تشریح اهمیت طرح تقویت امنیت غذایی و رفع موانع تولید کشاورزی

 برای آگاهی از جزئیات و ضرورت تدوین این طرح و پیامدهای احتمالی دراز مدت اجرای آن بر منابع آبی و محیط زیست، با علی کیانی راد رئیس موسسه پژوهش‌های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی گفت‌وگویی انجام شده 

 

به گفته این دکترای اقتصاد کشاورزی طرح تقویت امنیت غذایی و رفع موانع تولیدات کشاورزی به دنبال یکپارچگی مدیریت زنجیره ارزش محصولات، مشارکت بیشتر و تصدی‌گری بخش خصوصی و افزایش ضریب نفوذ فناوری و دانش در حوزه کشاورزی است.

 

به اعتقاد کیانی راد این طرح با توجه به ظرفیت‌های تولید و اسناد بالادستی در کشور تدوین شده و نگرانی ها درباره آسیب رسانی به منابع آب و خاک کشور بی مورد است. با این حال او در تحلیل هایش برای تحقق اهداف این طرح بدون آسیب رسانی به منابع پایه، یک شرط گذاشت و آن شرط اصلاح و بهینه کردن الگوی مصرف غذا در کشور است.

 

 

- در مقوله امنیت غذایی چهار مؤلفه یعنی فراهم بودن غذا به میزان کافی،  دسترسی همه به غذا به لحاظ فیزیکی و اقتصادی( توانایی خرید مردم با قیمت مناسب)، سلامت و مغذی بودن غذا، و پایداری آن مطرح است. همه این مولفه‌ها باید مبتنی بر ظرفیت های اکولوژیکی کشور باشد و در این طرح برای تقویت امنیت غذایی به این ظرفیت ها توجه شده است.از سوی دیگر همه اسناد بالادستی از جمله قانون برنامه ششم توسعه، سیاست‌های کلی نظام در بخش‌های کشاورزی و سلامت غذا و اقتصاد مقاومتی، بیانیه گام دوم انقلاب رهبری ،قانون تمرکز وظایف و اختیارات مربوط به  بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی و قانون افزایش بهره‌وری در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی ایجاب می‌کند که فعالیت‌ها و سیاست های بر زمین مانده مربوط به این قوانین جامه عمل پوشانده شود.

 

 

- این طرح آسیبی به منابع آبی و محیط زیست وارد نمی کند، زیرا همانطور که گفتم بر اساس ظرفیت‌های تولید و قوانین جاری کشور تدوین شده و از کشاورزان حمایت می‌کند. بنابراین نگرانی درباره اجرای این طرح درست نیست ضمن اینکه این نگرانی‌ها به امنیت غذایی آسیب می زند. البته مسئله مهم در اینجا این است که آیا با همین الگوی مصرف غذایی می توان الگوی تولید را همسان کرد که پاسخ آن منفی است. می‌دانیم مصرف محصولاتی مانند روغن نباتی و یا قند و شکر در ایران بسیار بیشتر از  میانگین جهانی است و ما دچار بیش مصرفی هستیم. اگر بخواهیم به الگوی مصرف کنونی پاسخ دهیم، آنگاه مجبور می‌شویم به منابع آب و خاک فشار بیاوریم، اما اگر الگوی مصرف مواد غذایی اصلاح و بهینه شود به طور قطع ظرفیت مناسبی در کشور برای تولید و تامین غذا بدون فشار به منابع آب و خاک وجود دارد، ضمن آن که می توانیم بخشی از غذای کشورهای همسایه را تامین کنیم.

 

 

- ایران ظرفیت زیادی در تولیدات دیم دارد به طوری که می‌توان خوراک دام که وارد کشور می‌شود را با یک تناوب زراعی متناسب در اراضی دیم خیز و همچنین بهره مندی از دانش و فناوری روز تولید کرد. از طرفی با تنظیم بازار محصولات کشاورزی و بهینه کردن الگوی مصرف غذا می‌توان محصولات مزیت دار مازاد در حوزه‌های باغی، گیاهان دارویی، زراعی و غذای فرآوری شده داشت و با صادرات این محصولات به ارزآوری کشور کمک کرد. باید گفت بخش کشاورزی این ظرفیت را دارد که تا حدود زیادی جایگزین درآمدهای نفتی شود.

 

-با این وجود نمی‌توان تأثیر مقوله‌هایی همچون تولیدات کشاورزی، خشکسالی و کم آبی را بر یکدیگر در بلند مدت دست‌کم گرفت.

 

 

 

 -انتقادها در مورد این که با افزایش تولیدات محصولات کشاورزی به محیط زیست فشار می آوریم اشتباه است. برخی با این قبیل انتقادها می خواهند اهمیت امنیت بخش غذا و کشاورزی را کاهش دهند و در خوشبینانه ترین حالت یا از ظرفیت های عظیم کشور اطلاعی ندارند و یا برخی تعارضات منافع و وجود رانت‌های وارداتی باعث ضربه زدن به بخش‌کشاورزی می‌شوند، زیرا ناکارآمدی مدیریت در بخش آب و محیط زیست را می خواهند به گردن بخش کشاورزی بیندازند.خودکفایی الزام قانون اساسی است. آیا می توان به قانون اساسی پایبند نباشیم. در این صورت باید بند مربوط به خودکفایی را تغییر داد و غذا را وارد کرد.

 

بالاخره برای تقویت امنیت غذایی باید از یک جایی کار را شروع کرد. ما 40  سال است که از خوداتکایی در محصولات کشاورزی صحبت می کنیم، اما تا کنون عزم جدی برای تحقق آن وجود نداشته است. اکنون به نظر می رسد تیم جدید مدیریتی  وزارت جهاد کشاورزی، اعتقاد و عزم لازم برای ارتقای امنیت و اقتدار غذایی و رفع موانع از تولید را دارد و باید در این راستا گام برداشت، ضمن آن که برای تحقق این هدفگذاری به یک عزم ملی هم نیاز است.

 

- واقعیت این است که جنگ و تحریم اقتصادی امروز در دنیا  از طریق غذا صورت می گیرد و برای همین کشورها به طور غیر مستقیم تحریم غذایی می شوند. اگر چه به ظاهر گفته می شود غذا در آخرین مرحله تحریم قرارمی گیرد، اما در واقع نخستین قدم تحریم در زمینه غذا برداشته می شود. وقتی کشوری نمی تواند مبادله مالی با سایر کشورها داشته باشد و پول را جابجا کند یا وقتی نمی تواند با دنیا تجارت  و یا نهاده های مورد نیاز برای تولید مرغ و گوشت وارد کند، معنی اش این است که غذا نخستین گزینه روی میز تحریم است. بنابراین مهم است کشور ما توانمندی و قدرت تولید و تامین مواد غذایی را برای تامین امنیت  غذایی و امنیت ملی داشته باشد.

 

 

- خیر. این تحلیل خودم است. اما تغییر الگو  و عادات مصرف غذا در کشور باید اتفاق یبفتد.

 

 

- برای تغییر الگوی مصرف باید از تولید محصولات سالم و گواهی شده حمایت شود . در واقع ما از طریق اتخاذ روش‌ها و سیاست‌های مناسب با سیگنال‌هایی که به جامعه می‌دهیم  از تولید محصولاتی که کالری بیشتری دارند و امنیت غذایی را بهتر تامین می کنند حمایت و از تولید و مصرف محصولات ضرر رسان مانند قند و شکر و روغن نباتی جلوگیری می‌کنیم. در کشورهای دنیا مسایل مربوط به تغذیه و سلامت از مرحله پیش از تولید در واحد تولیدی شروع می‌شود و سلامت غذا با حمایت از تولید محصولات سالم با روش های پیشرفته شکل می‌گیرد.  

 

 

- بر اساس این طرح، مدیریت واحد و یکپارچه بر زنجیره ارزش محصولات کشاورزی حاکم می شود. در واقع با اجرای قانون تقویت امنیت غذایی و رفع موانع،  تولیدات محصولات کشاورزی و غذایی کمتر دچار پراکندگی در برنامه ریزی و سیاستگذاری در حوزه زنجیره ارزش خواهد شد. اعمال مدیریت واحد و یکپارچه شامل مراحل پیش از تولید، در حین تولید تا توزیع و مرحله نهایی مصرف می شود. دولت ها و سیاستگذاران در طول زنجیره ارزش محصولات کشاورزی وغذایی باید نقش هدایت کننده و حمایت کننده  داشته باشند و تشکل ها و صنوف کشاورزی نیز بخش مهم اجرا و تصدی گری را بر عهده خواهند گرفت. این طرح قصد دارد دخالت دولت در زنجیره ارزش و تولید را کاهش و به سمت حمایت و سیاستگذاری سوق دهد. خوشبختانه زمینه های دستیابی به این هدف از جمله با اصلاح قانون خرید تضمینی محصولات کشاورزی و تشکیل شورای قیمتگذاری و اتخاذ سیاست های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی با مشارکت تشکل ها و ذی نفعان بخش از یک سال پیش توسط مجلس شورای اسلامی فراهم شده است. از سوی دیگر در این طرح برای تأمین و ارتقای امنیت غذایی، ورود دانش و فناوری در طول زنجیره ارزش از سطح واحد تولیدی تا فرآوری و توزیع، دیده شده است.

 

 

- توسعه سرمایه گذاری دو جنبه دارد. جنبه دولتی و خصوصی. بر اساس این طرح، جهت گیری سرمایه گذاری های دولتی به سمت توسعه فناوری و علم و دانش بنیان کردن کشاورزی است. در تبصره (6) ماده (2) این طرح، تشکیل سازمان سرمایه گذاری و تجارت کشاورزی  پیش بینی شده که جریان ورود سرمایه های خصوصی اعم از داخلی و خارجی به بخش کشاورزی به ویژه سرمایه های زیربنایی دانش بنیان و متکی به علم و دانش را افزایش می دهد. تمرکز این سازمان بر امور سیاستگذاری، برنامه ریزی، نظارت بر حوزه‌های تجارت، بازرگانی و سرمایه گذاری کالاهای کشاورزی یعنی همه نهاده‌ها، عوامل تولید و محصولات کشاورزی و غذایی خواهد بود. متاسفانه تاکنون در وزارت جهاد کشاورزی یک مدیریت واحد برای ساماندهی سرمایه گذاری وجود نداشته و سرمایه گذاری ها با هدف تجارت و بازار نبوده است. با اجرای قانون تقویت امنیت غذایی و رفع موانع تولید از این پس هیچ سرمایه گذاری و حمایتی از تولید محصولات کشاورزی و غذایی نمی شود مگر آن که موضوع بازار و تجارت در آن دیده شود و به افزایش ضریب نفوذ دانش و فناوری در بخش کشاورزی کمک کند.

 

 

- ظرف سه ماه بعد از ابلاغ این قانون.

 

 

- یکی از مهم‌ترین ماده این طرح مربوط به تشکیل ستاد تنظیم بازار کالاهای کشاورزی و همچنین تشکیل شورای رفع موانع تولید در سطح شهرستان ها برای تفویض اختیار بیشتر به مدیریت های میدانی بخش کشاورزی در سطح شهرستان است. برای آن که برنامه ریزی از سطح پایین به سمت بالا انجام شود در ماده (3) این طرح، تشکیل شورای پشتیبانی و رفع موانع تولید در هر شهرستان پیش بینی شده و این شوراها از پایین ترین سطح، نظارت بر طرح های توسعه ای و  همچنین نظارت بر استفاده از منابع پایه شامل  آب، جنگل ها، مراتع و تمام امور زیربنایی را  انجام می دهند و از این طریق بعد نظارت در بخش کشاورزی تقویت می شود. در همه این شوراها و کارگروه ها، بخش خصوصی نیز حضور خواهند داشت.