طبق اعلام گمرک در سال ۱۴۰۰ انواع چای ایرانی به ۲۵ مقصد دنیا صادر شد. ارزش این صادرات از نظر وزن ۲۷ هزار و ۲۷۲ تن بود که نسبت به سال ۱۳۹۹ با رشد ۶۸ درصدی همراه بوده است.
در مقابل ۷۵ هزار و ۳۷۹ تن انواع چای به ارزش ۳۸۶ میلیون و ۱۶۰ هزار و ۷۶۷ دلار از ۱۰ کشور در سال ۱۴۰۰ وارد شده است.
نمی دانم برای این گزارش (که انعکاس وسیعی در رسانه ملی داشت) بایست گریست یا خوشحال شد.
در سال 1400 حدود 30 هزار تن چای در ایران تولید شد. آیا با این آمار باید نتیجه بگیریم مردم ایران چای ایرانی نمی خورند. مسلما این طور نیست.
اما واقعیت چیست؟ چرا ایران که خود بیش از 80 درصد چای مورد نیازش را با قیمت حداقل 5 دلار وارد می کند چای را به قیمت یک دلار صادر می کند؟ قاعده کلی، جمع واردات به علاوه تولید منهای صادرات است. اگر چنین باشد پس مصرف چای ایران حدود 80 هزار تن است و باید نتیجه بگیریم بخش اعظم چای صادراتی چای ایرانی است.
در این که چای ایرانی یکی از چای های سالم در جهان است شکی نیست اما قیمت چای صادراتی بسیار غیر قابل باور است. چون هیچ کشوری در جهان چای کمتر از 2 دلار ندارد (جز ایران!) طبعا قیمت ارزان محرک خوبی برای خرید در این اوضاع آشفته جهانی است.
شگفتی در آمار اعلامی سخنگوی گمرک، اعلام صادرات 2500 تنی چای به هندوستان است. یعنی زیره به کرمان فرستادن!
اما نکته مهم این است دولت برای تولید این مقدار چای حدود 170 میلیارد تومان یارانه پرداخت کرده است.
صادرات محصولات کشاورزی نشان دهنده قدرت اقتصادی هر کشور است. اما چرا باید محصولات اساسی کشور به قیمت مفت و تقریبا رایگان به کشورهای دیگر صادر شود و گرانی ناشی از کمبودش را مردم ایران و حتی خود تولید کنندگان تحمل کنند. گندم و هندوانه و روغن خوراکی و آرد و چای و محصولات دیگری که شاید به زودی بر سر زبان ها بیافتند.
از طرف دیگر توازن تجاری بین واردات بیش از 5 دلار و صادرات حدود یک دلار را چگونه می توان توجیه کرد. یک دلیلش کمتر از واقع اظهار کردن قیمت فروش چای است تا احتمالا عوارض کمتری پرداخت کنند و ارز بازگشتی کمتر از میزان واقعی محاسبه شود. اما باز این توجیه برای صادرات این مقدار چای قابل قبول نیست. همان گونه که ذکر شد با این صادرات از 210 میلیارد تومانی که دولت در سال 1400 برای چای داخلی هزینه کرد حدود 170 میلیاردش نصیب مصرف کنندگان خارجی شد.
باید منتظر ماند با توجه به لحاظ یارانه 300 میلیارد تومانی چای در سال 1401، کارخانه داران چای چه مقدار از این یارانه را تقدیم مصرف کنندگان خارجی می کنند تا کشور با پرداخت مبالغی کلان ناچار از واردات بیش از پیش چای شود و مردم نیز در این شرایط سخت اقتصادی، محصول ضروری چای را به بهایی بس گران خریداری نمایند.