اواخر دی ماه امسال صدور مجوز پرورش ماهی تیلاپیا به‌صورت موقت متوقف شد. دلیل آن نیز شکایتی بود که علیه عیسی کلانتری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - در دادسرای کارکنان دولت مطرح شد و اصغر دانشیان - معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست - در نامه‌ای خطاب به معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های این سازمان تاکید کرد که تا تعیین تکلیف این پرونده و صدور حکم نهایی تا اطلاع ثانوی از صدور هرگونه مجوز جدید در زمینه پرورش ماهی تیلاپیا خودداری شود.
صدور مجوز برای پرورش ماهی تیلاپیا به سال ۱۳۹۷ بازمی‌گردد. اگرچه ۱۰ سال پیش از این تاریخ در سال ۱۳۸۷براساس توافقنامه‌ای بین سازمان حفاظت محیط زیست و موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، ماهی «تیلاپیای نیل» به‌عنوان پروژه‌ای آزمایشی وارد مرکز تحقیقات آبزیان آب شور شهر بافق استان یزد شد.
حسین ولیخانی - کارشناس و محقق گونه‌های غیر بومی آبزی در این باره می گوید: پس از ورود ماهی «تیلاپیای نیل» به‌عنوان پروژه‌ای آزمایشی در کشور طی دهه ۸۰ اجرای آن پروژه تا پایان ریاست جمهوری دوره یازدهم در مقیاس کوچک باقی ماند، با وجود پیگیری و تلاش سازمان شیلات و موسسه تحقیقات علوم شیلاتی جهت اخذ مجوز تجاری پرورش تیلاپیا، سازمان حفاظت محیط زیست به دلیل نگرانی‌های زیست محیطی با این درخواست موافقت نکرد.
تیلاپیا یکی از گونه‌های آبزی‌پروری است که در برخی مناطق دنیا از جمله شرق آسیا و آمریکای جنوبی در سطح گسترده پرورش داده می‌شود. دلایل مختلفی از جمله انگیزه اقتصادی، سازمان شیلات ایران را نیز تشویق به معرفی ماهی تیلاپیا به صنعت آبزی‌پروری کرد و به گفته این کارشناس محیط زیست، با وجود این‌ها در سال ۱۳۹۷، علی‌رغم مقاومت و مخالفت کارشناسان و متخصصان مربوطه در سازمان حفاظت محیط زیست و محققان و متخصصان محیط زیست در سطح کشور، سازمان حفاظت محیط زیست مجوز پرورش ماهی تیلاپیا را در استان‌های واقع در بخش مرکزی کشور صادر کرد.
ماهیان تیلاپیا جزو گونه‌های مهاجم تلقی می‌شود
این کارشناس و محقق گونه‌های غیر بومی آبزی در پاسخ به این پرسش ایسنا که آیا معرفی این گونه برای پهنه‌های آبی طبیعی کشور خطرناک است، توضیح می‌دهد: ماهیان تیلاپیا توسط محققان و سازمان‌های بین‌المللی حفاظت از محیط زیست ازجمله IUCN - اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت - جزو گونه‌های مهاجم تلقی می‌شود و حتی ثابت شده است که تاثیرات نامطلوبی بر گونه‌های بومی و اکوسیستم‌های طبیعی دارد.
او ادامه می‌دهد: تجربه تلخ معرفی گونه‌های تیلاپیا زیلی و تیلاپیای آبی یا اورئوس که هم جنس گونه تیلاپیای نیل است به استان خوزستان موجب تاثیرات منفی اکولوژیک بر گونه‌های بومی و تاثیرات مخرب اقتصادی بر صیادان محلی و پرورش‌دهندگان ماهیان گرمابی شده است. این مسئله به ما یاد آوری می‌کند که در برخورد با ماهیان تیلاپیا باید به‌شدت احتیاط کرد و در صورت معرفی این ماهی به برخی از استان‌های کشور، به دلیل نبود نظارت کافی توسط سازمان‌های مرتبط، تیلاپیا به‌صورت غیرقانونی به سایر استان‌ها نیز منتقل می‌شود و مشابه با سایر گونه‌های پرورشی پس از چند سال در بسیاری از مناطق کشور از جمله استان‌های ساحلی دریای خزر دیده خواهد شد.
ورود گونه‌های گیاهی و جانوری مضر غیربومی به تالاب‌ها ممنوع است
بر اساس ماده ۳ قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور - مصوب سال ۱۳۹۷ - ورود گونه‌های گیاهی و جانوری مضر غیربومی به تالاب‌ها ممنوع است و بر اساس این قانون سازمان حفاظت محیط زیست ملزم به تهیه لیستی از این گونه‌های مضر شده است. ولیخانی می‌گوید: گونه تیلاپیای نیل که مجوز توسعه پرورش آن صادر شده است در لیست گونه‌های مضر قرار دارد. از این‌رو آشکارا مشخص است که در این مورد خلاف قانون عمل شده و توجه به حقوق عامه به کلی نادیده گرفته شده است.
او در ادامه با بیان اینکه گزارش ارزیابی ریسک معرفی ماهی تیلاپیا توسط یکی از کارشناسان موسسه تحقیقات علوم شیلاتی تهیه شده است که از ابتدا یکی از موافقان سرسخت معرفی این گونه بود، اظهار می‌کند: این گزارش ارزیابی توسط کارشناسان مرتبط در سازمان محیط زیست نیز مورد تایید قرار نگرفت اما مجوز پرورش آن بدون در نظر گرفتن نظرات کارشناسی توسط رییس این سازمان صادر شد.
این کارشناس و محقق گونه‌های غیر بومی آبزی تاکید می‌کند: موافقت با این پروژه بدون وجود گزارش ارزیابی ریسک آن، نشاندهنده نگرش ضد توسعه اصولی و پایدار است که در نهایت منجر به آن شده است که تهدیدات، چالش‌ها و مخاطرات زیست محیطی پرورش تیلاپیا در نظر گرفته نشود.
ولیخانی با تاکید بر اینکه مهمترین عاملی که می‌تواند سبب اتخاذ تصمیمات غیرمحیط زیستی شود نبود نگاه بلند مدت در تصمیمات مربوط به توسعه است، تصریح می‌کند: درواقع سود اقتصادی کوتاه مدت طرح‌های توسعه مانند طرح توسعه تیلاپیا نگاه مدیران و تصمیم‌سازان را از توسعه اصولی و پایدار دور کرده است.
این کارشناس محیط زیست همچنین بر این مسئله تاکید دارد که سازمان حفاظت محیط زیست به‌دلیل نقش نظارتی خود باید دارای استقلال عمل باشد ودرمورد مسائل مختلف تخصصی عمل کند.
او همچنین بر این باور است که عامل دیگر اتخاذ تصمیمات غیرمحیط زیستی در سازمان حفاظت محیط زیست این است که روسای این سازمان تخصص مرتبط با محیط زیست ندارند و زمانی‌که مدیری دید تخصصی علمی نداشته باشد با نگاه ساده‌انگارانه به موضوعات تخصصی، تصمیماتی می‌گیرد که کشور را دچار خسارت می‌کند.
در صورت ورود گونه‌ای مهاجم مانند تیلاپیا به محیط‌های طبیعی امکان حذف آن وجود ندارد
این کارشناس و محقق گونه‌های غیر بومی آبزی در پایان ضمن اشاره به اثرات مخرب ورود گونه‌های غیربومی و مهاجم به کشور می‌گوید: در صورت ورود گونه‌ای مهاجم مانند تیلاپیا به محیط‌های طبیعی عملا امکان حذف آن وجود ندارد بنابراین پیشگیری و جلوگیری از ورود و معرفی این گونه‌ها بهترین راهکار مدیریتی است، چراکه کشور را از هزینه‌های گزاف کنترل این آفات در آینده ایمن می‌کند. اگر قرار است اقدامی توسط نهادهای نظارتی و قضایی برای جلوگیری از طرح‌های تخریبی مانند طرح تیلاپیا صورت گیرد زمان انجام آن اکنون است، چراکه در صورت انتشار این گونه‌ها در مناطق مختلف کشور عملا امکان مقابله کارآمد با آن‌ها وجود ندارد.