با ممنوع شدن صادرات سموم کشاورزی از شهریور سال ۱۳۹۷، صادر کنندگان بسیاری بازارهای هدف خود را از دست داده اند و کشورهای دیگر که شاید از نظر قیمتی و یا کیفیت نیز در سطح ایران نباشند جایگزین ایران شده اند. اگرچه ممنوعیت صادرات سموم با استدلال تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات، تکنیکال های مورد نیاز این محصولات صورت گرفته است اما صادرکنندگان می گویند دولت بایستی مجوز صادرات درصد کمی از سموم را به صادر کنندگان بدهد تا بازارهای هدف بخصوص بازار کشورهای همسایه را بتوان حفظ کرد.
«یعقوب سیفی» یکی از صادرکنندگان نهاده های کشاورزی از جمله انواع کود و سموم کشاورزی است که همچون دیگر صادرکنندگان این بخش در حال حاضر تنها مجوز صادرات یک نوع سم کشاورزی را دارد. در این راستا گفتگویی با وی انجام داده ایم و جویای مشکلات و راه حل های پیشنهادی برای رفع این موانع شده است. گفتنی است وی دانش آموخته مهندسی کشاورزی گرایش گیاه شناسی است و به صورت تخصصی در حوزه بیماری شناسی و آفت کار می کند.
*به عنوان سوال اول در خصوص نوع فعالیت و سیستم صادراتی کودها و سموم کشاورزی توضیح بدهید.
بنده ۱۲ سال است در این حوزه کار می کنم و صادر کننده انواع کود و سموم کشاورزی هستم. در حقیقت صادرات ما به دو زمان تقسیم می شود قبل از سال ۹۷ و بعد از سال ۹۷؛ به طوری که وقتی قیمت ارز گران شد بنا بر دلایلی وزارت جهاد کشاورزی جلوی صادرات را گرفت. با این وجود اگر بخواهیم در حال عادی بحث صادرات کود و سموم کشاورزی را بررسی کنیم باید بدانید که عمده فعالیت صادراتی ما کشورهای آذربایجان، ارمنستان، ترکمستان، ازبکستان، عراق، افغانستان، تاجیکستان، پاکستان و تا حدودی گرجستان بوده و خواهد بود.
*با توجه به ممنوعیت صادرات سموم کشاورزی در حال حاضر شما چند قلم سم و کود صادر می کنید؟
آنچه در کشور تولید می شود مجموعا میانگین ۱۲۰ قلم کالای سم تولید و مصرف می شود و ما نیز بسته به نیاز هر کشور به طور میانگین ۲۵ تا ۳۰ قلم را صادر می کنیم چون هزینه های ثبت برندیگ در این کشورها بالا است لذا ترجیح می دهیم کالاهایی را ببریم که با یک تیر دو نشان را بزنیم. در حقیقت ثبت برندینگ در این راستا است که محصول خود را با برند خودمان ثبت می کنیم، پشتیبانی فنی می کنیم و به این ترتیب کاری که فرایند انجام آن در ایران حدود ۲ سال طول می کشد به صورت ماکسیمم در این کشورها در ظرف یکسال انجام می شود و برند را ثبت و پس از آن صادر می کنیم. در حقیقت این کار در این راستا است که شخصی که کالا را از شما خریداری می کند بتواند مجوز واردات را بگیرد و از طریق گمرک کشور مقصد صادراتی بتواند کالایی که وارد کرده است را ترخیص نماید.
*این بازارهای صادراتی چقدر ثبات دارند؟
بازارهای صادراتی از دیدگاه کشورهای هدف همیشه پایدار است و رو به رشد نیز هستند چون محصولات گلخانه ای مخصوصا در کشورهای حوزه CIS به سرعت در حال رشد است. به طوری که هر چقدر گوجه فرنگی در ازبکستان تولید می شود کاملا به مصرف کشور روسیه می رسد. همچنین تولید کلم و فلفل در ایران عمدتا به کشورهای روسیه و حوزه CIS صادر می شود چون مصرف بسیار بالایی دارند. در واقع اینها کشورهایی هستند که مصرف سبزیجات و گیاه خواری بالایی دارند. اما ثبات بازار ما از این طرف مشکل دارد یعنی در حالی که براحتی می توانیم در مدت یک تا ۳ هفته کارهای ترخیص، مجوز ورود و دیگر کارها مربوط به یک کالا را انجام بدهیم متاسفانه در کشور خودمان ۲ سال باید دنبال آن باشیم و در نهایت هم مجوز صادرات آن را نمی توانیم بگیریم.
این در حالی است که تا پیش از ایام بحران شیوع کرونا و بحران ارزی، هر گاه برای مجوز صادرات اقدام می کردیم در سریعتر زمان انجام می دادند اما بعد از مقطعی منافعی تشکیل شد و تشکیلاتی ایجاد شد و لذا به جای اینکه صادر کننده را حمایت کنند مانع تراشی هم درون سیستم صادرات ایجاد می کنند.
اگرچه این گونه گفته می شود که دلیل این اتفاق گران شدن ارز است اما مساله اینجا است که وقتی ارز گران می شود صادرات نیز به صرفه است و می توان ارز آوری بیشتری داشته باشیم. اما یکی از دلایلی که دوستان در وزاتخانه و شرکتهای وابسته دولتی که باید این امور را تسهیل کنند، عنوان می کنند این است که چون ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات تکنیکالهای لازم برای تولید سموم تخصیص داده می شود محصول نهایی نباید صادر شود. با این وجود بعد از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی تخصیصی این بخش و تخصیص ارز نیمایی باز هم این رویه ادامه دارد. این در حالی است که اگر بخواهیم صادر هم کنیم باز هم با همان ارز نیمایی انجام می شود چون ارز آن به سامانه جامع تجارت بر می گردد و در بازار آزاد حق نداریم دلاری که بر می گردد را خرج کنیم.
متاسفانه دلیل اینکه علیرغم پیگیری های انجام شده از سوی تولید کنندگان و انجمن های مربوطه، صادرات را آزاد سازی نمی کنند برای هیچ کس شفاف نیست نه دلیل علمی دارد نه دلیل اقتصادی و منطقی. به نظر بنده مسئولان کشور به بحث صادرات غیر نفتی از جمله صادرات کود و سموم کشاورزی، به عنوان یک بنگاه اقتصادی کوچک نگاه می کنند و اولویت کاری و استراتژی کاری خودشان را به سمت صادرات نفت و محصولات نفتی سوق داده اند و لذا در این قضیه چندان کمک حال شرکت های تولید کننده نبوده اند.
*در کشورهای مقصد رقبای شما چه کشورهایی هستند؟
ما در هر کشوری رقیب داریم مثلا در کشور ازبکستان رقیب اصلی ما شرکتهای ترک و عربستان سعودی هستند که قیمت محصولات این شرکتها غالبا از ما بالاتر است. البته در برخی کشورها رقابت تفاوت دارد مثلا در کشور ارمنستان کالای تُرک نداریم چون از نظر سیاسی این دو کشور با هم مشکل دارند و غالبا کالاهای چین و اروپایی در این کشور وجود دارد. همچنین در کشور پاکستان کالاهای هندی رقیب ما هستند و در عراق نیز کمپانی های اردن و ترکیه هستند.
با این تفاسیر در همه این کشورها به ۲ دلیل هم توان رقابت داریم و هم توان فروش؛ اول اینکه چون محصولات ما از نظر کیفیت در حد استانداردهای جهانی است و دوم اینکه قیمت های ما از تمام کالاهای چینی، هندی و اروپایی بسیار ارزانتر است به طوری که حداقل برای شرکت های ایرانی این کالاها ۱۵ الی ۲۰ درصد ارزانتر تمام می شود.
*در بحث سم برای ورود به بازارهای جهانی از چه تکنیکی می توان استفاده کرد؟
در بحث سم، در حقیقت فروشگاه های توزیع کننده در بازارهای مقصد هستند که می توان با آنها کار کرد اگرچه این نوع فروشگاه ها اهداف اصلی ما نیستند و غالبا فروش مویرگی اهداف ما هستند. به عبارت ساده تر برای ورود به بازار سموم کشاورزی این کشورها بایستی شرکت های وارد کننده خارجی که در کشورهای مقصد وارد کننده اصلی سموم مورد نیاز کل کشورشان هستند را پیدا کرد و با آنها لینک شد. ضمن اینکه این کار بسیار تخصصی و شیمیایی است بنابراین افرادی که برای بازاریابی به این بازارها روانه می شوند باید خود متخصص باشند؛ به این معنا که در حوزه سم شناسی، آفات و بیماری ها کاملا باید متخصص باشند. در حقیقت در بحث فروش سم، بازاریاب با یکسری مسائل فنی-مهندسی سروکار دارد که بسته به نوع آب و هوا، محصولات تولیدی، آفات و بیماری ها باید به طرف خریدار پیشنهاد متفاوت ارائه دهد.
در غیر اینصورت اگر یک محصولی بدون آگاهی به کشوری ارسال شود هرچند که ارزان باشد اما مصرف نداشته باشد یا مزیتی ایجاد نکند به مرور زمان کارهای شرکت مربوطه فرسایشی می شود و رغبت خریدار حتی برای کالاهایی که قابلیت صادرات را دارند نیز از بین می رود و براحتی از دور رقابت حذف می شویم. بنابراین پروسه صادرات سموم و کودهای شیمیایی از ثبت برندینگ گرفته تا بازاریابی و غیره باید تخصصی صورت بگیرد تا موفق باشد.
*کشورهای مقصد شما عمدتا تاکیدشان روی چه آیتم هایی است؟
تاکید طرف های قرارداد ما بالا بودن کیفیت محصول است. در حوزه سم چون با یک ماده شیمیایی سروکار داریم و مسلما گران تمام می شود لذا کشاورز تمایل دارد با یکبار مصرف سم، آفات و بیماری ها در مزرعه کنترل شود. بنابراین اگر محصول مورد نظر کیفیت لازم را داشته باشد می توان قیمت را هم رده شرکت های بنام بین المللی نیز در بازارهای هدف به فروش رساند. با این وجود در همه بازارهای صادراتی در بخش سموم کشاورزی کیفیت حرف اول را می زند.
*با این تفاسیر محصولات سم و کود ایران قابل مقایسه با محصولات کدام کشور است؟
واقعیت این است که سموم کشاورزی ایران از نظر کیفیت در سطح بالایی است. به عبارت دیگر یکسری شرکتها در ایران هستند که کیفیت تولیدات شان در حد شرکت های اروپایی است. اما در بحث کود و در واقع در بحث فرمولاسیون ضعیف هستیم به این ترتیب می توان گفت هنوز خیلی راه مانده تا بتوانیم حتی کودهایی هم کیفیت با کودهای ترکیه تولید کنیم. با این وجود در حال رشد هستیم و می توان گفت ۱۰ درصد از کودهای تولیدی در کشور کیفیت لازم را دارند که می توان آنها را صادر کرد.
* سمومی که به گفته شما از نظر کیفی می توانیم همپای شرکتهای اروپایی باشیم، از نظر قیمتی در بازارهای جهانی و داخلی چقدر تفاوت دارد؟
کشورهای صادراتی در واقع دو نوع هستند؛ کشورهایی که هم مرز ایران هستند و کشورهایی که دورتر هستند و دستیابی به آنها مستلزم گذر کردن از دیگر کشورها است چون مرز مشترک نداریم. در کشورهایی که مرز مشترک نداریم قیمت سموم کشاورزی بسیار بالا است یعنی فرض کنید کالایی را از اینجا ۱۰ دلار می بریم و در آنجا بفروش می رسانیم همان کالا را شرکتهای مطرح اروپایی به قیمت ۲۰ دلار در آنجا می فروشند! اما کشورهای هم مرز ما به دلیل نزدیکی به ایران و به دلیل اینکه از بازار داخلی ایران مطلع هستند و حتی قیمت ها را با ریال مقایسه می کنند قیمت تقریبا نزدیک به نرخ بازار داخل ما است. با این وجود باز هم جای رقابت هست و کسی نمی تواند ادعا کند که کالا را به دلیل قیمت اش نمی تواند بفرستد. لذا اعتقاد بنده بر این است که ما در تمام این کشورها می توانیم مانور بدهیم به شرطی که پشتیبانی کافی داشته باشیم.
*با توجه به اینکه بحث باقی مانده سموم در محصولات کشاورزی ایران موضوع مهمی است که موجب برگشت خوردن برخی محصولات صادراتی ما نیز می شود. از نظر شما به عنوان یک کارشناس متخصص در این حوزه، دلایل اصلی این موضوع کیفیت پایین سموم است یا مناسب نبودن زمان سم پاشی و یا عامل دیگری نقش دارد؟
همانطور که می دانید هر سم کشاورزی یک دوره پایداری دارد یعنی زمانی که سمپاشی می شود مرحله نیمه عمر آن ۲ الی ۳ هفته تمام می شود و این دوره را دوره پایداری می نامند که سم روی میوه محصول پایدار می ماند و پس از آن در محیط از بین می رود. نکته مهم این است که دوره ماندگاری سموم متفاوت است و از یک هفته تا ۶ ماه متغیر است. بنابراین برای باقی نماندن سموم در محصولات کشاورزی نوع مصرف سم بسیار مهم است و باید بر اساس نظرات کارشناسانه، متخصص گیاه پزشک و سم شناس مصرف شود تا متناسب با زمان برداشت سم مناسبی را استفاده کنند و سم باقی مانده به حداقل میزان برسد و به تبع آن در بدن مصرف کننده اثرات مخرب به جا نگذارد. پس کارشناسانه مصرف نشدن سموم کشاورزی یک عامل مهم در این امر است در حالی که الان هر نوع سمی بدون نظارت استفاده می شود.
*در بحث صادرات الان اصلی ترین چالش های شما چیست؟
چالشی که بسیار با آن مواجه هستیم داخل کشور است و چالش خارجی نیست. یعنی در حالی که شرکتهایی هندی و تُرک چالش اصلی شان بازارهای هدف است و در مورد اینکه چگونه بازاریابی کنند و چگونه خدمات پس از فروش بدهند مشکل دارند ما خوشبختانه توانایی و علم این کار را داریم اما چالش ما در داخل است؛ یعنی برای دریافت مجوز یک سم از وزارت جهاد کشاورزی سالها باید دوندگی کنیم. مساله اینجا است که سازمان حفظ نباتات از ۱۲۰ قلم سمی که در کشور تولید می شود تنها اجازه صادرات یک قلم را داده است به دلیل اینکه می گویند تنها فقط این سم، مواد اولیه اش وارداتی نیست و کاملا از داخل تامین می شود! اما مابقی وارداتی هستند و محصول نهایی را نباید صادر کرد!
سوال من این است که مگر غیر از این است که صادرات این محصول نیز با ارز انجام می شود و ارزش افزوده برای کشور ایجاد می کند پس چرا منع صادراتی اعلام کرده اند. متاسفانه دولتمردان ما و افراد مسئول این کار به طور حرفه ای و زیرکانه از پاسخگویی به این شبهات طفره می روند و دلیل قانع کننده ای برای منع صادرات سموم ارائه نمی دهند و زورمان هم به آنها نمی رسد. جالب است بدانید زور ما در کشورهای خارجی بیشتر از کشور خودمان است.
*اتاق های بازرگانی چقدر می توانند در تسهیل این کار و راهگشایی برای رفع ممنوعیت صادرات سموم موثر باشند؟
در حیطه کاری ما در این ۱۲ سال که فعالیت دارم، ما از اتاق بازرگانی ها فقط برای تسهیل در صدور ویزا برای کشورهای هدف استفاده کرده ایم. اما برای مسائلی مثل انجام مذاکرات، باز کردن ال. سی و غیره هیچ وقت این سازمان ها کمک یار ما نبوده اند.
سخن پایانی...
از سال ۹۷ از سوی بخش دولتی قانون ممنوعیت صادرات بدون راهکار اعلام شد و تاکنون نیز ادامه دارد. در حالی که حاضر بودیم راهکار بدهیم از جمله اینکه نهایتا ۱۰ درصداز سموم تولیدی ما صادر شود چرا که در حال حاضر حدود ۶۰ تولیدکننده برتر سم در کشور داریم که در مجموع سالانه ۱۸۰ الی ۲۵۰ هزار تن ظرفیت تولید سم در کشور دارند. با این وجود سالانه ۳۰ هزار تن آن در کشور مصرف می شود یعنی ۹ برابر مصرف داخلی امکان و ظرفیت تولید وجود دارد اما اجازه صادرات نمی دهند. امیدواریم در دولت جدید برای این مساله مهم اقداماتی موثر صورت بگیرد و اجازه بدهند از ظرفیت های بالای این بخش در راستای ارزآوری استفاده شود.