این طرح بزرگ ملی در سفر اسفند ۱۳۷۵ رهبر معظم انقلاب به خوزستان به تصویب رسید ولی حرکت اصلی برای اجرای این طرح بزرگ و زیربنایی که دارای آثار اجتماعی ، فرهنگی و امنیتی است هم زمان با روی کارآمدن دولت تدبیر و امید در دی ۱۳۹۲ و در جریان نخستین سفر استانی حجت الاسلام دکتر حسن روحانی رییس جمهوری به خوزستان کلید خورد.
اهمیت اجرای این طرح کشاورزی از آن جهت مهم و راهبردی تلقی و ارزیایی می‌شود که سنگ بنای آن در۲ استان مرزی خوزستان و ایلام که بیشترین صدمه را در جریان جنگ تحمیلی متحمل شدند گذاشته شد.
اجرای این طرح در مناطق مرزی خوزستان و ایلام علاوه بر افزایش سه برابری تولیدات محصولات کشاورزی ، به تثبیت جمعیت ساکنان همجوار مرز ، جلوگیری مهاجرت روستاییان به شهرها و ارتقای امنیت مناطق مرزی منجر شده است.
اجرای گام نخست طرح۵۵۰هزارهکتاری
گام نخست طرح ۵۵۰هزار هکتاری خوزستان و ایلام که ۵۰۰ هزار آن در خوزستان و ۵۰ هزار هکتارآن در مناطق جنوبی و مرزی ایلام تعریف شد در دی ۱۳۹۲ با تخصیص اعتباری بالغ بر ۱.۵ میلیارد دلار شتاب بیشتری گرفت.
مدیرعامل موسسه جهاد نصر که مجری طرح ۵۵۰هزار هکتاری است در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: گام نخست این طرح در سطح ۲۹۵هزار هکتار شامل نوسازی ، تجهیز ، زهکشی و آبیاری نوین اجرا و در سال ۱۳۹۷ با حضور اسحاق جهانگیری معاول اول رییس جمهوری به طور رسمی افتتاح شد.
محمد جواد صالحی نژاد در تبیین ابعاد این ابرپروژه ملی می‌گوید:خوزستان و ایلام ۲ استان مرزی کشور در طول هشت سال دفاع مقدس در خط مقدم نبرد با دشمن متجاوز ، برگ های زرینی از ایثار در تاریخ کشور به نام خود ثبت کردند ، اما با وجود همه رشادت ها و فداکاری ها، این ۲ استان در شمار محروم‌ترین استان های کشور قرار داشتند.همین محرومیت سبب شد تا رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۷۵ در سفر به خوزستان با نگاه ویژه به این استان، دستور اجرای یکی از بزرگترین طرح های کشاورزی کشور و به گفته دیگر بزرگترین طرح کشاورزی خاورمیانه را صادر کنند طرحی که اجرای گام نخست آن توانسته است باعث دگرگونی شگرفی در کشاورزی نه تنها خوزستان و ایلام که در کشور شود.
وی می‌گوید: طرحی که گام نخست آن در ۲۹۵ هزار هکتار اجرا شد و برکات آن اکنون در نقاطی از خوزستان و ایلام که زیرپوشش این طرح قرار گرفته به خوبی محسوس است. با اجرای گام نخست این طرح ، روستاییان نه تنها روستاها را ترک نکرده بلکه بسیاری از آنها با مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها بازگشتند.
صالحی نژاد با اشاره به رضایت ساکنان مناطقی که این طرح در آنجا اجرا شده افزود:کسانی که طعم آبادانی و توسعه را چشیده‌اند اجرای گام دوم این طرح در سطح ۲۵۵ هزار هکتار را مطالبه می‌کنند.
معرفی طرح
طرح احیای ۵۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی خوزستان و ایلام در سال ۱۳۷۶ از سوی وزرای امور اقتصاد دارایی ، نیرو ، جهادسازندگی ، کشاورزی و رییس سازمان برنامه و بودجه با محورهای "توان توسعه کشاورزی خوزستان و برنامه‌های دستیابی به آن" به محضر رهبر معظم انقلاب تقدیم شد.
خدمات مهندسی و زیربنایی ، آماده کردن زمین و راه دسترسی و توسعه باغات"، "تحقیقات و مطالعات"،" سازماندهی نظام بهره‌برداری و نظام اجرایی"،" صنایع تبدیلی و تکمیلی"،" مکانیزاسیون کشاورزی ، خدمات ، نهاده‌ها و اصلاح دیمزارها"،" دامداری ، دامپروری و آبزیان" و " احیای منابع طبیعی و آبخیزداری" از مهمترین سرفصل های این طرح بود که اجرای آن در دستور کار قرار گرفت.
در سال ۱۳۸۹ موسسه جهاد نصر به عنوان مجری طرح احیای ۵۵۰ هزار هکتاری دشت‌های خوزستان (حدود ۵۰۰ هزار هکتار) و ایلام (حدود ۵۰ هزار هکتار) تعیین شد.
رونق کشاورزی در عرصه‌هایی به وسعت ۲۹۵ هزار هکتار
در گام نخست این طرح ، عرصه هایی به وسعت ۲۹۵هزار هکتار از زمین‌های خوزستان و ایلام زیرکشت رفته و جان دوباره‌ای به اقتصاد محلی و منطقه‌ای این ۲ استان بخشیده است.
مدیرعامل موسسه جهاد نصر درباره میزان اعتبارات تخصیص یافته به این طرح و زمان آغاز عملیات اجرایی گام نخست طرح گفت:پس از نخستین سفر استانی دولت یازدهم در سال ۹۲ به خوزستان، ۱.۵ میلیارد دلار از محل صندوق توسعه ملی با موافقت رهبر معظم انقلاب به اجرای گام نخست این طرح تخصیص یافت و عملیات اجرایی طرح شامل احداث شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی، اجرای زهکشی زیرزمینی و تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی شروع شد.
صالحی نژاد افزود: در سال شروع طرح حدود ۵۰۰ هزار هکتار از زمین‌های دارای شبکه اصلی در دست اجرا قرار گرفت که از این میزان ۲۰۰ هزار هکتار آن دارای شبکه فرعی بود. با احداث و بهره‌برداری شبکه‌ها در گام نخست طرح ، امکان استفاده مناسب از سرمایه‌گذاری بالادستی فراهم شد.
آثار و پیامدهای مثبت اقتصادی اجرای طرح ۵۵۰ هزار هکتاری
تقویت امنیت غذایی کشور، ارتقای بهره وری و توسعه پایدار منابع آب و خاک، امکان ایجاد قطب کشاورزی با اجرای کشاورزی پیشرفته از طریق حمایت از تشکل های بهره بردار مردم نهاد ،استفاده از سرمایه گذاری انجام شده در بالادست شبکه‌های فرعی آبیاری ، ایجاد اشتغال پایدار در سطح منطقه بطور مستقیم و غیرمستقیم ، افزایش ۹.۵ میلیون تن محصولات کشاورزی، ایجاد بستر مناسب برای توسعه صنایع تبدیلی موادغذایی از جمله احداث کارخانه های تولید شکر با توسعه چغندرقند در محدوده طرح به منظور حذف واردات شکر به کشور از مهمترین پیامدهای و آثار مثبت اجرای این طرح بزرگ ملی است.
عملیات اجرایی گام نخست در نگاه اول
پیشرفت فیزیکی عملیات اجرایی از سال ۱۳۸۷ تا سال ۱۳۹۷ در این بازه زمانی، ۲۹۵ هزار هکتار شبکه فرعی آبیاری، ۱۸۳ هزار هکتار زهکشی زیرزمینی و ۲۰۰ هزار هکتار تجهیز و نوسازی زمین شامل تسطیح اساسی، قطعه بندی و هندسی سازی و یکپارچه‌سازی زمین اجرا شد.
اجرای ۲۳ هزار و ۱۰۰ کیلومتر شبکه آبیاری ، احداث ۱۶۵ ایستگاه پمپاژ شبکه آبیاری ، نصب و راه‌اندازی ۵۳ دستگاه ماشین آبیاری سنتر پیوت، احداث ۱۰۴ ایستگاه فیلتراسیون شبکه آبیاری ، اجرای چهار هزار و ۹۰۰ کیلومتر جاده سرویس شبکه فرعی آبیاری ، احداث ۴۰ هزار سازه شبکه آبیاری ، اجرای ۱۰ ایستگاه پمپاژ شبکه زهکشی، اجرای چهار هزار کیلومتر زهکش رو باز ، اجرای چهارهزار کیلومتر جاده سرویس زهکشی، احداث ۶ هزار و ۷۰۰ سازه زهکش روباز، اجرای ۸۰۰ کیلومتر لوله‌گذاری لترال برای اجرای عملیات زهکش زیرزمینی ، اجرای یک هزار کیلومتر زهکش جمع کننده (لوله‌ای) احداث ۵۲ هزار کیلومتر سازه مربوط به عملیات زهکشی زیرزمینی ، ۱۳۸ میلیون متر مکعب حجم عملیات خاکی تسطیح زمین، احداث پنج هزار کیلومتر جاده دسترسی مزارع ، اجرای ۷۰۰ کیلومتر شبکه توزیع آب درون مزارع در وسعت سه هزار و ۳۰۰ هکتار در مناطق آبادان و خرمشهر از مهمترین بخش های طرح عظیم گام نخست طرح ۵۵۰هزارهکتاری است.
چگونگی اجرای گام نخست طرح
گام نخست این طرح بزرگ ملی در قالب بیش از ۲۲۵ پروژه و با مشارکت بالغ بر ۱۲۱ شرکت پیمانکاری، ۳۳ شرکت تامین کننده، ۴۰ شرکت مشاور و متوسط هفت هزار و ۸۵۰ نفر نیروی انسانی در سال اجرایی شده است. همچنین به طور متوسط حدود ۵۵۰ دستگاه ماشین آلات تخصصی (اسکریپر و ترنچر) و در حدود سه هزار و ۷۰۰ دستگاه ماشین آلات سنگین و نیمه سنگین در پروژه‌ها مشغول فعالیت بوده‌اند.
پروژه های مربوط به گام نخست این طرح در۲۰ شهرستان خوزستان و سه شهرستان استان ایلام اجرا شده است؛ شوش - دزفول - اندیمشک - شوشتر - دشت آزادگان - هویزه - حمیدیه - اهواز- باوی- شادگان - امیدیه -هندیجان- بهبهان- رامشیر- رامهرمز- خرمشهر- آبادان -ایذه - لالی و کارون در خوزستان و سه شهرستان دهلران ، مهران و چرداول در استان ایلام بوده‌اند.
نتایج و دستاوردهای طرح
اجرای گام نخست طرح ۵۵۰هزار هکتاری سبب افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی (به دلیل بهینه سازی مصرف آب و اصلاح خاک) و نیز افزایش توان اقتصادی و درآمد پایدار برای کشاورزان و مردم منطقه شده و تثبیت جمعیت، اشتغال‌زایی، جلوگیری از مهاجرت و حفظ امنیت مرزها را فراهم آورده است.
اشتغال در دوره اجرا به طور متوسط هفت هزار و ۸۵۰ نفر ، ایجاد اشتغال مستقیم در زمان بهره‌برداری حدود ۷۹هزار نفر ، ایجاد اشتغال غیرمستقیم در زمان بهره‌برداری حدود ۸۲هزارنفر ، به کارگیری ۱۲۱ شرکت پیمانکاری، ۴۰ شرکت مهندسی مشاور و فعالیت ۳۳ شرکت تولید کننده و تامین کننده کالا و تجهیزات از دیگر ابعاد این طرح بوده است.
افزایش بهره‌وری در استفاده از آب کشاورزی و حفاظت از منابع آبی و خاک
افزایش بهره‌وری در استفاده از آب کشاورزی با اجرای روش‌های نوین آبیاری یکی از مهمترین پیامدهای این طرح است. بر اساس اطلاعات ارایه شده از سوی معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، پس از بهره‌برداری کامل از طرح، کاهش مصرف آب حداقل به میزان متوسط سه هزار متر مکعب در هر هکتار با احداث شبکه آبیاری و زهکشی و تجهیز و نوسازی زمین ایجاد خواهد شد. همچنین راندمان مصرف آب از ۳۵ درصد (پیش از اجرای طرح) به طور متوسط به ۶۰ درصد رسیده که در مجموع حدود ۸۸۵ میلیون متر مکعب در سال صرفه جویی به همراه داشته است.
تامین امنیت غذایی و رشد و رونق اقتصادی در بخش کشاورزی
مدیرعامل موسسه جهاد نصر افزایش تولید محصولات کشاورزی، رونق اقتصادی در بخش کشاورزی و افزایش درآمد کشاورزان را از مهمترین دستاوردهای ناشی از اجرای گام نخست طرح بیان کرد و گفت: در سال شروع طرح (۱۳۸۷) در محدوده اجرایی گام نخست ، میزان تولیدات کشاورزی حدود ۱.۷ میلیون تن بود که این میزان در سال زراعی ۹۷-۹۶ (محدوده ۲۵۰ هزار هکتار از زمین‌های مورد بهره‌برداری) به حدود ۵.۲ میلیون تن رسید که افزایش ۵/۳ میلیون تنی را نسبت به سال پایه نشان می‌دهد. بخشی از این افزایش تولید به واسطه عملیات تجهیز و نوسازی، آبشویی و اصلاح خاک است که به مرور زیرکشت محصولات کشاورزی قرار گرفته‌اند و با توجه به افزایش سطح زیر کشت در سال زراعی ۹۹-۹۸ به حدود ۲۸۰ هزار هکتار رسید و با ارتقای روند کیفی زمین‌ها ، تولید محصولات کشاورزی افزایش یافت.
صالحی نژاد افزود : افزایش تولید ناشی از اجرای گام نخست طرح در شرایط توسعه و در افق ۱۴۰۴ در قالب کشت محصولات گندم، جو، ذرت، دانه ای، شلتوک، حبوبات، دانه‌های روغنی، سبزی و صیفی، چغندر قند، نباتات علوفه‌ای و باغات با تامین برخی الزامات نظیر رفع مشکلات شبکه‌های اصلی آبیاری و زهکشی در محدوده طرح (به ویژه زهکش‌های اصلی)، انجام عملیات آبشویی زمین و اصلاح خاک، ارتقای ضریب مکانیزاسیون، ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی از جمله کارخانه قند از طریق سرمایه گذاری بخش خصوصی ، تامین اعتبارات و تسهیلات دولتی و بانکی و بازاریابی داخلی و خارجی میسر خواهد بود.
طرح ۵۵۰هزار هکتاری انقلاب کشاورزی در خوزستان
معاون اول رییس جمهوری در سفر اخیرخود به خوزستان با اشاره به آثار بی نظیر گام نخست طرح ۵۵۰هزار هکتاری خوزستان و ایلام گفت: طرحی که تا سال ۱۳۹۲ پیش از شروع دولت تدبیروامید تنها بخشی از زیرساخت‌های آن در سطح ۷۵هزار هکتار اجرایی شد در سال ۱۳۹۷ ، ۲۹۵ هزارهکتار آن زیرکشت رفت.
اسحاق جهانگیری اجرای طرح ۵۵۰ هزار هکتاری کشاورزی در استان‌های ایلام و خوزستان را بسیار پراهمیت توصیف کرد و به مدیران گفت: با افتخار نتایج این طرح را اعلام کنید، طرحی که با روی کار آمدن این دولت سرعت اجرای آن بیشتر شد و امروز ۲۹۵ هزار هکتار از این زمین‌ها زیرکشت رفته است و دستور مطالعات فاز دوم این طرح در سطح ۲۵۵هزار هکتار باقی مانده را نیز اعلام می‌کنم.
وی به بازدهی این طرح کشاورزی اشاره کرد و افزود: بازدهی این طرح بسیار بالا بوده به طوری که در این ۲ سال میزان تولید محصولات کشاورزی از ۱.۷ میلیون تن به ۵.۲ میلیون تن رسیده است.
جهانگیری به بازدید از بخشی از این طرح و گفت و گو با مردم غرب خوزستان اشاره کرد و گفت:مردم بسیار خوشحال بودند و درخواستشان این بود که گام دوم نیز سریع‌تر آغاز شود، پیداست که این طرح کارگشا بوده و موجب جلب رضایت مردم شده است.
گام نخست طرح ۵۵۰هزار هکتاری ظرفیت‌های کشاورزی خوزستان را نمایان کرد
وزیرجهادکشاورزی در نخستین روز از دهه فجر ۹۹ در بازدید از بخش‌هایی از محدوده طرح ۵۵۰هزار هکتاری در غرب خوزستان گفت:گام نخست این طرح ظرفیت های کشاورزی خوزستان را نمایان کرد و نشان داد که سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی خوزستان سودآور وکاملا اقتصادی است.
کاظم خاوازی افزود:گام نخست طرح نوسازی و تجهیز ۵۵۰هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی خوزستان و ایلام در سطح ۲۹۵ هزار هکتار موجب افزایش تولیدات کشاورزی از ۱.۷میلیون تن به ۵.۲ میلیون تن در این زمین‌ها شده که این نشان می‌دهداین طرح اقتصادی بوده و آثار مثبت اجتماعی نیز به دنبال داشته است.
وی بیان کرد:در۲ سال گذشته یک میلیون تن برنج در خوزستان به ارزش یک میلیارد دلار در زمین‌های نوسازی شده طرح ۵۵۰هزار هکتاری رهبرمعظم انقلاب تولید شده که این تولید اقتصادی ، کل سرمایه این طرح بازگشته است.
وزیر جهادکشاورزی با بیان اینکه در زمین‌های نوسازی شده طرح ۵۵۰ هزار هکتاری رهبر معظم انقلاب هر سال ۲ بار به صورت تناوبی کشت می‌شود گفت:مهمترین اثربخشی این طرح بزرگ ملی ، رضایت کشاورزان ، افزایش درآمد آنان، تنوع تولیدات کشاورزی و باغی و انگیره برای کار و فعالیت بیشتر در مناطق مرزی و روستایی است.
خاوازی ابراز امیدواری کرد گام دوم این طرح در سطح ۲۵۵هزار هکتار در استان های خوزستان و ایلام با تخصیص اعتبار از منابع جدید مالی شروع شود.
در افق بلندمدت طرح ۵۵۰ هزار هکتاری رهبر معظم انقلاب، تولیدات بخش کشاورزی خوزستان با ۹ میلیون تن افزایش به ۲۵میلیون تن در سال خواهد رسید.