محصولات کشاورزی را از چه کشورهایی وارد کنیم؟

در بین کالاهای وارداتی بخش کشاورزی، محصولات متعددی وجود دارند که برخی از آنها از اهمیت ویژه‌ای در زنجیره غذایی مورد نیاز مردم برخوردارند. علاوه بر این از 400 کالای وارداتی در این بخش، تعداد معدودی از آنها سهمی قابل توجه از کل واردات را به خود اختصاص داده‌اند.

 

با استناد به آمار 6 سال اخیر از 2012 تا 2017 ،از بین تمامی محصولات اساسی کشاورزی، 15 کالا بیش از 93 درصد کل واردات محصولات اساسی کشاورزی ایران را تشکیل داده‌اند. بر اساس آمار گمرک ایران، این 15 کالا در طول 6 سال مذکور به طور میانگین بالغ بر 8.9 میلیارد دلار سالانه وارد کشور شده‌اند؛ همچنین بر اساس آمار کشورهای صادرکننده، میزان واردات این 15 کالا در سالهای مذکور به طور میانگین 7.4 میلیارد دلار بوده است.

 

در این جدول میزان واردات  15 کالا نشان داده شده است.

 

میانگین واردات محصولات اساسی کشاورزی منتخب

ردیف	کالا	میانگین واردات در 6 سال 2012 تا 2017 (میلیون دلار)
1	ذرت	16.9	1115
2	گندم	1286	1010
3	برنج	1269	1357
4	کنجاله سویا	1064	838
5	شکر خام	532	337
6	دانه سویا	509	413
7	روغن نخل	478	507
8	گوشت گاو و گوساله	443	435
9	جو	441	322
10	روغن سویا	430	373
11	روغن دانه آفتابگردان	339	278
12	کره	210	146
13	دانه برای کشت	124	80
14	دانه آفتابگردان	94	104
15	شیر خشک	8903	7354
مجموع 15 کالا		8903	7354
سهم از واردات محصولات اساسی کشاورزی		93	95
سهم از کل واردات محصولات غذایی		80	78
سهم از کل واردات		18	12

 

در حال حاضر متولیان بخش بازرگانی کشور، راهبرد دقیقی در تعیین شرکای تجاری در دستور کار قرار نداده‌اند؛ این در حالی است که عمده کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا، در این زمینه راهبردهای مشخصی دارند. به عنوان نمونه در این کشورها، تعرفه‌های بالایی برای واردات محصولات کشاورزی وضع شده که قیمت محصولات وارداتی را بسیار بالا برده است؛ در مقابل این کشورها تخفیفات تعرفه‌ای را تنها برای برخی کشورها در نظر می‌گیرند که آنها را به عنوان مبادی هدف انتخاب کرده‌اند.

 

برای اولویت‌بندی مبادی وارداتی محصولاتی همچون کالاهای اساسی کشاورزی، لازم است ابتدا معیارهای مناسبی برای آن اتخاذ گردد. با توجه به سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی و همچنین دیگر اسناد بالادستی در حوزه اقتصاد، 6 معیار زیر برای تعیین اولویت مبادی وارداتی محصولات اساسی کشاورزی کشور پیشنهاد می شود:

 

 

روابط سیاسی کشورها همواره بر ایجاد روابط تجاری مقدم است و بر آن سایه می‌افکند. هر چه رابطه سیاسی یک کشور با ایران مناسبتر باشد، آن کشور باید در تعیین مبادی وارداتی محصولات اساسی مورد نیاز، در اولویت بالاتری قرار بگیرد.

 

 

برقراری یک رابطه تجاری عمیق با کشورهای همسایه و منطقه، علاوه بر اینکه به دلیل نزدیکی ارتباطات، منافع اقتصادی بیشتری در مقایسه با رابطه با دیگر کشورها به ارمغان می‌آورد، به افزایش امنیت و ثبات در بین کشورهای همسایه و منطقه نیز منجر می شود.

 

واردات محصولات غذایی از یک کشور، چنانچه با برنامه نباشد، می‌تواند وابستگی اقتصادی به آن کشور را در پی داشته باشد و در زمان بروز بحران در روابط دوجانبه، امنیت غذایی کشور را دچار اختلال نماید. یکی از راههایی که می‌تواند در مدیریت این وابستگی مفید واقع شود، برقراری یک رابطه تجاری دو سویه و متقابل است. بنابراین در تعیین مبادی وارداتی محصولات غذایی، اولویت با کشوری است که رابطه تجاری دوسویه با ایران دارد و میزان صادرات ایران به این کشور با میزان واردات از آن قابل مقایسه است.

 

 

از دیگر مسائلی که لازم است در انتخاب مبادی وارداتی محصولات اساسی کشاورزی مورد توجه قرار بگیرد، سطح تولید محصولات در کشورهاست. این مسأله به طور خاص زمانی مهمتر است که ایران بخواهد با انعقاد قراردادهای بلندمدت، بخشی از نیاز خود به یک محصول اساسی کشاورزی را برای چندین سال از یک کشور تأمین نماید. در این راستا لازم است کشورهایی در اولویت قرار بگیرند که دارای سطح تولید قابل قبول و مطمئن در خصوص کالای موردنظر باشند تا نوسانات تولید در مقاطع خاص، تأمین کالای مورد نظر برای کشور را دچار مشکل ننماید.

 

در شرایط فعلی که بیشترین تهدید در زمینه تأمین نیازهای اساسی کشور از سوی آمریکا ایجاد می‌شود و ‌تحریم‌های یک‌جانبه این کشور، یکی از چالش‌های اساسی پیش روی ایران است، نکته بسیار مهم در زمینه انتخاب شرکای تجاری، نحوه روابط کشورها با آمریکا است. در واقع  هر چه کشورها رابطه دورتری با آمریکا داشته باشند و این کشور به عنوان دشمن دیرینه ایران، نتواند آنها را به همراهی با اعمال تحریم علیه ایران وادار نماید، باید در اولویت بالاتر در زمینه واردات محصولات اساسی کشاورزی قرار بگیرند.

 

در حال حاضر شرایط تحریمی کشور ایجاب می‌کند که از سازوکارهای خاصی به منظور عدم اثرگذاری تحریم‌ها در روند تأمین محصولات اساسی کشاورزی استفاده شود. علاوه بر این، وجود شرایطی همچون انباشت منابع مالی ایران در کشورهای مقصد نفت خام ایران، می‌تواند به عنوان فرصتی در بازمهندسی مبادی وارداتی محصولات اساسی کشاورزی مورد استفاده قرار بگیرد. به بیان دیگر شرایط تحریمی ایران می‌تواند هزینه تمام شده تأمین محصولات اساسی کشاورزی از یک کشور را با افزایش قابل توجهی همراه نماید؛ و در عین حال در خصوص برخی دیگر از کشورها اثرگذاری کمتری داشته باشد. بنابراین در شرایط فعلی، لازم است ویژگی‌های خاص هر یک از کشورها، از منظر شرایط تحریمی ایران در خصوص مواردی همچون نقل و انتقال پول، حمل و نقل و توافقات گمرکی مورد توجه قرار بگیرد و در این زمینه کشورهایی که شرایط مناسب‌تری دارند، در اولویت قرار بگیرند.