گزارش معاونت طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) از جدیدترین وضعیت صنعت دارو و فرآورده‌های گیاهی در کشور نشان می‌دهد که تعداد ۳۰۴ واحد فعال در زمینه تولید دارو و فراورده‌های گیاهی در کشور وجود دارد که اشتغالی نزدیک به ۱۳۴۰۰ نفر ایجاد کرده‌اند.
واحدهای فعال در زمینه تولید دارو و فراورده های گیاهی در سه گروه کوچک، متوسط و بزرگ طبقه بندی شده که ۷۷ درصد از واحدهای تولید دارو و فراورده‌های گیاهی دارای پروانه بهره‌برداری از وزارت صنعت، معدن و تجارت، کمتر از ۵۰ نفر اشتغال دارند و در زمره بنگاه‌های کوچک طبقه‌بندی می‌شوند. بنگاه‌های متوسط ۱۳ درصد و بنگاه‌های بزرگ نیز ۱۰ درصد از کل واحدهای مورد بررسی در این گزارش را تشکیل می‌دهند.
بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی وزارت صمت استان البرز با ۳۹ واحد، خراسان رضوی با ۳۸ واحد و اصفهان با ۳۳ واحد بیشترین تعداد واحد فعال در این زمینه را دارا هستند.
در این میان طرح‌های توسعه‌ای با پیشرفت بیش از ۶۰ درصد در ۱۱ واحد با پیش‌بینی اشتغال ۳۴۷ نفر در حال اجرا است که بیشترین تعداد در استان البرز با ۷ واحد و پیش بینی اشتغال ۱۶۷ نفر است. طرح‌های ایجادی با پیشرفت بیش از ۶۰ درصد نیز در ۱۷ واحد با پیش بینی اشتغال ۲۶۲۱ در حال اجرا است که بیشترین تعداد در استان البرز با ۵ واحد و پیش بینی اشتغال ۳۴۰ نفر و استان اردبیل با ۴ واحد و پیش‌بینی اشتغال ۱۷۳۳ نفر در حال اجرا است.
چشم انداز بازار گیاهان دارویی
به استناد گزارش trade map بیشترین واردات مربوط به اسانس و عرقیات (۳۳۰۱) به میزان حدود ۲۴۵ میلیون دلار است. اسانس در صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی و سایر صنایع کاربرد فراوان دارد، بنابراین سرمایه گذاری در این صنعت در اولویت قرار دارد.
همچنین بر اساس پیش بینی بانک جهانی، در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
وضعیت صادرات ایران در حوزه گیاهان دارویی
همچنین بر اساس این گزارش کشورهای پاکستان، عراق، امارات، ترکیه، اسپانیا، هنگ کنگ، آلمان و هلند، کشورهای مهم صادراتی در حوزه محصولات گل وگیاه خوراکی، دارویی هستند و در سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به ترتیب ۳۰۵ و ۲۴۷ میلیون دلار گیاهان دارویی، زعفران و ریشه و عصاره شیرین بیان به کشورهای یاد شده صادر شده است. این در حالی است که ارزش کل واردات گیاهان دارویی، زعفران و ریشه و عصاره شیرین از سوی هشت کشور عنوان شده در سال ۲۰۱۸ معادل ۴۳ هزار و ۸۸۳ میلیون دلار بوده است.
همچنین بر اساس این گزارش در سال ۱۳۹۷ به ترتیب ۲۲۸ هزار تن، ۴۰۰ تن و ۱۹ هزار تن گیاهان دارویی، زعفران و ریشه و عصاره شیرین بیان در کشور تولید شده ۷۲ هزار تن (۳۱.۵ درصد)، ۲۷۹ تن (۶۹.۷ درصد) و ۱۰ هزار تن (۵۲.۶ درصد) از آن صادر شده است.
در این میان رتبه ایران در جهان از نظر صادرات انواع دارو، انواع عصاره و شیره های نباتی و همچنین انواع اسانس و عرقیات به ترتیب ۸۸، ۳۲ و ۶۳ است و صادرات این سه گروه از سوی ایران بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به ترتیب ۱۹ درصد افزایش و ۴و ۶ درصد کاهش یافته است.
رتبه ایران در جهان از نظر واردات انواع دارو، انواع عصاره و شیره های نباتی و انواع اسانس و عرقیات نیز به ترتیب ۶۸، ۴۵ و ۷ است و واردات این سه گروه از سوی ایران بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به ترتیب ۴ درصد کاهش و ۹ و ۸۵ درصد افزایش یافته است.
استفاده از گیاهان دارویی در سبد مردم کمتر از ۱۰ درصد
ایران کشوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر تنوع گیاهی و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است. بر اساس نظر پژوهشگران ایران دارای ۸۴۲۵ گونه گیاهی که ۲۴۰۰ گونه آن دارای مقالات تحقیقی در زمینه دارویی، عطری، ادویه ای و آرایشی است و از این تعداد ۱۷۲۸ گونه به عنوان گیاهان بومی ایران معرفی شده اند و حدودا ۴۰ هزار هکتار سطح زیر کشت گیاهان دارویی قرار دارد.
در حال حاضر استانهای ایلام، چهارمحال و بختیاری، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان در اواویت تولید داروهای گیاهی هستند که علت انتخاب آنها وجود تنوع گیاهان دارویی و اشتغال بخش روستایی است.
داروهای گیاهی موجود حدود ۳۵۰۰ قلم (با توجه به اشکال دارویی) است که از این میزان حدود ۵۰ قلم وارد لیست تعهدات بیمه شده است. همچنین در حال حاضر استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در سبد مردم کمتر از ۱۰ درصد است که تا ۲۵ درصد قابل افزایش است.