صادرات محصولات کشاورزی گویای توانمندی هر کشور در حوزه مهم غذا است. بسیاری از کشورهای توسعه یافته در کنار تولیدات صنعتی و فناوری های پیچیده از بخش کشاورزی و صادرات محصولات آن حمایت می کنند.
محصول چای در کشور ما مصرف بالایی دارد به طوری که واردات چای با هزینه های بالا و قیمتی به مراتب بالاتر از نرخ متداول در تجارت بین المللی این محصول به امری ناگزیر مبدل شده است.
هم چنین بر اساس اعلام گمرک ایران، در همین سال 1400 بیش از 75 هزار تن چای با ارزشی برابر با بیش از 380 میلیون دلار (هر کیلو بیش از 5 دلار) وارد گردیده است.
این تفاوت قیمت و مقدار صادرات با توجه به این که کشورمان با حمایت دولت تولید کننده چای بسیار خوبی است چند سوال را مطرح می سازد.
اول این که کشورمان فعلا توان تولید چای به اندازه نیاز داخلی را ندارد. بنابراین این مقدار صادرات در قبال تولید قابل فهم نیست. چون در سال 1400 حدود 30 هزار تن چای در داخل تولید شد و منطقی نیست تصور کنیم تنها 3 هزار تن مصرف داخلی شده است.
دوم این که اگر چنین فرض کنیم چای صادراتی حاصل گذر (ترانزیت) چای وارداتی است باز این مساله با مقدار زیاد چای صادراتی جور در نمی آید. قاعدتا جمع واردات به علاوه تولید منهای صادرات رقم مصرف داخلی را نشان می دهد. در این صورت مصرف داخلی کشور حدود 78000 تن خواهد شد که با برخی ارقام که حتی از 100 هزار تن فراتر می روند همخوانی ندارد. مضافا این که چطور چای وارداتی که در مبادی ورودی هر کیلو بیش از 5 دلار ارزیابی شده در مبادی خروجی در حد یک دلار محاسبه شده است. پس یا چای صادرات مجدد نیست یا گمرک ایران به صادرکنندگان لطف زیادی کرده است.
سوم این که برای تولید چای ایرانی در سال 1400 به ازای هر کیلو رقمی بالغ بر 6200 تومان یارانه پرداخت شده است و تاسف آورتر این که قیمت هر کیلو چای صادراتی حدود 1 دلار ارزیابی شده است. سوال این جا است که صادرات چای با پرداخت یارانه 6 هزار تومانی با این قیمت چگونه قابل تفسیر است؟ ما کشوری هستیم که نیاز به چای داریم و حتی از سر اجبار حاضر شدیم به خاطر چنین نیازی بدهی کشور سری لانکا را با چای صاف کنیم. چرا باید چای را این قدر ارزان صادر کنیم؟ اگر صادرکنندگان کم اظهاری می کنند تا عوارض کمتری پرداخت کنند حرفی است به جای خود. اما باز این استدلال قادر به پاسخ گویی به رقم بالای صادرات نیست.
چهارم این که هزینه تولید چای ایرانی چقدر پایین است که صادرات یک دلاری اش می صرفد که این خود مزیتی بزرگ برای چای ایرانی به حساب می آید. چون در کل دنیای تجارت چای در جهان ما چای با این قیمت ارزان نداریم.
در هر حال افزایش صادرات چای در سه سال اخیر فی نفسه نشان می دهد در آن سودی نهفته است که سال به سال زیادتر می شود. اما جای این سوال است که چرا یارانه دولت باید به جیب مصرف کننده خارجی ریخته شود و مردم ما در این وانفسای اقتصادی مجبور به خوردن چای بی کیفیت خارجی با قیمت های بالا شوند. آیا اگر یک کارگر زحمتکش ایرانی چای ایرانی را کیلویی 1 دلار بخرد بهتر است یا یک شهروند بیگانه که قطعا این چای را به بهایی گزاف تر از نرخ فوق استثنایی گمرک ایران که در واقع می توان آن را رایگان (!) خواند می خرد.
همه همت و تلاش دولت باید صرف افزایش تولید و مصرف چای ایرانی در داخل شود تا مجبور نباشیم در قبال واردات این محصول هر شرطی را بپذیریم.
البته وضعیت تولید، واردات و صادرات چای در سال 1401 تا حد زیادی پرده از این معما بر خواهد کشید.
دولت در سال 1401 برای تولید هر کیلو چای خشک رقمی در حدود 9000 تومان یارانه پرداخت خواهد کرد.