمال که تحت پوشش شیلات قرار دارند، دچار مشکل نخواهند شد.
ناصر حسینی یکی از ماهیگیران بازنشته عضو شرکت تعاونی صیادی پره مازندران در حالی که حسرت گذشته ها و وفور ماهی را در دل دارد، گفت: مشکل صیادان صید قاچاق نیست چون آنقدرها زیاد نیست که تورهای پره را خالی کند. مشکل فعالیت جک اسکی ها و قایق های تندرو در حال عملکرد نامناسب مسئولان شیلاب است.
وی توضیح داد: بار و بارها اعلام کردیم که فعالیت جتی اسکی و قایق های تند رو تفریحی که بدون طرح و برنامه در همه نقاط سواحل دریای خزر گسترش یافته، آرامش و مسیر حرکتی ماهیان را به مخاطره انداخت و در واقع مسیر چراگاه های ماهیان از بین رفته است، ولی در شیلات حرف ما گوش شنوایی پیدا نکرد.
این ماهیگیر با سابقه افزود: تحقیقات شیلات در حوزه وضعیت صید و صیادی و ماهیان استخوانی دریای خزر بسیار ضعیف بوده و عملی نشده است. گونه های مختلف ماهی دریای خزر دارای چراگاه و مسیر حرکتی خاصی هستند و از آستارا تا گرگان هر گونه از ماهیان از جمله سفید، کپور و کفال مسیر حرکتی و چراگاه های ویژه ای دارند، اما متاسفانه این چراگاه ها سال به سال در حال تخریب است و اکنون برای ماهی کفال به صفر رسید.
حسینی که ۳۰ سال سابقه ماهیگیری دارد، گفت: هر گونه از ماهیان وقتی چراگاه و مسیر حرکتی خود را پیدا کنند تا ۱۰۰ سال نسبت به آن مسیر و محل تغذیه عادت می کنند، ولی متاسفانه در سال های اخیر فعالیت جت اسکی ها در سواحل خزر سبب شد تا آرامش ماهیان از بین رفته و آبزیان مسیر حرکتی خود را فراموش کنند و یا تغییر بدهند.
وی افزود: ماهی کفال، ماهی منحصر دریای خزر و لجن خوار است. ماهی آزاد دیگر گونه انحصاری خزر نیز فقط روی سنگ فرش های رودخانه ای منتهی به سواحل دریا تخم ریزی می کند. اکنون همه این شرایط از بین رفته است.
دریای خالی از کیلکا
این صیاد پیشکسوت مازندرانی همچنین از آنچه که " فعالیت های بی حساب و کتاب " صید ماهی کیلکا به عنوان غذای اصلی ماهیان خاویاری، سوف، کلمه و ازون برون اشاره کرد و گفت: طی یک دهه اخیر این گونه ها اصلاً در تور رس ماهیگیران شمال قرار نمی گیرند چرا که تغذیه آنان از کیلکا ماهیان در سواحل ایرانی دریای خزر از بین رفته است.
کیلکا، مهم ترین غذای بسیاری از جانوران دریایی از جمله ماهیان خاویاری، ماهی آزاد و فک دریای خزر است و هرگونه تهدید برای این گونه آبزی، تهدید برای زنجیره غذایی دریای خزر محسوب می شود.
حسینی با بیان این نکته که بستر و عمق آب دریای خزر برای ماهیگیری نیاز به نقشه دارد، توضیح داد: تجربه نشان داده است که علاه بر وجود مسیر ورود آب شیرین از طریق رودخانه ها، در برحی از مناطق سواحل چشمه های آب شیرین در داخل آب دریا وجود دارد. یکی از دلایل افزایش صید در گذشته وجود مسیر شناخته شده برای انبوه ماهیان در این مناطق و در نتیجه در تور رس قرار گرفتن آبزیان و پر باری سبد صیادان بوده است.
او افزود: البته گسترش فعالیت صیادان غیر مجاز و صید قاچاق در دریای خزر نیز تا حدودی مشکلات ماهیگیران شرکت های تعاونی صیادی پره در شمال را تحت تاثیر قرار داده است. برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه ها و صید ماهیان تخمگذار در فصل تخم ریزی در رودخانه ها توسط صیادان متخلف و سودجویان محلی از دیگر معضلات جدی در کاهش ذخایر آبزیان است.
این ماهیگیر بازنشسته مازندرانی از فعالیت ۲ کارخانه که فاضلاب آن وارد رودخانه نشتارود می شود به عنوان نمونه ای عینی از ورود آلودگی به سواحل دریای خزر یاد کرد و گفت: تا ۲دهه پیش همه اهالی این منطقه از آب این رودخانه ها برای آشامیدن، استحمام و شست و شو لباس استفاده می کردند، ضمن اینکه این رودخانه ها بهترین محل برای بازی و شنای کودکان و ماهیگیری رودخانه ای بود ولی اکنون آنقدر آلوده شده اند که حتی برای نگاه کردن به این رودخانه ها رغبتی وجود ندارد.
یکی دیگر از ماهیگیران با سابقه عضو شرکت تعاونی صیادی پره مازندران نیز گفت: دلیل اصلی کاهش صید فقط آلودگی رودخانه ها است که بشدت سواحل دریا را دچار مشکل کرده است چرا که گونه های مختلف ماهی اصلاً به سمت سواحل مهاجرت نمی کنند تا در تور رس ماهیگیران قرار بگیرند.
آلودگی رودخانه‌ها
محمد بخشی با اظهار این نکته که امسال ماهیان تقریباً درشت با وزن حدود یک کیلوگرمی به ندرت در تور ماهیگیران دیده می شود، اضافه کرد: به عنوان نمونه کفال که بیشترین گونه در ابتدای فصل صید است؛ ماهی لجن خوار است اما آلودگی های سواحل دریای خزر سبب شد تا این گونه ماهی با چالش تغذیه مواجه شود.
وی با ابراز نگرانی نسبت به وجود ورم های غیر طبیعی در برخی از کفال های صید شده، گفت: این امر نشان می دهد که خطر بیماری ناشی از آلودگی سواحل دریای خزر نیز به سراغ ماهی کفال آمده است.
رئیس اتحادیه صیادی پره استان مازندران هم آلودگی رودخانه ها و در نتیجه دریای خزر و صید های غیر مجاز را از دلایل کاهشی شدن هر ساله مقدار صید عنوان کرد و گفت: در دهه ۸۰ تا ۹۰ اتحادیه صیادی پره استان در هر فصل ۱۰ هزار تن انواع ماهی صید و ۲ تن خاویار استحصال می کردند، اما این مقدار صید به دلایل مختلف اعلام شده به صورت محسوس کاهش یافته است.
سید محمد رضوی افزود: همین مقدار ماهی که سالانه صید می شود به برکت مشارکت و همت اتحادیه و شیلات مازندران در تکثیر مصنوعی و رها سازی انواع بچه ماهی بویژه گونه سفید است.
وی توضیح داد: طی سال های گذشته کم آبی و عمق کم آب در رودخانه ها سبب شد تا علاوه بر برداشت بی رویه شن و ماسه، آلودگی های صنعتی و کشاورزی نیز بیشتر از گذشته خود را نشان بدهد و این مساله موجب کاهش مهاجرت ماهیان مولد به رودخانه ها شد.
رضوی با اظهار اینکه معیشت بیش از چهار هزار و ۲۰۰ ماهیگیر در قالب ۵۴ شرکت تعاونی صیادی پره در مازندران از طریق صید در دریای خزر تامین می شود، ادامه داد: در حال حاضر که ۲ماه از فصل صید سال جاری را پشت سر گذاشته ایم، صید انواع ماهیان استخوانی تا ۵۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش نشان می دهد.
کفال، سفید و کپور مهم ترین گونه های ماهیان استخوانی دریای خزر هستند.کفال بیشترین میزان صید ماهیگیران مازندرانی را در فصل پائیز و اوایل زمستان تشکیل می دهد و از ماه بهمن به بعد هم ماهی سفید در صدر صید قرار می گیرد.
صیادان غیرمجاز
مدیر کل شیلات مازندران نیز ضمن تایید مشکلات آلودگی رودخانه ها و سواحل دریای خزر در عین حال گفت که بررسی ها نشان می دهد که فعالیت صیادان غیر مجاز در خزر به صورت سازمان یافته در حال گسترش است و یکی از دلایل کاهش صید صیادان پره استان، حضور شناور های تجهیز شده و پیشرفته آنان است.
حسن اسحاقی از کمبود نیروی یگان حفاظت و بهینه نبودن تجهیزان آنها هم به عنوان مهم ترین عامل جولان صیادان غیرمجاز یاد کرد و افزود: مشکلاتی چون کمبود منابع اعتباری برای تامین بنزین و نبود قایق های تندرو در مقایسه با شناورهای صیادان غیر مجاز سبب شد تا گشت های این یگان کارایی لازم را نداشته باشد.
اسحاقی گفت: فعالیت صیادان غیر مجاز صید و قاچاق ماهیان خاویاری به صورت باندی انجام می شود و گفته شده که این صیادان توسط برخی از سرمایه گذاران سودجو مورد حمایت امکاناتی و تجهیزاتی قرار می گیرند.
اسحاقی بدون اعلام آمار صید قاچاقچیان آبزیان دریای خزر، گفت: به نظر می رسد به مقدار صید رسمی که توسط شرکت های تعاونی صیادی پره استان انجام می شود، صید غیر مجاز نیز انجام شود با این تفاوت که چشمه تورهای صیادان رسمی استاندارد است و بچه ماهیان خاویاری را نیز دوباره به دریا برمی گردانند ولی صیادان غیرمجاز محدودیتی در این زمینه ندارند.
مدیر کل شیلات مازندران گفت: به منظور اقتدار بیشتر در حفظ آبزیان دریای خزر تفاهم نامه همکاری مشترک اداره کل شیلات، یگان حفاظت از منابع آبزی با پلیس امنیت اقتصادی و پلیس فتا استان در جهت جلوگیری و پیشگیری از وقوع جرم قاچاق ماهیان خاویاری و خاویار همچنین صید غیر مجاز ماهیان استخوانی با در نظر گرفتن امکانات طرفین منعقد شده است.
وی ابراز امید واری کرد که این امر موجب حفاظت از گونه‌های استراتژیک آبزیان دریای خزر و تثبیت شغل صیادی در ۴۰۰ کیلومتر از نوار ساحلی مازندران شود.