زنبور عسل مفیدترین حشره موجود در جهان است که به گفته کارشناسان جهانی در صورت از بین رفتن این حشره ۵ سال بعد کل دنیا نیز از بین می رود. با این وجود زنبوران و بهره بردان مختلف صنعت زنبورداری برای بهره مندی از بالاترین سطح پتانسیل در صنعت زنبورداری نیاز به ملکه های اصلاح شده ای با بالاترین کیفیت هستند. این در شرایطی است که در ایران نیز اصلاح نژادهایی از دو دهه پیش صورت گرفته است با این وجود باز هم در این زمینه رنبورداران با مشکلاتی مواجه هستند.
در این راستا گفتگویی با «رحیم عبادی مدرس و محقق صنعت زنبورداری» انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.
سالانه به ۵ هزار ملکه برای زنبورستان های کشور نیاز داریم اما واقعیت این است که سالانه ۱ تا ۱ و نیم میلیون ملکه در ایران پرورش داده می شود
*با توجه به اینکه یکی از موضوعات دارای اهمیت در صنعت زنبورداری وجود ملکه با کارایی بالا است در حال حاضر وضعیت ایران در این زمینه چگونه است؟
در مورد وضعیت کشور در بحث تولید و پرورش ملکه دو مساله وجود دارد؛ یکی موضوع نیاز است و دیگری آنچه که واقعیت تولید است. از نظر نیاز اگر بررسی کنیم می بینیم که ما یک اصل در پرورش زنبور عسل داریم و آن این است که برای اینکه تولید خوب و اقتصادی در هر کُلنی داشته باشیم باید هر ۲ سال یکبار ملکه کندوها را عوض کنیم.
با توجه به آماری که سالانه وزارت جهاد کشاورزی منتشر می کند در سال جاری حدود ۱۱ میلیون کُلنی در کشور داریم. بنابراین اگر بخواهیم ملکه مورد نیاز این کلنی ها را تامین کنیم سالانه ۵ هزار ملکه نیاز داریم که باید در کشور تولید و نیاز صنعت برطرف شود اما واقعیت این است که در بخشهای مختلف دولتی و خصوصی کشور سالانه یک تا یک و نیم میلیون ملکه پرورش داده می شود.
*با این تفاسیر آیا واردات و یا قاچاق ملکه از دیگر کشورهای داریم؟
واردات نداریم اما تعداد کمی ملکه به صورت قاچاق وارد کشور می شود. با این وجود میزان قاچاق ملکه به کشور اصلا قابل توجه نیست گرچه آن هم غیرقانونی است.
برای داشتن یک تولید خوب سه عامل آب و هوا، مدیریت زنبوردار و کیفیت ملکه موثر هستند با این وجود ملکه کمتر از ۵۰ درصد در کمیت تولید سهم دارد
*چقدر بهره گیری از ملکه خوب در افزایش بهره وری تاثیر دارد؟
بستگی دارد که ملکه مورد استفاده چقدر خوب باشد؛ در واقع ملکه هایی که در صنعت زنبورداری داریم چند نوع هستند اما غالب ملکه های مورد استفاده الان ملکه‌های باکیفیتی نیست و به همین دلیل موجب نارضایتی زنبورداران شده است به طوری که زنبورداران از دولت خواهان ملکه های اصلاح شده خوب هستند.
با این وجود اگر فرض کنیم یک ملکه متوسط از نظر کارایی، به صنعت راه یابد سهم اش در تولید بیشتر از یک سوم نیست چون ما معتقدیم برای داشتن تولید خوب ۳ پارامتر نیاز است؛ یکی آب و هوا است، به طوری که اگر طبیعت خوبی نداشته باشیم و در عوض بهترین ملکه‌های دنیا را در اختیار داشته باشید کارایی چندانی نمی تواند داشته باشد.
عامل بعدی مدیریت است؛ یعنی مدیری که تولید دارد باید مدیریت خوبی را اعمال کند تا بتواند تولید را بالا ببرد. سومین عامل هم نژاد ملکه است. اگر این ۳ عامل را در نظر بگیریم من معتقدم بیش از ۵۰ درصد دو عامل اول سهم دارند و کمتر از ۵۰ درصد ملکه سهم دارد.
*در حال حاضر ملکه های موجود در زنبورستان های کشور از چه نژادی است؟
آنچه در داخل توسط دستگاه های داخلی تولید می شود ایرانی است؛ در حقیقت برخی از ملکه ها توسط خود زنبورداران پرورش داده می شود که اینها دو حالت دارد یعنی عده ای از نژاد خود ایرانی استفاده می کنند و ملکه های ایرانی را تکثیر می کنند و عده ای هم ملکه هایی که به صورت قاچاق وارد می شود را می گیرند و آنها را تکثیر می کنند. اما بخش دولت که روی این امر کار می کند از حدود ۲۰ سال پیش دو طرح اصلاح نژاد ملکه را اجرا کرده است که این دو طرح روی کیفیت ملکه کار می کند و خوشبختانه به تولید رسیده اند و عرضه می کنند. در حقیقت این دو طرح در دستگاه های دولتی است که سالانه بخشی از نیاز را تامین می کنند.
قیمت ملکه در بازارهای جهانی بین ۱۵ دلار تا ۵۰۰ دلار متغیر است که عمدتا به دلیل نوع ملکه و تفاوت کیفیت آنها است
*آیا بودجه ای برای اصلاح نژاد ملکه به بخش خصوصی تخصیص داده می شود؟
کار اصلاح نژاد ملکه در دستگاه دولتی که صورت می گیرد تامین هزینه اش با دولت است اگرچه طی چند سال اخیر این تامین منابع و بودجه نیز کاهش داشته است به طوری که مجریان از شرایط حاضر ناراضی هستند. هزینه پرورش ملکه هم که در بخش خصوصی صورت می گیرد نیز توسط بخش خصوصی تامین می شود.
* ملکه زنبور عسل در بازار داخل و بازارهای خارجی با چه قیمتهای خرید و فروش می شود و چه عواملی بر قیمت آن موثر است؟
امروز پرورش هر ملکه برای پرورش دهنده داخلی ۱۰۰ هزار تومان هزینه دارد و به این ترتیب قیمت یک ملکه متوسط از نظر کارایی در بازار داخلی حدود ۱۵۰ هزار تومان است. با این وجود قیمت ملکه بسته به نوع ملکه متفاوت است و غالبا ۳ تا ۴ نوع ملکه در دنیا تولید می شود که قیمت شان از ۱۵ دلار تا ۵۰۰ دلار متغیر است، که غالبا به دلیل نوع و تفات کیفیت ها این تفاوت قیمتی مشاهده می شود.