بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای استان میزان بارش‌های کرمانشاه ۳۰ درصد و میزان روان آب‌ها نیز ۴۴ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش پیدا کرده و زنگ خطر خشکسالی را در این استان به صدا در آورده؛ روندی که به گفته کارشناسان از ۲۰ سال قبل در کرمانشاه آغاز شده است.
به همین دلیل برنامه ششم توسعه کشور به سراغ اعمال محدودیت های جدی در مصرف آب بخش های صنعت، شرب و کشاورزی رفته؛ از جمله محدود کردن کشت محصولات آب بَر.
یکی از این محصولات برنج است که وزارت نیرو از سال ۹۶ و به طور رسمی کشت زمستانه و بهاره آن را در همه استان ها غیر از مازندران و گیلان ممنوع کرده است.
این تصمیم در راستای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی مصوب سال ۱۳۹۳ در شورای عالی آب است که علاوه بر ساماندهی کشت محصولات، مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتور هوشمند روی چاه‌های مجاز و تغییر سیستم آبیاری قدیمی به فناوری های جدید از محورهای مهم آن است.
در گیلان و مازندران بخش زیادی از آب مصرفی برنج از بارندگی تامین می‌شود اما در سایر استانها، کشاورزان برای تامین آب موردنیاز محصولات آب‌بر مجبورند سراغ منابع آب زیرزمینی و چاه‌ها و روان آب‌ها بروند.
تولید هر کیلو برنج نیازمند حدود هشت هزار لیتر آب است یعنی هر هکتار ۱۵ تا ۲۵ هزار متر مکعب اما چون سود برنج بیشتر از محصولات دیگر است، طرفداران سرسختی دارد.
سال ۹۸ که پر آب ترین سال کرمانشاه در سال‌های اخیر بود، حدود سه هزار هکتار از اراضی استان شالیکاری شد که به صورت متوسط بیش از سه هزار تن برنج از ارقام فضلی، هاشمی، عنبربو و سرخه از آنها برداشت شد.
برنج منابع آبی کرمانشاه را بحرانی کرده است
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمانشاه معتقد است که شالیکاری در سال های گذشته منابع آبی کرمانشاه را بحرانی و منجر به آسیب به حق آب محیط زیستی شده است.
«بهرام درویشی» گفت: ما در سال های قبل نیز با کاشت برنج در استان کرمانشاه مخالف بودیم اما بازهم مجوزهایی به صورت محدود برای کاشت این محصول صادر می شد.
وی بابیان اینکه کشت برنج موجب افت شدید آبخوان و منابع ارزشمند زیرزمینی شرق استان شده است، افزود: این موضوع در چند سال آینده می‌تواند منطقه را دچار فقر منابع زیرزمینی کند و فاجعه بار شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمانشاه اظهار داشت: در فروردین ماه سال ۱۳۹۸ شاهد بارش باران های شدید و در نهایت سیلابی شدن منطقه بودیم که این امر برای عده ای این تصور اشتباه را ایجاد کرد که باتوجه به وضعیت بارندگی ها می‌توان در استان نسبت به برداشت های غیراصولی، بی رویه و کشت برنج اقدام کنیم.
درویشی یادآور شد: در سال‌های گذشته براثر خشکسالی و برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی ضربات فاجعه باری به منابع و مخازن آبخوان وارده شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمانشاه با اشاره به کاهش ۸۱ درصدی روان‌آب های کرمانشاه نسبت به میانگین بلند مدت افزود: تمرکز برنج در شرق استان باعث افت شدید آبخوان و منابع ارزشمند آب زیرزمینی در این منطقه شده است.
درویشی با بیان اینکه ما زنگ خطر را کاملا احساس کرده ایم و در حال لمس کردن این فاجعه آبی هستیم، گفت: برای هر هکتار کشت برنج بیش از ۲۴ هزار متر مکعب آب لازم است به همین دلیل ادامه این روند منطقی و معقولانه نیست.
وی با اشاره به حق آبه زیست محیطی نیز توضیح داد: این برداشت های بی رویه و غیرمجاز علاوه برخسارت به آبخوان باعث از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری شده و همین امر می‌تواند اکوسیستم گیاهی و جانوری را تحت تاثیرات منفی خود قرار دهد.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای کرمانشاه با اشاره به تعداد ۲۳ دشت مطالعاتی در سطح استان نیز افزود: از این تعداد ۱۳ دشت ممنوعه و ۲ دشت ممنوعه بحرانی هستند با این حال باز هم شاهد روند رو به افزایش کشت برنجی هستیم.
هیچ مجوزی برای کشت برنج صادر نمی‌شود
خشکسالی امسال روند جهاد کشاورزی برای صدور مجوزهای محدود برای کشت برنج را تغییر داده و این سازمان نیز با قاطعیت در مقابل کشت این محصول ایستادگی می‌کند.
رییس سازمان جهاد کشاورزی کرمانشاه گفت که کشت برنج در تمام نقاط استان ممنوع است و با افراد خاطی در این زمینه برخورد خواهد شد.
«نوربخش حاتمی» توضیح داد: سال های قبل در برخی از نقاط استان همچون گیلانغرب و صحنه، کشاورزان معمولا در کنار رودخانه ها اقدام با کشت برنج می کردند و مشکلی نیز در این زمینه وجود نداشت اما کاهش بارندگی‌ها و روان آب‌ها این اجازه را به ما نمی دهد.
وی افزود: در استان کرمانشاه تنها مجوز کشت برنج با استفاده از منابع سطحی و آن هم در مناطق خاص صادر می شد اما کشت این محصول با استفاده از آب های زیر زمینی در تمام مقاطع در کرمانشاه ممنوع بوده است.
تخلیه منابع آبی
اکنون سالانه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد منابع زیرزمینی ما می شود و در مقابل یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب از این منابع برداشت می کنیم به عبارت دیگر سالانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب اضافه برداشت داریم.
در نتیجه این وضعیت سطح آب زیرزمینی در همه دشت های استان کاهش یافته و توسعه و بهره برداری از آبخوان ۱۳ دشت از ۲۳ دشت استان که حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد از سطح کل دشت ها را در بر می گیرند؛ ممنوع است.
در استان کرمانشاه حدود ۱۷ هزار حلقه چاه وجود دارد که پنج هزار حلقه آن غیرمجاز است؛ نه تنها هیچ محاسبه دقیقی از برداشت آب از چاه های غیرمجاز وجود ندارد که هنوز هم کنتور هوشمند بر روی بسیاری از چاه های مجاز نصب نشده و همین موضوع امکان تخلف و اضافه برداشت را برای کشاورزان متخلف آسان کرده است.
استان کرمانشاه با حدود ۲ میلیون نفر جمعیت، ۹۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ دارد که ۳۵۰ هزار هکتار آن آبی است.
بیش از ۹۰ درصد آب استان کرمانشاه در بخش کشاورزی مصرف می شود که حدود نیمی از آن با روش های نادرست آبیاری و کشت محصولات آب‌بر به هدر می‌رود.
کرمانشاه استانی پهناور در غرب ایران با ۲۵ هزار کیلومتر مربع مساحت، یکی از استان‌های مهم از حیث کشاورزی و منابع طبیعی محسوب می‌شود به طوریکه ۷۰ درصد مساحت استان را عرصه‌های منابع طبیعی با بیش از ۵۲۷ هزار هکتار جنگل و یک میلیون و ۱۹۲ هزار هکتار مرتع تشکیل داده است.
همچنین بیش از ۹۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در استان کرمانشاه وجود دارد که سالانه چهار میلیون و ۵۷۵ هزار و ۸۱۴ تن انواع محصولات زراعی، باغی، دامی و شیلات و آبزیان در استان تولید می‌شود.
استان کرمانشاه ۲ میلیون نفر جمعیت ساکن در ۱۴ شهرستان، ۳۱ بخش، ۳۲ شهر، ۸۶ دهستان و ۲ هزار و ۵۹۵ آبادی دارد و ۲.۴ درصد جمعیت کشور در این استان سکونت می کنند که از این تعداد ۷۵ درصد در نقاط شهری و ۲۵ درصد در نقاط روستایی زندگی می کنند.