علت نابه سامانی بازار نهاده در ماه‌های اخیر چیست؟

طی ماه‌های اخیر بازار نهاده‌های دامی چندین بار دچار نابه سامانی شد که به رغم تخصیص ارز دولتی، اختلاف قیمت مصوب با بازار آزاد به ۵ تا ۶ برابر هم می‌رسید که هر یک از مسئولان دلایل خاص خود را برای این التهابات مطرح می‌کنند.
با استمرار گرانی‌ها در حوزه ذرت و کنجاله سویا به عنوان ۲ قلم اصلی تولید، قیمت تمام شده مرغ، شیر و گوشت به شدت افزایش یافت به طوری که بسیاری از دهک‌های جامعه قادر به خرید مایحتاج خانوار خود نبودند که در نهایت با گرانی قیمت مرغ  به مرز ۴۰ هزار تومان، مسئولان امر وارد میدان شدند تا با ساماندهی سامانه بازارگاه و توزیع نهاده از این طریق بتوانند جلوی انحرافات و توزیع نهاده از بازار سیاه را بگیرند.
بسیاری از مسئولان بر این باورند که تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات نهاده‌های دامی و انحصار در واردات زمینه را برای توزیع ذرت و کنجاله سویا با نرخ‌های بالا در بازار سیاه فراهم کرده است، به همین خاطر بسیاری از نمایندگان مجلس و تشکل‌ها بر حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، آزادسازی نهاده‌های دامی و  توزیع کالابرگ در بین دهک‌های ضعیف جامعه اصرار دارند.
ماجرا تنها به این جا ختم نمی‌شود  چرا که  براساس اعلام اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور، تا ۲۱ آذر امسال ثبت سفارش کنجاله سویا نسبت به سال قبل حدود ۹۰ درصد افزایش یافته، تخصیص ارز و تأمین ارز این محصول نیز به ترتیب ۲۹ درصد و ۲۰ درصد افزایش یافته در حالی که ارزش ترخیص آن همچنان افت کرده و ۲۸ درصد کاهش داشته است.
براساس این گزارش در حالی که تأمین ارز برای نهاده‌های کنجاله سویا و ذرت افزایش داشته نابسامانی گسترده‌ای را در بازار این نهاده‌ها طی یک سال اخیر شاهد بوده‌ایم و در حوزه کنجاله سویا شاهد کاهش حجم واردات  هستیم که فعالان بخش خصوصی به حضور پررنگ دولت در واردات نهاده‌های دامی انتقادات بسیاری دارند.
حال به سراغ مسئولان ذی ربط می‌رویم تا از آخرین جزئیات واردات نهاده‌های دام و طیور و دلایل نابه سامانی بازار طی ماه‌های اخیر با خبر شویم:
انحصار به معنای واقعی در واردات نهاده نداریم
برومند چهار آیین عضو سابق هیئت مدیره کانون سراسری مرغداران گوشتی با اشاره به اینکه بازار نهاده های دامی روبه بهبود است، اظهار کرد: از ابتدای آبان، بخش اعظم مایحتاج مرغداران از طریق سامانه بازارگاه تامین شد.
او افزود: با توجه به تحویل هفتگی نهاده دامی به سامانه بازارگاه، مرغداران می‌توانند نیاز ۴۰ روزه خود را خریداری کنند و تنها مشکلی که در این‌میان وجود دارد، تاخیر ۲۰ روزه در تحویل نهاده‌های دامی است که قرار است به بازه زمانی ۱۰ روزه کاهش یابد‌.
چهارآیین با اشاره به اینکه وزارت جهاد وظیفه تامین و توزیع بازار را تا سطح عمده فروشی عهده دار است، بیان کرد: بعد از عمده فروشی وظیفه نظارت بر سطح بازار بر عهده وزارت صمت است.
این کارشناس صنعت طیور با اشاره به اینکه انحصاری به معنای واقعی قانون تجارت نداریم، گفت: واردات نهاده‌های دامی به هر یک از افراد که خواهان واردات باشند، داده می‌شود، اما به طور کلی از سال ۸۰، ۷۰ تا ۷۵ درصد کنجاله سویا و ذرت توسط یک‌نفر وارد می‌شود.
چهار آیین ادامه داد: از ابتدا انحصاری در کار نبود، اما این گروه روز به روز به جایی رسید که توانست ۸۰ درصد نهاده را وارد کند.
این مقام مسئول با تاکید بر حذف ارز دولتی نهاده‌های دامی گفت: با گذشت بیش از ۲ سال از انحراف آشکار در تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی و تقاضای تجدید نظر در این سیاست، اما همچنان مسئولان بر تخصیص ارز یارانه‌ای اصرار می‌ورزند و از دیدگاه ما هدف دولت کمک به اقشار آسیب پذیر و تولیدکننده است، در حالی که همیشه از یک مقدمه صحیح به نتیجه خوب نمی‌رسیم چرا که در مقطعی قیمت کنجاله سویا به ۱۸ هزار تومان، ۶ برابر نرخ مصوب و ذرت بالای ۴ هزار تومان، ۴ برابر نرخ مصوب رسیده بود که با این وجود دلیلی برای ادامه این سیاست اشتباه نیست.
توزیع کالا برگ به دهک های ضعیف راهی برای حذف ارز یارانه ای نهاده دامی
او با بیان اینکه با تخصیص ارز دولتی به واردات نهاده‌های دامی، سود هنگفتی به جیب عده‌ای دلال می‌رود، گفت: اگر مابه التفاوت ارز دولتی با آزاد که رقمی بالغ بر ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است به ۵ تا ۶ دهک از طریق کالا برگ الکترونیک اختصاص یابد، این امر علاوه بر حذف رانت و سودجویی در ارز دولتی منجر به استمرار تولید و رقابت پذیری تولیدکنندگان در فضای رقابتی می‌شود.
عضو سابق هیئت مدیره کانون سراسری مرغداران گوشتی افزود: با واردات نهاده با ارز آزاد، قیمت مرغ به کیلویی ۴۰ هزار تومان می‌رسد که دولت مابه التفاوت نرخ ارز را باید در اختیار اقشار ضعیف قرار دهد تا خرید مرغ مورد نیاز را از فروشگاه‌های زنجیره‌ای داشته باشند، چرا که پرداخت یارانه نقدی و افزایش نقدینگی در جامعه، تورم زاست.
حذف بخش خصوصی از واردات نهاده اشتباهی استراتژیک است
محمدعلی کمالی سروستانی مدیر عامل اتحادیه مرغداران گوشتی  با انتقاد از بالابودن قیمت نهاده‌های دامی در بازار آزاد اظهار کرد: با استمرار توزیع با نرخ مصوب، قیمت نهاده دامی در بازار سیاه کاهش می‌یابد.
۸۰ درصد واردات نهاده دامی توسط ۱۰ شرکت
او از انحصار در واردات نهاده‌های دامی‌ خبر داد و گفت: ۱۰ واردکننده در ارتباط با نهاده دامی بیش از ۸۰ درصد ذرت و کنجاله سویا را وارد می‌کنند، به نحوی که می‌توان گفت در خصوص واردات انحصار وجود دارد.
این مقام مسئول با تاکید بر آزادسازی و حذف ارز دولتی واردات نهاده‌های دامی افزود: هر زمانی که فاصله ارز دولتی با آزاد زیاد باشد به دلیل وجود رانت و فساد انگیز بودن ارز یارانه‌ای، دولت باید تمهیداتی بیندیشد تا یارانه در اختیار مصرف کننده قرار گیرد، البته این امر نباید به گونه‌ای باشد که با افزایش هزینه‌های تولید، تولیدکننده متضرر شود.
کمالی سروستانی با تاکید بر مدیریت تزریق یارانه نهاده‌های دامی به منظور کاهش فشار بر مرغداران بواسطه تامین نهاده بیان کرد: مرغداران برای تامین نهاده دامی مشکلات متعددی دارند و به طور دائم تحت مشکلات سیستم‌های نظارتی هستندک ه این امر تولید را به شدت آسیب پذیر کرده است.
مدیر عامل اتحادیه مرغداران گوشتی در واکنش به حذف بخش خصوصی از واردات نهاده‌های دامی گفت: اگر بخواهیم نظام دولتی را در کار عملی و تجاری وارد کنیم، این موضوع اشتباهی استراتژیک است چرا که دولت نباید به این موضوع ورود کند و تنها ۱۵ تا ۲۰ درصد نهاده به عنوان ذخایر استراتژیک وارد کند.
کمالی سروستانی ادامه داد: واردات نهاده از سوی تشکل‌ها باید انجام شود و همواره دولت با تسهیل تامین ارز و پرداخت تسهیلات و اعتبارات، شرایط واردات را مهیا کند چرا که با دولتی شدن، وضعیت بازار خراب می شود‌.
حذف ارز دولتی راهی برای کنترل بازار نهاده دامی
مجید موافق قدیری رئیس انجمن کارخانجات خوراک دام و طیور  با اشاره به دلایل ناکارآمدی سامانه بازارگاه گفت: بیش از ۸۰ درصد نهاده‌های دامی و خوراک دام وارداتی است که کمبود عرضه در سامانه بازارگاه منجر به نمایان شدن اشکالات بزرگ در این سامانه شده است، همچنین سامانه بازارگاه برای برخی حلقه‌های مهم در زنجیره تامین پروتئین مثل کارخانجات خوراک دام هنوز کارایی لازم را نداشته است.
او با انتقاد از این مسئله که کارخانجات خوراک دام به عنوان مهم ترین حلقه تامین زنجیره پروتئین تا این ساعت در سامانه بازارگاه ثبت و شناسایی نشدند، افزود: این معضل بزرگ بر عهده افرادی است که سامانه بازارگاه را طراحی کردند چرا که آنها از منظر نرم افزاری نتوانستند سامانه را به گونه‌ای طراحی کنند که قابلیت اجرا داشته باشد تا دامدار و مرغدار بتواند خوراک آماده را از سامانه بازارگاه و کارخانجات خوراک تامین کند.
موافق قدیری درباره آینده صنعت مرغداری و دامداری بیان کرد: اگر سیاست گذاران اقتصادی، اهتمام جدی برای واردات نهاده‌های دامی و ساماندهی برای توزیع و شبکه مناسب برای عرضه نهاده دامی نداشته باشند، بدون تردید با چالش جدی در تامین حلقه‌های مختلف تامین زنجیره پروتئین روبه‌رو می‌شویم.
او ادامه داد: هشدارهای لازم را از الان به مسئولان دولتی داده‌ایم تا آنها به گونه‌ای رفتار نکنند که واردکننده گوشت مرغ با ارز ۴۲۰۰ تومانی شویم.
موافق قدیری درباره اینکه حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از واردات نهاده‎های دامی راهکار مناسبی است یا خیر؟ افزود: گرچه ارز ۴۲۰۰ تومانی یکی از دلایل مهم فساد نهاده‌های دامی و بوروکراسی‌های پیچیده اداری شده است و با حذف آن خیلی از مشکلات رانت و فساد کاهش می‌یابد، اما باید به این فکر کرد که با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، قیمت نهاده‌ها حداقل افزایش ۴ برابری خواهد داشت که این امر در افزایش قیمت تمام شده محصولات پروتئینی نظیر شیر، گوشت، مرغ و تخم مرغ تاثیر بسزایی خواهد داشت.
این فعال بخش خصوصی ادامه داد: با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و افزایش قیمت تمام شده محصولات پروتئینی باید به این فکر کرد که آیا مردم توان خرید مرغ با نرخ کیلویی ۴۰ هزار تومان را دارند؟ یا اینکه چند درصد مردم توان خرید با این نرخ را خواهند داشت؟
او در پایان با بیان اینکه حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی منجر به افزایش عجیب و غریب و فزاینده تورم در بازار خواهد شد، گفت: با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی تولیدکنندگان نگران خواهند شد که آیا کسی قادر به خرید محصولات آنها خواهد شد، به همین خاطر قبل از انجام این موضوع باید تمامی جوانب را در نظر گرفت تا از چاله به چاه نیفتیم‌.