با توجه به اینکه عمده اراضی زراعی قابل کشت کردستان دیم است، سازمان جهاد کشاورزی این استان به تبعیت از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و برنامه‌های اقتصادی دولت، ساماندهی دیمزارها را در دستورکار خود قرار داده بطوریکه هم اکنون اجرای چندین طرح مختلف در این رابطه در حال پیگیری است.
اجرای طرح تسریع انتقال یافته‌های تحقیقاتی دیم به مزارع، پروژه پنج ساله ارتقای امنیت غذایی ایران، طرح پنج ساله جهش تولید در دیمزارها، پروژه تولید بذور اصلاح شده گندم و جو از جمله طرح‌هایی است که با هدف توسعه استفاده از نتایج تحقیقات علمی، افزایش پایدار عملکرد و توسعه کشاورزی حفاظتی از سوی سازمان جهاد کشاورزی در دستور کار قرار گرفته است.
* مهمترین راهکاهای مدیریتی ساماندهی دیمزارها در این استان چیست؟
سپری: از جمله این راهکارهای مدیریتی می‌توان به توسعه و ترویج مکانیزاسیون در مزارع با رویکرد حفاظتی، توسعه و بهره‌مندی از ارقام جدید محصولات زراعی دیم با عملکرد و پایداری بالاتر، ترویج و توسعه استفاده از بذور گواهی شده با خلوص بالا، تاکید بر بوجاری، ضدعفونی و بذرمال بذور خود مصرفی کشاورزان و رعایت تاریخ کاشت مناسب اشاره کرد.
از دیگر راهکارهای تاکید بر تراکم و عمق کشت مناسب بذر با کالیبراسیون بذرکارها قبل از انجام عملیات کاشت، ترویج و توسعه آزمون خاک به عنوان شاخص مناسب جهت تعیین میزان نیاز تغذیه ای مزرعه، تاکید بر تغذیه متعادل مزارع با مصرف انواع کودهای شیمیایی و آلی و زیستی از طرق مختلف مطابق با نیاز گیاه در دوره های مختلف رشد مزرعه است.
تاکید بر مبارزه اصولی با عوامل خسارت‌زای زنده مزارع از جمله علف‌های هرز، آفات و بیماری‌های عمده، و عوامل خسارت‌زای غیرزنده همانند انواع تنش‌های محیطی مانند سرمازدگی، خشکسالی و گرمای آخر فصل، تاکید بر برداشت اصولی از طریق نظارت بر افت و ریزش محصول در هنگام برداشت از دیگر راهکارهای مدیریتی بوده که این سازمان آن را در دستور کار خود قرار داده است.
* بازوی اجرایی دستاوردهای مورد انتظار طرح‌های ساماندهی دیم‌زارهای استان چیست؟
رییس سازمان جهاد کشاورزی کردستان: این موارد با مدیریت و نظارت عالی بخش‌های مختلف سازمان جهاد کشاورزی استان و اجرای آن توسط پرسنل جهاد کشاورزی شهرستان‌ها به ویژه کارشناسان ناظر مستقر در مراکز دهستان‌ها صورت گرفته است.
با برگزاری کارگاه‌های تئوری و عملی برای کشاورزان در عرصه‌های زراعی شهرستان‌ها، زمینه برای انتقال یافته‌های جدید و توصیه‌های فنی به آنان فراهم کرده است.
از جمله دستاوردهای اجرای این طرح‌ها در مزارع می‌توان به توسعه ارقام جدید در محصولات دیم با عملکردهای بالاتر و توسعه محصولات جدید تناوبی مورد استقبال کشاورزان، توسعه روش‌های مختلف کشاورزی حفاظتی، توجه بیشتر به مبحث تغذیه در مزارع توسط کشاورزان و افزایش سطوح مبارزه با عوامل خسارت‌زای زنده در مزارع اشاره کرد.
طرح ارتقای امنیت غذایی از مهمترین برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی برای توسعه تولیدات دیم به ویژه گندم بوده است. در پنج سال اجرای آن کردستان چه سهمی در اجرای آن داشته است؟
سپری: اجرای طرح افزایش بهره‌وری نظام‌های تولیدی غلات محور یا ایران - ایکاردا از سال ۱۳۹۶ در چهار استان کردستان، کرمانشاه، آذربایجان شرقی و لرستان آغاز شد اما با خروج یک جانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران، مرکز بین‌المللی پژوهش کشاورزی در مناطق خشک موسوم به ایکاردا بخاطر این تحریم‌ها تفام نامه اجرای این طرح را ترک و نام آن نیز به طرح ارتقای امنیت غذایی تغییر یافت.
این طرح با هدف افزایش ۲۵ درصدی محصولات غلات محور و حبوبات محور در افق پنج ساله از ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ تعریف شده که در سال زراعی جاری (۱۳۹۹ - ۱۴۰۰) با حدود ۲۷ درصد افزایش سطح از ۲۲۷ هزار هکتار سال قبل (۱۳۹۸ – ۱۳۹۹) به ۳۰۱ هزار هکتار می‌رسد.
این طرح در چهارمین سال در ۲۷۲ هزار هکتار از اراضی غلات و حبوبات استان اجرا شد که شامل ۲۲۷ هزار هکتار گندم، هشت هزار هکتار جو، ۲۲ هزار هکتار جبوبات و ۱۵ هکتار نیز سایر محصولات بود که طی چهار سال گذشته ۲۵ درصد افزایش محصول در آنها تحقق یافته است.
سازمان جهاد کشاورزی به عنوان متولی اجرای این طرح علاوه بر تامین نیروی کارشناسی برای راهنمایی کشاورزان پیشرو، بذور گواهی شده، مادری و اصلاح شده را به نرخ روز در دستور کار قرار داده است.
* با توجه به مزین شدن سال جاری با نام جهش تولید، بدون شک کشاورزی نقشی انکار ناپذیر در این زمینه دارد، شاخص‌ترین برنامه سازمان جهاد کشاورزی در این راستا چیست؟
رییس سازمان جهاد کشاورزی کردستان: طرح جهش تولید در دیمزارها در چهار استان آذربایجان شرقی، کردستان، همدان و کرمانشاه به مدت پنج سال از سال زراعی جاری تا ۱۴۰۴ اجرا می‌شود که برنامه امسال ۶۳۰ هزار هکتار از اراضی این استان‌ها است.
این استان با سهم ۱۸۹ هزار هکتاری در رتبه اول این طرح از نظر سطح اجراست و مقرر شده با بخشی از اعتبار تخصیص یافته به کردستان حداقل ۹۴ هزار و ۵۰۰ نفر روز بهره بردار تحت پوشش آموزش‌ها جهت انتقال جدیدترین یافته‌های علمی به مزارع قرار گیرند و نهادهای لازم کشت دیم (بذر و کود) نیز خریداری شود.
ستاد اجرایی فرمان امام (ره) به عنوان پشتیبان این طرح بوده که در سال زراعی جاری (سال اول) ۲۰۰ میلیارد ریال برای اجرای طرح جهش تولید در دیم‌زارهای این استان هزینه می‌کند که این میزان اعتبار به صورت کار ویژه در سال زراعی جاری در این استان و در بخش‌های مختلف شامل آموزش بهره‌بردارن و کارشناسان، تسهیلات بلاعوض برای خرید ادوات کشاورزی، کرایه و خرید خودرو برای بخش کارشناسی، تهیه و تامین بذور گواهی و اصلاح شده هزینه خواهد شد.
تاکنون قرارداد اجرای طرح جهش تولید دیمزارها در ۱۰۵ هزار و ۹۶۱ هکتار از اراضی این استان منعقد شده که این میزان ۵۶ درصد کل سطح ابلاغی بوده که شامل ۹۴ هزار و ۲۲۰ هکتار گندم، ۱۰ هزار و ۳۵۰ هکتار اراضی جو، ۱۰۱ هکتار اراضی نخود و یک هزار و ۲۹۰ هکتار اراضی زیر کشت علوفه‌های دیم است.
* دسترسی کشاورزان به بذر با کیفیت از نیازهای اساسی توسعه تولید در مزارع است برنامه سازمان در این خصوص را اعلام کنید؟
سپری: در خصوص استراتژی مناسب جهت دسترسی کشاورزان به بذر با کیفیت بوجاری شده باید گفت، در این استان سالیانه حدود ۹۵ هزارتن بذرگندم مورد نیاز است و در برنامه تولید بذر گندم کردستان در سال‌های گذشته سالیانه به طور متوسط ۱۵ تا ۱۸ هزارتن بذور اصلاح شده شامل پرورشی۳، مادری و گواهی شده توسط شرکت‌های فرآوری بذرتولید و مورد استفاده بهره برداران گندم کار قرارگرفته که ۱۶ تا ۱۹ درصد نیاز با این طرح تامین شده است.
همچنین در چند سال گذشته ارقام گندم بذری مورد استفاده و در دسترس کشاورزان برای کشت و کار در دیم‌زارهای استان به ۲ رقم خاص سرداری و آذر۲ محدود می‌شد.
برای تنوع بخشی به ارقام گندم دیم و برای افزایش میزان کمیت و کیفیت گندم تولیدی استان، با تلاش‌های مضاعف سازمان جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقاتی استان و پشتیبانی همه جانبه وزارت متبوع و سایر دستگاه‌های مرتبط تولید هسته‌های اولیه بذر گندم در ایستگاه‌های تحقیقاتی استان افزایش پیدا کرده است.
در این رابطه در سال زراعی جاری (۱۴۰۰ - ۱۳۹۹) تعداد هشت رقم گندم گواهی شده دیم شامل باران، واران، صدرا، اوحدی، هشترود، سرداری، آذر۲ و هما در دیم‌زارهای استان کشت شده است که این مهم گام مؤثری در توسعه تولید بذر گندم دیم در کردستان به عنوان دارنده رتبه اول در سطح زیر کشت دیم کشور داشته است.
* دستاوردهای سازمان جهاد کشاورزی در خصوص تولید بذر گواهی شده را بفرمایید؟
رییس سازمان جهاد کشاورزی کردستان: برنامه تولید بذور گواهی شده گندم استان کردستان درسال‌های اول اجرا (سال۸۴) حدود پنج هزار تن در سال بوده که این میزان با تلاش کارشناسان و همکاری بهره‌برداران هم اکنون به حدود ۳۶ هزار تن رسیده است.
این دستاورد در راستای دسترسی هر چه بهتر و بیشتر کشاورزان استان به بذور گندم گواهی شده صورت گرفته است که انتظار می‌رود با حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی و پیگیری نمایندگان مردم استان مجلس شورای اسلامی به منظور اختصاص یارانه بیشتر به تولید بذور محصولات زراعی بتوانیم این میزان را مجددا افزایش دهیم.
فرآیند تولید بذور گندم و جو در استان با نظارت‌های مستقیم کارشناسان ناظر موسسه و شرکت‌های بذری و ناظرین استان و شهرستانی در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت و بعد از برداشت انجام می‌گیرد و تلاش داریم با همکاری تولید کنندگان استانداردهای تولید بذر به خوبی رعایت شود.
* وضعیت استان در تولید بذر گواهی شده محصول جو چگونه است؟
سپری: استان در سال ۱۳۹۵ هیچ شرکت تولید بذرجو نداشت و نیاز استان از استان‌های همجوار تامین می‌شد، این در حالی است که در چهار سال گذشته و با ورود یک شرکت تولیدی هم اکنون سالانه یک هزار و ۴۰۰ تن انواع بذر گواهی و اصلاح شده داریم و انتظار می‌رود درصورت استقبال کشاورزان و حمایت‌های همه جانبه وزارت جهاد کشاورزی این میزان افزایش یابد.
در حال حاضر تعداد ۱۲ شرکت تولید بذر گندم و یک شرکت بذر تولید جو در استان کردستان مشغول فعالیت است.
* مبارزه با آفات و بیماری‌ها از دیگر لازمه‌های افزایش تولید همراه با محصولی با کیفیت است، برنامه‌های سازمان جهاد کشاورزی در این خصوص را اعلام کنید؟
سپری: در خصوص استفاده از سموم مبارزه با آفت گیاهی به ویژه سن گندم بر اساس اقلیم و کاهش عملکرد کمی و کیفی گندم باید گفت، شناسایی و مبارزه با سن گندم یکی از عوامل مدیریتی تاثیرگذار در افزایش عملکرد کمی و کیفی گندم است که اجرای آن مطابق با دستورالعمل‌های سالانه کنترل این آفت که با هماهنگی محققین بخش کشاورزی تدوین و برای اجرا به استان‌ها ابلاغ می‌شود.
پایش اماکن تابستان و زمستان‌گذران سن توسط شبکه‌های پیش آگاهی آفات در سه نوبت شهریور، آبان و اسفند ماه سال ۱۳۹۸ در سطح شهرستان‌ها از جمله اقدامات انجام گرفته شده در خصوص کنترل آفت سن مضرغلات درسطح مزارع گندم و جو استان است.
همچنین اطلاع رسانی جامع در سطح مناطق آلوده استان از طریق ۲۵۶ کارشناس شبکه مراقبت و پیش آگاهی بخش دولتی از دیگر ااقدامات انجام گرفته است که هم اکنون در این خصوص در فصل مبارزه با آفت سن، کارشناسان جهاد کشاورزی در تمام عرصه‌های تولیدی و در سطح روستاها با مراجعه به دهیاری‌ها، اعضا شورای اسلامی و گندمکاران اطلاع رسانی می‌کنند.
آفت سن غلات جزو آفات همگانی محسوب و وظیفه خرید سم و سمپاشی بر عهده کشاورز بوده و رسالت سازمان جهاد کشاورزی اطلاع رسانی به موقع زمان مبارزه و تشویق و ترغیب کشاورزان به انجام امر مبارزه است.
کیفیت گندم تولیدی که درصد پروتئین یکی از مولفه‌های آن است و با امر مبارزه با آفت سن در مزارع نسبت مستقیم داشته و هرچه در زمینه کنترل این آفت اقدامات موثرتری صورت پذیرد کاهش عملکرد و کاهش پروتئین موجود در گندم کمتر اتفاق خواهد افتاد.
* در دسترس بودن تجهیزات لازمه موفقیت در بخش مبارزه با آفات و بیماری‌ها است آیا حمایتی از بهره‌برداران برای تهیه این تجهیزات از سوی دوت صورت می‌گیرد؟
رییس سازمان جهاد کشاورزی: در طول دولت تدبیر و امید با استفاده از تسهیلات کم بهره، اقدامات بسیار مناسبی در خصوص تجهیز ادوات سمپاشی در سطح استان انجام گرفته که در نتیجه آن هم اکنون پنج هزار و ۷۹۳ دستگاه انواع سمپاس در اختیار بهره برداران استان قرار دارد.
این ادوات شامل یک هزار و ۹۵۵ دستگاه لانسدار گاردانی، یک هزار و ۹۴۹ دستگاه لانسدار با ۲۱۲ دستگاه موتور زنبه‌ای و یک هزار و ۶۷۷ دستگاه توربولاینر و بومدار است که عمده این تجهیزات با استفاده از تسهیلات مکانیزاسیون خریداری شده است.
* با توجه به نقش محصول استراتژیک گندم در تامین امنیت غذایی حمایت همه جانبه از تولید این محصول عزمی همگانی می‌طلبد اما همه ساله در بحث سقف قیمت اعلام شده خرید تضمینی این محصول نارضایتی‌هایی وجود دارد. نقش جهاد کشاورزی به عنوان دستگاهی که ارتباط مستقیم با بهره بردار دارد در این زمینه چیست؟
سپری: تعیین و زمان اعلام قیمت خرید تضمینی محصولات زراعی از جمله گندم بر عهده شورای اقتصاد است و با توجه به اهمیت خرید تضمینی با قیمت واقعی و متناسب با هزینه های تولید از کشاورزان، وزارت جهاد کشاورزی هرساله قیمت پیشنهادی را در موعد مقرر به شورای اقتصاد اعلام کرده است.
اما علیرغم پیگیریهای متعدد از سوی مسوولان وزارت جهاد کشاورزی و همچنین سازمان‌های استانی آن، نرخ خرید و زمان اعلام آن از عهده این وزارت خارج بوده و شاهد کاستی‌هایی در این زمینه هستیم.
در ۲ سال گذشته وزارت مجموعه جهاد کشاورزی تمام اهتمام خود را در جهت تعیین قیمت منطقی خرید با توجه به تورم موجود و پرداخت به موقع وجه کشاورزان به کار بسته که منجر به یک مرحله ترمیم قیمت معین شده است و سعی می‌شود زمان تحویل محصول پرداخت وجه به حداقل ممکن کاهش یابد.
* توسعه و تقویت مکانیزاسیون کشاورزی یکی از مولفه‌های سهولت در مراحل کاشت، داشت و برداشت است، دستاورهای استان در این بخش چیست؟
رییس سازمان جهاد کشاورزی کردستان: استان کردستان با تعداد ۲۸ هزار و ۸۴۳ دستگاه تراکتور و یک هزار و ۳۸۵ دستگاه کمباین مطابق آخرین آمار سال ۱۳۹۸ با ضریب مکانیزاسیون کشاورزی ۲.۲ اسب بخار در هکتار در مقایسه با ضریب ۱.۷ اسب بخار در هکتار کشوری مقام اول را به خود اختصاص داده است.
از جمله مشکلات ناوگان نیروی محرکه بخش کشاورزی استان فرسودگی بیش از ۵۰ درصد کل تراکتور و کمباین موجود بوده که این مشکل نیز یک مشکل ملی و کشوری بوده است.
* اشاره‌ای به عملکرد دولت تدبیر و امید در بخش توسعه مکانیزاسیون استان داشته باشید
سپری: طی هفت سال خدمت دولت تدبیر و امید با استفاده از تسهیلات بانکی مصوب سه هزار و ۸۳۹ میلیارد ریال در بخش تجهیز و خرید مکانیزاسیون بخش کشاورزی این استان سرمایه گذاری شد و با استفاده از این میزان سرمایه گذاری ضریب مکانیزاسیون کشاورزی استان از ۱.۷۲ اسب بخار در هر هکتار به ۲.۲ اسب بخار رسیده است.
در نتیجه پرداخت سه هزار و ۸۳۹ میلیارد ریالی تسهیلات بانکی به متقاضیان این استان از سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۳۹۸ چهار هزار و ۳۴ دستگاه تراکتور، ۲۱۱ دستگاه کمباین، یک هزار و ۳۴۸ دستگاه ادوات خاکورزی حفاظتی، بذر کار کشت مستقیم و بذرکارهای کشت غلات خریداری و به ناوگان مکانیزه کردستان اضافه شده است.
در نهایت هم اکنون حدود ۱۰۰ درصد عملیات خاک ورزی، ۹۸ درصد کاشت، ۶۰ درصد داشت، ۹۵ درصد برداشت محصولات کشاورزی (عمدتاً زراعت) در این استان به صورت مکانیزه انجام می‌شود که بهبود وضعیت مکانیزاسیون بخش کشاورزی موجب افزایش کمی و کیفی تولید محصولات و کسب درآمد بیشتر کشاورزان شده است.
*چالش‌های اصلی نوسازی ادوات مکانیزه کشاورزی کردستان چیست؟
سپری: این ناوگان به دلایلی همچون محدود بودن سقف تولیدات شرکت تراکتورسازی و کمباین‌سازی ایران، گران بودن تراکتور و کمباین خارجی، تحریم های اقتصادی، کمبود تسهیلات بانکی به مقدار مورد نیاز، توان مالی ضعیف کشاورزان به منظور خرید ماشین‌های نو، مشکلات مربوط به تضمین‌ها و وثایق بانکی برای کشاورزان با کندی پیش می رود.
اما با تمام محدودیت‌ها با برنامه ریزی و تلاش‌های انجام شده علاوه بر تامین بخشی از نیازهای متقاضیان فاقد تراکتور و کمباین، بخشی نیز در راستای جایگزینی و نوسازی ناوگان فرسوده موجود جذب شده است.
* این برنامه‌ها چه نتیجه‌ای در تولید محصولات کشاورزی استان از جمله غلات داشته است؟
سپری: در سال زراعی گذشته میزان تولید محصولات کشاورزی استان به مرز ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تُن رسید این در حالی است که میزان تولید محصولات در سال ۹۲ حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن تولید شده بود که نشان از افزایش ۵۷ درصدی کل تولیدات کشاورزی در این مدت است.
اما در این مدت تولیدات محصولات زراعی با ۵۱ درصد از یک میلیون و ۴۱۰ هزار تن سال ۱۳۹۲ به ۲ میلیون و ۱۵۰ هزار تن در انتهای سال زراعی گذشته (شهریور ۱۳۹۹) رسیده است که این رشد در سایه تلاش های گسترده در بخش های مختلف از جمله استفاده از بذر مناسب، بذرهای مناسب با نیاز کمتر به آب و راندمان تولید بالا، تنوع بذری، تناوب در کشت، تغذیه و برداشت مناسب، جلوگیری از افت و ریزش در چهارسال گذشته با راهنمایی کارشناسان و تلاش کشاورزان به دست آمده است.
بدون شک برای استان کردستان که کشاورزی در آن سالانه با حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان سهم ۲۵ درصدی در تولید ناخالص و سهم ۳۰ درصدی در اشتغال دارد از پتانسیل‌ها و نقاط مختلف زیادی برای توسعه برخوردار است و از این رو انتظار می‌رود توسعه این بخش برای نقش آفرینی بیشتر در تامین امنیت غذایی و اقتصادی کشور بیشتر از اکنون مورد توجه قرار بگیرد.
استان کردستان دارای ۲۸۲ هزار هکتار با یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر جمعیت است که تنوع آب و هوایی آن باعث شده یکی از استان‌های موفق در حوزه کشاورزی باشد.
این استان دارای یک میلیون و ۲۲۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی شامل ۸۹۶ هزار و ۲۳۵ هکتار اراضی دیم حدود ۸۸ درصد و ۱۲۱ هزار اراضی آبی حدود ۱۲ درصد است.
جمعیت بهره بردار کشاورزی کردستان دارای ۱۱۵ هزار نفر است که این جامعه سالانه حدود ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تُن محصولات کشاورزی تولید می‌کنند که ۴۰۰ هزار تُن از این میزان مربوط به محصولات باغی و باقی نیز مربوط به بخش زراعت است.