ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه در ناحیه خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است. برحسب آمار موجود، در بیش از 75 درصد از مساحت کشور میزان بارندگی سالانه کمتر از 350 میلیمتر است. عمده¬ ترین بخش منابع آب کشور در کشاورزی مصرف می¬ شود. در ایران با توجه به شرایط اقلیمی و محدودیت¬های موجود در منابع آبی و اراضی حاصلخیز، مدیریت بهینه تأمین و مصرف آب در بخش کشاورزی به خصوص مدیریت آب سبز در کشاورزی دیم، می¬ تواند نقش اساسی در تولید محصولات غذایی و امنیت غذایی کشور بر عهده داشته باشد.
ضرورت سرمایه گذاری روی روشهای نوین مدیریت آب باران
کشاورزی دیم دارای ویژگی¬های متمایز و متفاوتی نسبت به کشت¬های آبی است. تغییرات سالانه در میزان بارندگی و نوسان در نحوه پراکنش نزولات جوی، از جمله عواملی هستند که باعث عدم اطمینان و ثبات در کشت¬های دیم شده، لذا در حال حاضر ضریب اعتماد و درجه ثبات و پایداری در کشاورزی دیم اندک است. برای مقابله با این معضل، اخیرا راهکارها و شیوه ¬های مختلفی برای ایجاد ثبات و پایداری در تولید محصولات دیم کار گرفته شده است. از جمله این روشها و راهکارها، می توان به روش¬های نوین مدیریت باران و سامانه ¬های استحصال آب باران اشاره کرد که بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از این رو ضرورت دارد سرمایه گذاری مناسبی برای این روشهاانجام شود.
80 درصد زیر کشت کل کره زمین کشاورزی دیم است
در حال حاضر مزایای کشاورزی دیم خصوصا در راستای تولید غذا برای جمعیت رو افزایش جهان، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. میزان سطح زیر کشت دیم در مناطق مختلف دنیا متفاوت بوده و در حال حاضر کشاورزی دیم 80 درصد از سطح زیر کشت کل کره زمین را به خود اختصاص داده که این میزان چیزی در حدود 62 درصد از غذای مردم را شامل می¬ شود. به عنوان مثال در آسیای جنوبی با وجود بزرگترین و گسترده ترین سامانه¬ های آبیاری (با استفاده از آب¬های زیرزمینی) در دنیا، بیش از نیمی از اراضی به کشاورزی دیم اختصاص داده شده است. علاوه بر این، در سال¬های اخیر در کشورهای مختلف، مساحت زمین¬های مورد استفاده برای کشت دیم رو به افزایش بوده، است.
افزایش 75 درصدی محصولات کشاورزی با مدیریت صحیح آب
سازمان بین المللی مدیریت آب، در ارزیابی جامع خود تخمین زده است، مدیریت صحیح آب در کشاورزی دیم می¬ تواند باعث افزایش 75 درصدی تولید مواد غذایی شده و گامی اساسی در راستای امنیت غذایی و جلوگیری از گرسنگی دارد. بنابراین استفاده کارا یا به عبارت دیگر مدیریت صحیح آب در کشاورزی بسیار اهمیت دارد.
مدیریت آب سبز؛ عامل کلیدی در کشاورزی دیم
طی سال¬های متمادی در دنیا به طور انحصاری از روش «آب آبی» به منظور مدیریت آب استفاده شده است. در این روش، از آب رودخانه¬ ها و دریاچه¬ ها برای آبیاری محصولات کشاورزی، تولید برق و غیره استفاده شده است. اما با این حال در بسیاری از نقاط دنیا، بیشترین حجم آب شیرین قابل استفاده در کشاورزی، در «آب سبز» یا به عبارت دیگر همان آب موجود در خاک وجود دارد. به طور معمول از کل میزان بارش در یک منطقه، 65 درصد آن تبدیل به آب سبز می¬شود. بنابراین مدیریت بهتر منابع آب سبز می¬ تواند کمبود آب آبی را جبران کند. آب سبز یک عامل کلیدی در کشاورزی دیم بوده و در کشت¬های دیم به منظور دستیابی به بازده، عملکرد بالاتر و مدیریت بهینه رطوبت خاک بسیار اهمیت دارد؛ زیرا که در مناطق بدون پوشش گیاهی معمولا نزولات آسمانی باعث به وجود آمدن مقدار اندکی آب سبز شده و بخش عمده¬ ای از بارندگی تبخیر به دلایل مختلف می¬ شود.
آبخیزداری؛ موثرترین راه جهت افزایش آب سبز
راه¬های متعددی برای افزایش رطوبت خاک (افزایش آب سبز) با انجام عملیات آبخیزداری وجود دارد که عبارت است از: شخم حفاظتی، استفاده از مالچ و کمپوست، استفاده از سوپر جاذب¬ها، حفاظت از آب در مزرعه با روش¬های مختلفی مانند تراس بندی، بندهای سنگی، بندهای تراسی، بندهای جوی پشته¬ای، بندهای گیاهی و غیره. بنابراین آبخیزداری و آبخوانداری را می توان موثرترین راه جهت افزایش آب سبز و مدیریت آب باران دانست.
ضرورت تدوین سازوکار قانونی مدیریت آب سبز با فنون آبخیزداری
متاسفانه در سیاست گذاری ها و برنامه¬ های توسعه به اندازه کافی به مدیریت آب سبز در زراعت دیم توجه نمی¬ شود و در واقع این قسمت از مدیریت آب، نقطه کور مدیریت آب محسوب می¬ شود. این در حالی است که می توان با مدیریت صحیح آب باران و با استفاده از فنون آبخیزداری، محصولات بیشتری را به ازی هر قطره آب باران تولید کرد. از این رو ضرورت دارد ساز وکار مدیریت آب سبز با فنون آبخیزداری توسط مسئولین تدوین شده و قوانین و مقررات مربوطه بدان مدنظر واقع شود.