xکشت هیدروپونیک یا آب‌کشت، یکی از روش های خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کم ترین نیاز به آب است که با استفاده از محلول مغذی گیاهان تغذیه می شود. در حال حاضر در ایران نیز همگام با دیگر کشورها ده ها گلخانه به این روش راه اندازی شده و محصولات مختلفی از جمله گل و گیاه، علوفه و انواع سبزیجات تولید می شود. نکته جالب توجه اینکه در این نوع کشت نیازی به شخم و آبیاری نیست و مصرف آب به صورت چشمگیری کاهش می‌یابد، همچنین در این روش ضدعفونی کردن محیط رشد بسیار ساده و کم هزینه است. چون محلول غذایی به صورت مایع است و به راحتی می‌توان آن را کنترل کرد. همچنین در جایی که خاک مناسب ندارد یا دچار بعضی بیماری‌ها است قابل کشت می‌باشد. علاوه بر این کنترل شرایط محیطی از جمله نور، دما، رطوبت و ترکیب هوا بسیار ساده‌تر از روش کشت خاکی است.
«مجید صدیقی» مدرس دانشکده دانشگاه شیراز و یکی از تولیدکنندگان گل های شاخه بریده به روش هیدروپونیک است که به طور تخصصی در زمینه پرورش گل رز به روش هیدروپونیک فعالیت می کند. در این راستا گفتگویی با وی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.
*به عنوان سوال اول کمی در خصوص نوع فعالیت خود توضیحاتی بدهید.
بنده جزو اولین تولید کنندگان گل شاخه بریده به روش هیدروپونیک هستم و ۱۶ سال است گلخانه تولید گل شاخه بریده رز را دارم. تا پیش از این پایه های گل رز را از هلند می آوردیم و به دلیل نوسانات قیمت دلار و یورو الان مقرون به صرفه نیست لذا در همین جا(استان فارس) قلمه ها را ریشه دار می کنیم و دوباره در گلخانه کشت می کنیم.
*نحوه کشت رز به روش هیدروپونیک دقیقا چگونه است؟
اگر بخواهیم رز را داخل آب کشت کنیم برنامه های خاصی دارد با این وجود ما گل شاخه بریده رز را در محیط خنثی یعنی محیطی که مواد غذایی ندارد کشت می کنیم و کل مواد غذایی از طریق آب آبیاری که داده می شود به گیاه می رسد و رشد می کند. علاوه بر آن یکسری محلول پاشی هایی هم صورت می گیرد که به صورت برگی انجام می دهیم و مجددا گیاه از این طریق مواد غذایی را جذب می کنند.
*ایده این کار را از کجا آورده اید؟
بنده رشته تحصیلی ام باغبانی است و لذا در این خصوص تحقیقاتی انجام دادم که به چه طریقی کشت کنیم که کیفیت بالا برود و از میزان تولید هم کم نشود که به این روش رسیدیم. به این ترتیب الان گلخانه ما کاملا اتوماسیون و اتوماتیک است و تولید خوبی داریم. با این وجود هلند اولین کشور پیشرو در کشت گلهای شاخه بریده به روش هیدروپونیک است.
*میزان تولید تان به این روش چقدر است؟
بنده شخصا در گلخانه خود از هر یک متر مربع حدود ۱۳۰ شاخه گل برداشت می کنم و در هر متر مربع ۷ بوته کشت می کنیم. در حقیقت به دلیل راندمانی بالایی که در سیستم هیدروپونیک داریم توانسته ایم دو بار به عنوان گلخانه دار نمونه استان فارس معرفی شویم.
*بازارهای هدف این نوع گل شاخه بریده عمدتا کجاست؟
با شیوع کرونا بازار داخل تا حدودی ضعیف شده است اما در کل در بازار داخل کشت این نوع گل کشش بسیار بالایی دارد و تا پیش از این فروش بالایی داشتیم. الان نیز بحث صادرات وجود دارد اما به دلیل هزینه های بالای حمل و نقل که بایستی به صورت هوایی صورت بگیرد مشکلاتی ایجاد کرده است و لذا کشورهای خلیج فارس نیز از دیگر کشورها مانند انگلیس و کنیا این گل های شاخه بریده را وارد می کنند. در واقع چون قیمت نهایی محصول این کشورها به مراتب مناسب تر و ارزان تر از کشور ما می شود ترجیح می دهند محصول مورد نیاز خود را از جایی غیر از ایران تهیه کنند. با این وجود کشورهای عمان، عراق و قطر الان در خواست ارسال بار دارند اما به دلیل هزینه های بالای حمل و نقل ارسال محموله به این کشورها چندان برای ما مقرون به صرفه نیست و لذا هیچ باری به این کشورهای ارسال نمی کنیم.
*با این تفاسیر اگر شرایط حمل و نقل تسهیل شود و هزینه ها کاهش یابد، کدام بازارها برای محصول تولیدی شما بکر است؟
من خودم شخصا در عراق یک گلخانه راه اندازی کرده ام که غالبا در بازار عراق استفاده می شود و مازاد آن هم صادر می شود. با این وجود عراق چون کشوری است که چندان مستقل نشده است و وضعیت اقتصادی این کشور نابسامان است لذا توجه چندانی به گل ندارند و جزو اولویت های خرید مردم این منطقه نیست. از سوی دیگر الان کشور عمان، قطر و همچنین کردستان عراق از ما درخواست دارند که در آنجا گلخانه راه اندازی کنم.
قیمت هر بوته گل رز که هنوز بار نداده و یک ساقه ۲۰ سانتی متری ریشه دار است، در کشور هلند ۲.۸ یورو است. در ایران نیز قیمت هر شاخه بریده در گل فروشی ها متناسب با کیفیت آن از ۱۰ هزار تومان تا ۲۵ هزار تومان متغیر است
*قیمت هر شاخه گل بریده تولید شده در بازارهای جهانی و ایران چقدر تفاوت دارد؟
در ابتدا باید بدانیم که در اقتصاد دنیا به دلیل اینکه گل جزو کالاهای لوکس محسوب می شود توجه چندانی به آن نمی شود. با این وجود قیمت هر بوته گل رز که هنوز بار نداده و یک ساقه ۲۰ سانتی متری ریشه دار است، در کشور هلند ۲.۸ یورو است. در ایران نیز قیمت هر شاخه بریده در گل فروشی ها متناسب با کیفیت آن از ۱۰ هزار تومان تا ۲۵ هزار تومان متغیر است.
*تفاوت گل رز تولیدی به روش هیدروپونیک با گل رزهایی که با کشت خاکی پرورش داده شده در چیست؟
در درجه اول از نظر ماندگاری با هم تفاوت دارد و از سوی دیگر از نظر کیفیت نیز متفاوت هستند. در حقیقت گیاهی که در خاک کشت می شود یکسری عناصر را از طریق خاک دریافت می کنند و اگر یک بوته گل رز را در یک گلدان بکارید و در طول یکسال هیچ گونه کود و مواد غذایی به آن ندهید باز هم رشد می کند و گل دهی هم خواهد داد. اما در روش هیدروپونیک اگر دو روز به گیاه فقط آب خالی بدهید گیاه رو به مرگ می رود و ضعیف و زرد می شود و نهایتا ظرف ۲۰ روز کاملا از بین می رود.
با این وجود در روش کشت هیدروپونیک چون تغذیه گیاه فرمول غذایی دارد و تمام عناصر مورد نیاز برای گل رز از طریق آب آبیاری به آن تزریق می شود موجب می شود رز تولیدی کیفیت بالایی داشته باشد. راندمان تولیدش بالاتر می رود و به همان نسبت هم پس از برداشت عمر ماندگاری اش بیشتر می شود.
جالب است بدانید در خاک چون یکسری عناصر وجود دارد و زمانی که به آن مواد غذایی هم اضافه می کنیم مواد غذایی بالانس نمی شود و لذا باعث می شود میزان مواد غذایی اش به هم بخورد و گل تولیدی کیفیت لازم را نداشته باشد.
*الان یک گل شاخه بریده پرورش یافته به روش هیدروپونیک بعد از جدا شدن چند روز دوام می آورد؟
پایان نامه ارشد یکی از دانشجویان خود من روی موضوع «ماندگاری گل های شاخه بریده پس از برداشت» بود که بر اساس آزمایشی که به صورت موردی انجام دادیم توانستیم تا ۲ ماه گل را در محیط معمولی منزل نگه داریم. ولیکن به طور معمول گل هایی که ما تولید می کنیم نهایتا تا ۲ هفته ماندگاری دارد.
*در بحث پرورش گل های شاخه بریده به روش هیدروپونیک از چه نوع تکنولوژی استفاده می شود؟ و این تکنولوژی محصول کدام کشور است؟
در حقیقت تکنولوژی که از ابتدای کشت گل به این روش به کار رفته است به محلول غذایی و شرایط محیطی بر می گردد. هر تولید کننده ای که این این دو عامل را به علاوه مدیریت داشته باشد می تواند تولید خوبی نیز داشته باشد.
این تکنولوژی در ابتدا از کشورهایی مانند هلند و انگلیس وارد شد که بر اساس تحقیقات انجام شده معین می شد نیاز غذایی هر گیاهی نسبت به عناصر مختلف به چه میزان است و در ادامه بر اساس آنها آزمایشات مختلفی انجام دادند. چون برخی از این عناصر اگر کمی بیشتر از میزان لازم باشد باعث عدم جذب عناصر دیگر می شود لذا تعیین میزان دقیق هر عنصر مورد نیاز برای هر گیاه به صورت تفکیک شده اهمیت بسیار بالایی دارد. بنابراین روی این موضوع در سطح جهان بسیار تحقیق شده است. با این تفاسیر تکنولوژی اصلی روش کشت گل شاخه بریده به روش هیدروپونیک، تکنولوژی تغذیه به روش علمی است.
*این محلول های غذایی داخلی است یا وارداتی است؟
نمونه های خارجی این محلول ها تا پیش از این در ایران زیاد بود و از کشورهای مختلف به ایران ارسال می شد که عناصر را به صورت تکی و یا به صورت ترکیب چند عنصر عرضه می کردند. اما الان بسیاری از این عناصر در ایران تولید می شود که کیفیت پایینی دارد و همین امر روی راندمان تولید تاثیر می گذارد و میزان تولید کم شده است و از سوی دیگر موجب ماندگاری کمتر نیز شده است.
در حقیقت اگرچه ما دانش ترکیب عناصر و زمان استفاده از این عناصر برای داشتن بهترین کارایی برای گل های پرورشی مان را داریم اما مواد و عناصری که باید استفاده شود کیفیت قبل را ندارند و نمی توانند نیاز گیاه را برطرف سازند.
*الان مشکل واردات عناصر وجود دارد یا اینکه از لحاظ قیمتی وارد کردن این عناصر محلول غذایی به صرفه نیست؟
بله به دلیل نوسانات قیمت ارز الان واردات این عناصر از لحاظ قیمتی مقرون به صرفه نیست. یعنی میانگین قیمت گل و هزینه های تمام شده از جمله هزینه کارگر، آب، برق، گازوئیل، مالیات و غیره از قیمت محلول غذایی مورد استفاده بالاتر می رود و لذا مجبور هستیم از مواد داخلی استفاده کنیم اگرچه کیفیت لازم را ندارند و راندمان تولید هم کاهش می یابد.
*با توجه به اینکه یکی از مباحث مهم در حوزه تولید زمان باردهی و به ثمر نشستن زحمات فرد پرورش دهنده است کمی در خصوص مدت زمانی که کشت گل رز به روسش هیدروپونیک به ثمر می نشیند و گل دهی می کند، توضیح بدهید.
مدت زمان ثمر دهی بستگی به ارقام و فصل دارد اما به صورت میانگین بین ۲۵ تا ۴۰ روز اختلاف دارد. یعنی برخی ارقام هستند که حدود ۴۰ روز می توان گل آن را برداشت کرد و در برخی ارقام نیز بعد از ۵ الی ۶ روز گل قابلیت برداشت دارد.
*برای اینکه بوته گل رز کارایی لازم را داشته باشد هر چند سال یکبار باید بوته تعویض شود؟
همانطور که می دانید رزهای موجود در ایران همه وارداتی است و گل هایی هستند که از نظر اقتصادی طول عمر بوته شان در محیط گلخانه نهایتا ۵ سال است و پس از آن بوته ها باید عوض شود. جالب است بدانید معمولا گلخانه داران بوته های ۵ ساله را به صورت گلدان در باغات و باغچه ها می فروشند و این بوته ها اگرچه دوام و ماندگاری دارند اما کیفیت و راندمان سابق را ندارد.